Ngày 9/12, Đại sứ Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ kiêm Đặc phái viên về Syria Tom Barrack cho biết, hai nước đang tiến hành các cuộc đàm phán “có hiệu quả” về khả năng Washington bán máy bay chiến đấu F-35 cho Ankara, sau nhiều năm thương vụ này bị gác lại, kể từ khi Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống phòng không S-400 từ Nga.
“Theo quy định của luật pháp Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ không được phép vận hành hoặc sở hữu hệ thống S-400 để có thể quay lại chương trình F-35. Mối quan hệ tích cực giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Erdogan đã tạo ra một bầu không khí hợp tác mới, đưa đến những cuộc đối thoại hiệu quả nhất mà chúng tôi từng có về chủ đề này trong gần một thập kỷ qua.”, ông Barrack nói, bày tỏ hy vọng các cuộc đàm phán sẽ mang lại bước đột phá trong những tháng tới, đáp ứng được cả yêu cầu an ninh của Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ.
Năm 2017 Thổ Nhĩ Kỳ ký hợp đồng mua tổ hợp phòng không S-400 của Nga và đã nhận hàng vào tháng 7/2019.
Trong nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên của ông Trump, Mỹ đã loại Thổ Nhĩ Kỳ, một đồng minh NATO, khỏi chương trình máy bay chiến đấu F-35, với tư cách một nhà thầu cung cấp linh kiện, sau khi Ankara mua hệ thống tên lửa phòng không S-400 từ Nga.
    |
 |
| Máy bay phản lực tàng hình thế hệ thứ năm F-35 của Mỹ. Ảnh: usembassy. |
Mỹ cũng như từ chối chuyển giao 100 máy bay F-35 theo đơn đặt hàng trước đó của Ankara; ngoài ra, áp đặt lệnh trừng phạt đối với các nhà lãnh đạo ngành công nghiệp quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ theo Đạo luật CAATSA (Chống lại kẻ thù của Mỹ thông qua trừng phạt).
Washington cho rằng, các hệ thống phòng thủ tên lửa này gây rủi ro cho máy bay chiến đấu tiên tiến của Mỹ và phương Tây, do khả năng lộ các bí mật công nghệ, trong khi Ankara khẳng định S-400 sẽ không được tích hợp vào các hệ thống của NATO.
Ngoài lí do S-400, phía Mỹ dường như cũng còn những lấn cấn khác.
Trong quá khứ, Israel- đồng minh hàng đầu của Mỹ- đã bày tỏ lo ngại về khả năng Washington bán các máy bay chiến đấu F-35 tiên tiến cho Thổ Nhĩ Kỳ và các nước khác trong vùng, vì nước này muốn duy trì ưu thế quân sự vượt trội trong khu vực.
Hiện nay, Israel là quốc gia duy nhất ở Trung Đông sở hữu máy bay F-35 với phi đội 45 chiếc và đã đặt mua thêm 30 chiếc nữa.
Gần đây, việc ông Trump tuyên bố bán máy bay F-35 cho Ả Rập Xê Út đã gây những lo ngại ở quốc gia Do Thái.
|
 |
| Nga giao hệ thống tên lửa S-400 cho Thổ Nhĩ Kỳ ngày 12/7/2019 tại sân bay quân sự Murted, Ankara. Ảnh: BQP Thổ Nhĩ Kỳ. |
Các quan chức và chuyên gia quốc phòng Mỹ trấn an rằng, những chiếc máy bay được bán cho Ả Rập Xê Út sẽ kém hiện đại hơn so với loại mà Quân đội Israel (IDF) đang vận hành.
Thổ Nhĩ Kỳ là một trong những quốc gia chỉ trích Israel gay gắt nhất thế giới, nhất là trong cuộc chiến tại Dải Gaza.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan nhiều lần cáo buộc Israel phạm tội diệt chủng, gọi chính quyền hiện tại ở Israel là “nhà nước khủng bố” và so sánh nước này với Đức Quốc xã, ví Thủ tướng Benjamin Netanyahu với Adolf Hitler.
Trong khi ông Erdogan duy trì quan hệ gần gũi với Hamas, tiếp đón các quan chức cấp cao của nhóm này và gọi phong trào kháng chiến của người Palestine là “những chiến binh tự do”.
Với mong muốn tăng cường sức mạnh không quân, Thổ Nhĩ Kỳ đã tìm cách để nhanh chóng sở hữu các máy bay chiến đấu hiện đại của Mỹ và châu Âu, nhằm thu hẹp khoảng cách với các đối thủ trong khu vực như Israel.
|
 |
| Thổ Nhĩ Kỳ thử nghiệm S-400 tháng 10/2020 bên bờ Biển Đen. Ảnh: c4defence. |
Tháng 5/2022, Thổ Nhĩ Kỳ đã yêu cầu Mỹ hoàn lại khoản đặt cọc mua F-35, chuyển sang yêu cầu mua 40 chiếc F-16 cùng gần 80 bộ linh kiện, tổng trị giá 23 tỉ USD, phục vụ việc hiện đại hóa phi đội F-16 lối thời của không quân nước này.
Thổ Nhĩ Kỳ cũng thúc đẩy chương trình máy bay phản lực quốc gia ở trong nước, cũng như tăng cường phát triển máy bay chiến đấu không người lái (UACV), bao gồm UACV hạng nặng.
Quốc gia thành viên NATO này, sở hữu lực lượng quân sự lớn thứ hai trong liên minh, đã đặt mục tiêu tận dụng mối quan hệ tốt đẹp nhất với phương Tây trong nhiều năm qua, để bổ sung phi đội máy bay Eurofighter Typhoon đang cũ kỹ của mình 40 chiếc, theo thỏa thuận sơ bộ đã ký hồi tháng 7; đồng thời nỗ lực nối lại đàm phán thương vụ máy bay F-35 với Mỹ.
Các cuộc tấn công chính xác của Israel - lực lượng quân sự tiên tiến nhất Trung Đông với hàng trăm máy bay chiến đấu F-15, F-16 và F-35 do Mỹ cung cấp - nhằm vào các nước láng giềng của Thổ Nhĩ Kỳ là Iran và Syria, cũng như Lebanon và Qatar, đã khiến Ankara lo ngại trong năm qua.
Các chuyên gia quân sự cho biết, những cuộc tấn công này đã phơi bày những điểm yếu mấu chốt của Không quân Thổ Nhĩ Kỳ, thúc đẩy Ankara nhanh chóng tăng cường sức mạnh không quân để đối phó với bất kỳ mối đe dọa tiềm tàng nào trong tương lai.