BHXH Việt Nam cho rằng, mục tiêu của đóng BHXH, đặc biệt là quỹ hưu trí và tử tuất là để tiết kiệm khi còn sức khỏe, đi làm cho lúc về già có lương hưu. Tuy nhiên, nhiều người lao động vẫn chủ yếu lo cho cuộc sống trước mắt, chưa tính tới lúc về già, nên nhận BHXH một lần khi có cơ hội. Thực tế, người nhận BHXH một lần liên tục tăng những năm gần đây.
BHXH là trụ cột chính an sinh xã hội
Mới đây, BHXH Việt Nam đã trả lời kiến nghị cử tri liên quan tới chi trả BHXH một lần cho người lao động, giai đoạn từ tháng 7/2021 - 6/2023. Cụ thể, cử tri Cần Thơ kiến nghị, Luật BHXH sửa đổi chế độ BHXH một lần. Do đó, cử tri kiến nghị sửa đổi không làm giảm quyền lợi người lao động, và đề xuất giảm tuổi hưu thay vì giảm năm đóng BHXH.
BHXH Việt Nam dẫn Nghị quyết 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Trung ương, trong đó nêu rõ chủ trương: BHXH là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Phát triển hệ thống chính sách BHXH linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại, hội nhập quốc tế, hướng tới bao phủ toàn dân, hài hòa nguyên tắc đóng – hưởng; chia sẻ và bền vững...
Do đó, chính sách BHXH luôn hướng tới chăm lo cho người lao động được hưởng lương hưu, đi liền với BHYT miễn phí khi hết tuổi làm việc. Thể chế hóa Nghị quyết 28, Dự thảo Luật BHXH sửa đổi đã bổ sung quy định về BHXH một lần, theo hướng người lao động chỉ được nhận 50% thời gian đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất; thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để đóng tiếp hoặc hưởng các chế độ khác khi nghỉ hưu. BHXH Việt Nam đánh giá, đây là phương án hài hòa giữa nhu cầu cấp bách trước mắt với lợi ích lâu dài và không làm suy giảm quyền lợi của người lao động.
Dự thảo Luật BHXH sửa đổi cũng đưa ra phương án khác về BHXH một lần, là người giam gia BHXH trước khi luật sửa đổi có hiệu lực vẫn được nhận BHXH một lần như hiện hành; người tham gia BHXH từ thời điểm luật có hiệu lực không được nhận chế độ này khi còn tuổi lao động (trừ một số trường hợp đặc biệt được luật quy định cụ thể).
Về tuổi nghỉ hưu, BHXH Việt nam cho biết, đã được quy định rõ tại Bộ luật Lao động năm 2019, nên Dự thảo Luật BHXH sửa đổi không quy định điều này, chỉ điều chỉnh giảm năm đóng BHXH để có lương hưu từ 20 năm đóng xuống 15 năm. Sửa đổi này sẽ tăng cơ hội để người lao động có thời gian đóng BHXH dưới 20 năm sớm đủ điều kiện hưởng lương hưu.
Giai đoạn từ tháng 7/2023 tới hết tháng 6/2023, toàn quốc đã có hơn 1,8 triệu lượt người hưởng BHXH một lần, với tống số tiền đã chi trả trên 82.100 tỉ đồng.
BHXH Việt Nam cho rằng, bảo đảm an sinh xã hội là chủ trương nhất quán và xuyên suốt của Đảng, Nhà nước ta trong quá trình lãnh đạo, điều hành đất nước. Do đó, nhiều nghị quyết, chính sách liên quan BHXH, BHYT, BHTN đã được ban hành và ngày càng hoàn thiện, đảm bảo quyền lợi người tham gia.
BHXH Việt Nam cũng chủ động, bám sát các giải pháp chỉ đạo điều hành của Chính phủ; chủ động, tích cực phối hợp với các bộ ngành, địa phương triển khai thực hiện Luật BHXH, Luật BHYT; thực hiện tốt việc giải quyết và chi trả các chế độ BHXH, BHYT cho người tham gia; đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong quản lý, điều hành; đổi mới phương thức hoạt động theo hướng phục vụ chi trả nhanh chóng, kịp thời, bảo đảm quyền lợi cho người tham gia; tổ chức bộ máy BHXH tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả...
    |
 |
| Xu hướng hưởng BHXH một lần gia tăng những năm gần đây, tập trung phần lớn ở lao động từ 20 - 40 tuổi, làm việc trong các doanh nghiệp tư nhân. Ảnh minh hoạ. |
Xu hướng nhận BHXH liên tục tăng
BHXH Việt Nam đánh giá, thời gian qua, BHXH Việt Nam đã liên tục cải cách hành chính tạo thuận lợi cho người tham gia BHXH, BHYT, trong đó có nhận BHXH một lần. Xu hướng hưởng BHXH một lần gia tăng những năm gần đây, tập trung phần lớn ở lao động từ 20 - 40 tuổi, làm việc trong các doanh nghiệp tư nhân.
Bên cạnh đó, những năm gần đây cũng xuất hiện tình trạng một số đối tượng thu gom sổ BHXH của người lao động dưới dạng uỷ quyền nhận chế độ BHXH một lần (thực chất là mua – bán sổ BHXH, người lao động chỉ nhận được 30-60% giá trị sổ). Tình trạng này đã ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động nói riêng và trật tự, an toàn xã hội nói chung nhưng chưa có cơ chế xử lý.
Lý giải tình trạng nhận BHXH một lần tăng, BHXH Việt Nam cho rằng, do quy định chế độ này khá thuận lợi, thủ tục đơn giản. Quy định về thời gian đóng BHXH tối thiểu có lương hưu còn tương đối dài (tối thiểu 20 năm đóng), tăng dần năm đóng để nhận mức lương hưu tối đa; tăng tuổi nghỉ hưu; thông tin sửa đổi quy định về BHXH một lần… đã tác động đến tâm lý người lao động nhận BHXH một lần.
Trong khi đó, chính sách BHXH tự nguyện còn thiếu sự hấp dẫn (chỉ có chế độ hưu trí và tử tuất), mức hỗ trợ tiền đóng của nhà nước cho người tham gia BHXH tự nguyện còn thấp. Từ năm 2022, chuẩn nghèo khu vực nông thôn tăng, nên tiền đóng BHXH tự nguyện thấp nhất cũng tăng lên (thu nhập tính đóng thấp nhất bằng chuẩn nghèo).
Ngoài ra, thời gian qua nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn do ảnh hưởng dịch COVID-19 và suy giảm kinh tế toàn cầu, dẫn tới thu hẹp sản xuất, cắt giảm việc làm và lao động, sa thải lao động lớn tuổi; nhiều người mất việc chưa tìm được việc làm mới sau 1 năm nghỉ, đã đề nghị hưởng BHXH một lần.
Về phía người lao động nhận BHXH một lần: Nhiều người thu nhập thấp, không ổn định, hoặc vì khó khăn cần tiền trang trải cuộc sống trước mắt, nhiều phụ nữ trẻ nghỉ việc sinh con và chăm sóc con nhỏ, nên chưa đi làm; tâm lý về thay đổi chính sách sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi trong dài hạn; nhận thức của nhiều người về tác dụng, ý nghĩa của hưởng lương hưu chưa đầy đủ, chưa hình thành ý thức tham gia BHXH lúc trẻ để tương lai hưởng khi về già…