Phó Viện trưởng VKSND tối cao Nguyễn Đức Thái: 9 nội dung trọng tâm thực hiện thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích

Đồng chí Nguyễn Đức Thái, Phó Viện trưởng VKSND tối cao dự và chỉ đạo Hội nghị.

Đồng chí Nguyễn Đức Thái, Phó Viện trưởng VKSND tối cao và các đại biểu dự Hội nghị.

Dự hội nghị có đồng chí Hoàng Thị Quỳnh Chi, Kiểm sát viên VKSND tối cao; đại diện lãnh đạo các đơn vị thuộc VKSND tối cao; Lãnh đạo Vụ và toàn thể công chức Vụ 9, Vụ 10; Tập thể lãnh đạo Vụ 14 và công chức làm công tác xây dựng pháp luật.

Tham dự Hội nghị còn có Viện trưởng, Phó Viện trưởng phụ trách Phòng 9, Chánh văn phòng, Trưởng phòng 9 các VKSND tỉnh, thành phố thực hiện thí điểm gồm: TP Hà Nội,  TP. Hồ Chí Minh,TP Đà Nẵng, TP Cần Thơ, tỉnh Quảng Ninh, tỉnh Đắk Lắk.

Hội nghị được tổ chức tại điểm cầu chính Hội trường VKSND tối cao và kết nối trực tuyến với các điểm cầu trong hệ thống gồm: Viện phúc thẩm 2, Viện phúc thẩm 3; Trường Đại học Kiểm sát và phân hiệu Trường Đại học Kiểm sát TP. HCM; Viện kiểm sát quân sự Trung ương, Viện kiểm sát quân sự cấp quân khu và Viện kiểm sát quân sự cấp khu vực; VKSND cấp tỉnh; VKSND cấp khu vực.

Quang cảnh Hội nghị. Ảnh: Hồng Nguyên

Tại hội nghị, đồng chí Nguyễn Xuân Hà, Phó Vụ trưởng Vụ 14, VKSND tối cao giới thiệu nội dung cơ bản của Nghị quyết số 205/2025/QH15 của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Ngày 24/6/ 2025, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 205/2025/QH15 về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Bảo vệ nhóm người dễ bị tổn thương (trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, người mất năng lực hành vi dân sự, phụ nữ đang mang thai hoặc nuôi con nhỏ, người dân tộc thiểu số...) và bảo vệ lợi ích công luôn được Đảng, Nhà nước rất quan tâm, khẳng định nhất quán trong nhiều nghị quyết, chỉ thị, kết luận và được thể chế trong Hiến pháp, pháp luật; công tác này trong những năm qua đã đạt được những kết quả nhất định.

Tuy nhiên, về trách nhiệm, vai trò khởi kiện của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chưa thực sự hiệu quả. Thực tế hiện nay còn xảy ra vụ việc dân sự xâm hại các  quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương và lợi ích công nhưng chưa rõ chủ thể được giao thực hiện việc khởi kiện hoặc chưa được các cơ quan, tổ chức  có trách nhiệm thực sự quan tâm, chủ động yêu cầu và khởi kiện. Thực trạng này có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là pháp luật chưa quy định cụ thể cơ chế bảo đảm cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện, chưa quy định về VKSND thực hiện quyền khởi kiện vụ án dân sự đối với các trường hợp này dẫn đến thất thoát, lãng phí nguồn lực tài sản của nhà nước, của xã hội và chưa bảo vệ tốt quyền, lợi ích hợp pháp cho chủ thể là người dễ bị tổn thương.

Kinh nghiệm ở nhiều quốc gia, Viện kiểm sát/Viện công tố thông qua cơ chế khởi kiện dân sự bảo vệ lợi ích công và nhóm dễ bị tổn thương rất hiệu quả, nhất là những nước có thể chế chính trị tương đồng với Việt Nam chúng ta.

Thực hiện Kết luận số 120-KL/TW ngày 22/01/2025 của Bộ Chính trị đồng ý, thông qua kết quả Đề án “Nghiên cứu hoàn thiện quy định của pháp luật về khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp chủ thể các quyền dân sự là nhóm dễ bị tổn thương hoặc trường hợp liên quan đến lợi ích công nhưng không có người đứng ra khởi kiện”, VKSND tối cao xây dựng dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công, trình Quốc hội khoá XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9.

Đồng chí Nguyễn Xuân Hà, Phó Vụ trưởng Vụ 14, VKSND tối cao trình bày tại Hội nghị.

Đồng chí Nguyễn Xuân Hà, Phó Vụ trưởng Vụ 14, VKSND tối cao cũng cho biết, Nghị quyết 205 gồm 4 Chương và 19 Điều. Nghị quyết này quy định việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công khi không có người khởi kiện.

Theo quy định tại khoản 1 Điều 1, khoản 1 và khoản 2 Điều 3 của Nghị quyết, VKSND thí điểm “khởi kiện vụ án dân sự công ích” để: Bảo vệ quyền dân sự của chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương (6 nhóm gồm: Trẻ em; Người cao tuổi; Người khuyết tật; Phụ nữ đang mang thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi; Người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và người mất năng lực hành vi dân sự; Người dân tộc thiểu số cư trú tại vùng có điều kiện kinh tế -xã hội đặc biệt khó khăn theo quy định của pháp luật) và Bảo vệ lợi ích công (gồm 6 lĩnh vực Đầu tư công; Đất đai, tài nguyên, tài sản công khác; Môi trường, hệ sinh thái; Di sản văn hoá; An toàn thực phẩm, dược phẩm; Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng).

Một số đối tượng, lĩnh vực được bảo vệ quy định tại Điều 3 Nghị quyết số 205 đã được hướng dẫn cụ thể tại Điều 4 Thông tư liên tịch số 09/2025.

Nghị quyết này áp dụng đối với VKSND, TAND, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc khởi kiện, giải quyết vụ án dân sự công ích.

Đồng chí Phạm Hoàng Diệu Linh, Phó Vụ trưởng Vụ 9, VKSND tối cao phổ biến, quán triệt nội dung Quy chế phối hợp.

Hội nghị cũng lắng nghe đồng chí Phạm Hoàng Diệu Linh, Phó Vụ trưởng Vụ 9, VKSND tối cao phổ biến, quán triệt nội dung Quy chế phối hợp số 01/2025 về  thực hiện thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công

Đồng chí Vũ Thị Đoan, Viện trưởng VKSND khu vực 1, Quảng Ninh trình bày tham luận tại Hội nghị.

Tại Hội nghị, đồng chí Đỗ Mạnh Bổng, Vụ trưởng Vụ 9, VKSND tối cao phổ biến, quán triệt quy trình khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Để triển khai thực hiện Nghị quyết số 205, Liên ngành Trung ương đã ban hành Thông tư liên tịch số 09/2025 ngày 03/11/2025 hướng dẫn thi hành; trên cơ sở đó, VKSND tối cao đã cụ thể hóa tại Hướng dẫn số 42/2025 ngày 28/11/2025 các nội dung công việc cần làm, phải làm, các biện pháp làm, cách làm..., theo quy trình thống nhất để thực hiện trong suốt quá trình giải quyết vụ việc dân sự công ích.

Đồng chí Đỗ Mạnh Bổng, Vụ trưởng Vụ 9, VKSND tối cao quán triệt quy trình khởi kiện vụ án dân sự công ích. Ảnh: Hồng Nguyên

Đồng chí Đỗ Mạnh Bổng, Vụ trưởng Vụ 9, VKSND tối cao nhấn mạnh một số nội dung trọng tâm, một số vấn đề cần lưu ý trong quá trình thực hiện để các đơn vị Viện kiểm sát thí điểm và tất cả các đơn vị liên quan trong toàn ngành tùy theo chức năng, nhiệm vụ được giao, cùng triển khai thực hiện.

Theo quy định tại Nghị quyết số 205,Thông tư liên tịch số 09, Hướng dẫn số 42 thì quy trình khởi kiện vụ án dân sự công ích gồm 4 giai đoạn  Tiếp nhận, xử lý, xác minh thông tin, thụ lý vụ việc dân sự công ích; Xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ; nghiên cứu hồ sơ; Thông báo khởi kiện, kiến nghị khởi kiện, hỗ trợ khởi kiện; Khởi kiện vụ án dân sự công ích…

Đồng chí Nguyễn Đức Thái, Phó Viện trưởng VKSND tối cao phát biểu chỉ đạo Hôi nghị. Ảnh: Hồng Nguyên

Phát biểu chỉ đạo Hội nghị, thay mặt lãnh đạo VKSND tối cao, đồng chí Nguyễn Đức Thái, Phó Viện trưởng VKSND tối cao ghi nhận, đánh giá cao tinh thần trách nhiệm trong công tác chuẩn bị Hội nghị của Vụ 9, Vụ 14 và các đơn vị có liên quan. Đề nghị các đồng chí tham dự Hội nghị tiếp thu đầy đủ các nội dung đã quán triệt tập huấn ngày hôm nay.

Đồng chí Nguyễn Đức Thái, Phó Viện trưởng VKSND tối cao nhấn mạnh 9 nội dung trọng tâm.

Theo đó, các đơn vị phải quán triệt để thống nhất nhận thức trong toàn Ngành về bản chất của nhiệm vụ thí điểm khởi kiện tố tụng dân sự công ích là trách nhiệm được Quốc hội giao, không phải quyền tùy nghi, làm được tới đâu thì làm; đây là nhiệm vụ mới, khó, nhạy cảm, gắn trực tiếp với uy tín, vị thế của Ngành.

Vụ trưởng Vụ 9, Viện trưởng VKSND các tỉnh, thành phố và Viện trưởng VKSND khu vực phải đưa nhiệm vụ này vào chương trình, kế hoạch công tác. Thường xuyên nghe báo cáo kết quả và chỉ đạo; không để nhiệm vụ này bị xem nhẹ hoặc triển khai một cách hình thức. Phải chịu trách nhiệm trực tiếp và toàn diện về kết quả thực hiện nhiệm vụ thí điểm tại đơn vị mình trước cấp trên và trước Viện trưởng VKSND tối cao.

Viện trưởng Viện kiểm sát các đơn vị thí điểm phải thể hiện vai trò, trách nhiệm trong việc trực tiếp chỉ đạo giải quyết các vụ việc tính chất phức tạp, phạm vi ảnh hưởng rộng, dễ phát sinh khiếu kiện, dư luận xã hội quan tâm, không giao phó hết trách nhiệm cho cấp dưới. Lấy kết quả triển khai nhiệm vụ thí điểm làm tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của đơn vị và người đứng đầu.

Các đơn vị cần quan tâm lựa chọn và đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ đủ năng lực, trình độ, bản lĩnh, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ.

Đồng chí Nguyễn Đức Thái, Phó Viện trưởng VKSND tối cao nhấn mạnh 9 nội dung trọng tâm tại Hội nghị. Ảnh: Hồng Nguyên

Đồng chí Nguyễn Đức Thái, Phó Viện trưởng VKSND tối cao yêu cầu Vụ trưởng Vụ 9, Viện trưởng Viện kiểm sát các đơn vị thí điểm lựa chọn một số Kiểm sát viên tinh nhuệ, có tư duy nhạy bén, sáng tạo; có kiến thức, năng lực, kinh nghiệm, kỹ năng, có bản lĩnh, tinh thần trách nhiệm, dám làm, dám chịu trách nhiệm để làm nòng cốt cho công tác này và hướng dẫn, hỗ trợ các Kiểm sát viên khác trong đơn vị; không bố trí cho đủ số lượng một cách dàn trải, hình thức.

Quá trình thực hiện nhiệm vụ cần kịp thời biểu dương, khen thưởng Kiểm sát viên làm tốt có thành tích; đồng thời chấn chỉnh, thay thế những trường hợp chưa đáp ứng yêu cầu. Lấy kết quả, chất lượng thực hiện nhiệm vụ thí điểm làm tiêu chí quan trọng trong đánh giá, xếp loại và phân công, bố trí cán bộ.

Đồng thời, chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao nhận thức, kỹ năng, kinh nghiệm cho đội ngũ cán bộ làm công tác này.

Các đơn vị chủ động nghiên cứu, đề ra các giải pháp để nắm bắt đầy đủ, kịp thời thông tin về các vụ việc tố tụng công ích.

Trong thực hiện thí điểm khởi kiện tố tụng dân sự công ích, nắm bắt thông tin là khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định. Do đó, Viện kiểm sát các cấp phải coi đây là nhiệm vụ quan trọng, nền tảng, phải thực hiện chủ động, thường xuyên, có trách nhiệm, làm tiền đề cho việc thực hiện hiệu quả nhiệm vụ.

Không chỉ tiếp nhận thông tin khi đã có vụ việc rõ ràng, mà phải chủ động phát hiện dấu hiệu xâm phạm quyền dân sự, lợi ích công, nhất là trong các lĩnh vực nhạy cảm như: đất đai, môi trường, tài nguyên, an toàn thực phẩm, bảo vệ trẻ em.

Đồng chí Phó Viện trưởng VKSND tối cao nhấn mạnh, việc kiểm tra, xác minh là khâu then chốt, có ý nghĩa quyết định đến việc khởi kiện hoặc không khởi kiện; xác minh chắc thì khởi kiện mới bảo đảm căn cứ, do đó phải quan tâm thực hiện tốt, hiệu quả việc này.

Mỗi vụ việc phải xác định rõ vấn đề pháp lý cần làm rõ, đối tượng, phạm vi; xây dựng kế hoạch cụ thể, tránh làm tràn lan hoặc bỏ sót nội dung trọng tâm.

Phải thực hiện kiểm tra, xác minh thực chất, độc lập, chủ động thu thập tài liệu, đối chiếu nhiều nguồn thông tin; không chỉ dựa vào báo cáo, tài liệu ban đầu do cơ quan, tổ chức liên quan cung cấp.

Đối với các vụ việc khi cần thiết và có điều kiện, phải tổ chức kiểm tra hiện trường, làm việc trực tiếp với người bị ảnh hưởng, chính quyền cơ sở và cộng đồng dân cư để làm rõ bản chất vụ việc.

Đối với các vụ việc liên quan đến môi trường, tài nguyên, đất đai, an toàn thực phẩm, thiệt hại tài sản…, phải chủ động, kịp thời trưng cầu giám định, định giá, lấy ý kiến chuyên môn làm căn cứ xác minh. Việc kiểm tra, xác minh phải hướng tới yêu cầu khởi kiện và tranh tụng tại Tòa án; nên chỉ thu thập, sử dụng chứng cứ hợp pháp, có giá trị chứng minh, đủ sức thuyết phục. Kết quả kiểm tra, xác minh phải được rà soát, đánh giá, phản biện nội bộ; chỉ quyết định khởi kiện khi có đầy đủ chứng cứ và căn cứ pháp luật.

Chú trọng chất lượng thông báo, kiến nghị, yêu cầu trước khi khởi kiện. Thông báo, kiến nghị là bước bắt buộc trước khi khởi kiện, thể hiện trách nhiệm, tính thận trọng và nguyên tắc không làm thay các chủ thể có trách nhiệm khởi kiện; không được xem là thủ tục hình thức hoặc làm cho đủ quy trình.

Do đó, chỉ ban hành thông báo, kiến nghị khi đã kiểm tra, xác minh rõ hành vi vi phạm, hậu quả pháp lý và căn cứ pháp luật; tránh kiến nghị chung chung, thiếu cơ sở, thiếu tính thuyết phục. Thông báo, kiến nghị phải gửi đúng cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền, trách nhiệm giải quyết theo quy định của pháp luật; tránh gửi tràn lan, không rõ trách nhiệm, làm giảm hiệu lực của văn bản.

Khi quyết định khởi kiện phải chuẩn bị kỹ lưỡng hồ sơ, luận cứ đầy đủ, tranh tụng thuyết phục tại các phiên tòa. Kiểm sát viên được phân công phải xây dựng hồ sơ khởi kiện chặt chẽ, nắm vững chứng cứ để bảo vệ quan điểm khởi kiện tại các phiên tòa, phiên họp.

Trước khi mở phiên tòa, Kiểm sát viên phải nghiên cứu toàn diện hồ sơ, hệ thống hóa chứng cứ, xây dựng luận cứ bảo vệ yêu cầu khởi kiện theo từng nhóm vấn đề pháp lý; dự kiến các quan điểm phản biện của bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan để chuẩn bị phương án đối đáp…

Đồng chí Phó Viện trưởng VKSND tối cao cũng yêu cầu các đơn vị tăng cường công tác kiểm tra, hướng dẫn, tổng kết thực tiễn, kịp thời rút kinh nghiệm cho các địa phương; Tăng cường các điều kiện bảo đảm để thực hiện nhiệm vụ thí điểm; Tăng cường công tác tuyên truyền về thực hiện nhiệm vụ mới của ngành Kiểm sát nhân dân.