Thông báo rút kinh nghiệm về công tác kiểm sát thụ lý giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm

Qua kết quả kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục phúc thẩm của Tòa án nhân dân (TAND) cấp cao tại TP HCM trong 6 tháng đầu năm 2023, Viện cấp cao 3 thông báo một số nội dung cần rút kinh nghiệm về công tác kiểm sát việc thụ lý, giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm trên địa bàn 23 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Cụ thể về ưu điểm, các VKSND cấp sơ thẩm tích cực chủ động thực hiện nhiều giải pháp nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm. Một số đơn vị đã chủ động ban hành quyết định kháng nghị đề nghị Tòa án cấp trên xét xử phúc thẩm theo hướng khắc phục một số dạng vi phạm của Tòa án.

KSV cao cấp Viện cấp cao 3 phát biểu tham luận.

Giải quyết không hết yêu cầu khởi kiện, đưa thiếu người tham gia tố tụng với tư cách là người bị kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan

Điển hình vụ “Khiếu kiện yêu cầu hủy quyết định cưỡng chế khấu trừ từ tài khoản” do bà Trần Thị Thùy Linh khởi kiện yêu cầu hủy Quyết định số 2893/QĐ-XPVPHC ngày 17/9/2019 của Chủ tịch UBND TP Châu Đốc, Quyết định xử phạt vi phạm hành chính số 270/QĐ-XPVPHC ngày 24/10/2019 của Chủ tịch UBND tỉnh An Giang và Quyết định cưỡng chế khấu trừ tiền từ tài khoản số 433/QĐ-CCXP ngày 04/9/2020 của Chủ tịch UBND tỉnh An Giang.

Tuy nhiên, Tòa án cấp sơ thẩm không đưa Chủ tịch UBND TP Châu Đốc vào tham gia tố tụng với tư cách là người bị kiện và không đưa ông Trương Văn Hậu (chồng bà Trần Thị Thùy Linh) chủ công trình xây dựng nhà riêng lẻ bị xử phạt vi phạm hành chính vào tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan làm ảnh hưởng quyền và nghĩa vụ của các đương sự theo quy định tại Điều 55 Luật Tố tụng hành chính năm 2015 (Luật TTHC).

Đồng thời, trong suốt quá trình tố tụng bà Linh vẫn giữ nguyên các yêu cầu khởi kiện, tuy nhiên Bản án hành chính sơ thẩm số 07/2022/HC-ST ngày 30/5/2022 của TAND tỉnh An Giang chỉ xem xét và giải quyết hủy Quyết định cưỡng chế số 433/QĐ-CCXP ngày 04/9/2020 của Chủ tịch UBND tỉnh An Giang mà không xem xét cũng như không tuyên hủy các quyết định bị khởi kiện còn lại là vi phạm quy định tại điểm đ khoản 3 Điều 191, Điều 193, Điều 194 Luật Tố tụng hành chính.

Vì vậy, Bản án hành chính phúc thẩm số 43/2023/HC-PT ngày 09/2/2023 của TAND cấp cao tại Thành phồ Hồ Chí Minh đã chấp nhận đề nghị của VKSND cấp cao tại Thành phồ Hồ Chí Minh, chấp nhận kháng nghị của Viện trưởng VKSND tỉnh An Giang, hủy Bản án sơ thẩm. Giao hồ sơ cho TAND tỉnh An Giang xét xử sơ thẩm lại vụ án theo đúng quy định của pháp luật.

Xác định đối tượng khởi kiện không đúng, chưa xác minh, đối chất làm rõ các chứng cứ

Như vụ “Khiếu kiện quyết định hành chính trong lĩnh vực quản lý Nhà nước về giải quyết tranh chấp đất đai” do bà Nguyễn Kim Hường khởi kiện yêu cầu hủy Quyết định giải quyết tranh chấp đất đai số 01/QĐ-UBND ngày 06/3/2020 của Chủ tịch UBND huyện Đầm Dơi và Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của UBND huyện Đầm Dơi cấp cho ông Nguyễn Trung Sự đối với diện tích 98m² thuộc thửa đất số 78, tờ bản đồ số 09 (theo bản đồ 2001), tọa lạc tại Khóm 4, thị trấn Đầm Dơi, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau. Bản án hành chính sơ thẩm số 06/2022/HC-ST ngày 25/02/2022 của TAND tỉnh Cà Mau tuyên xử bác toàn bộ yêu cầu khởi kiện của bà Hường.

Sau xét xử sơ thẩm, bà Hường kháng cáo bản án sơ thẩm và Viện trưởng VKSND tỉnh Cà Mau đã ban hành quyết định kháng nghị phúc thẩm với lý do đối tượng bị khởi kiện là Quyết định giải quyết tranh chấp đất đai của Chủ tịch UBND huyện Đầm Dơi và Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của UBND huyện Đầm Dơi nhưng Tòa án cấp sơ thẩm xác định UBND huyện Đầm Dơi là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là không đúng. Bà Hường và ông Sự tranh chấp đất từ năm 2003, có liên quan đến việc trả lời, hòa giải, xác định nguồn gốc đất tranh chấp của UBND thị trấn Đầm Dơi và trình bày của những người làm chứng còn nhiều mâu thuẫn nhưng Tòa án cấp sơ thẩm chưa xác minh, tiến hành đối chất giữa người làm chứng với các đương sự. Chưa làm rõ vị trí đất của ông Sự sử dụng có phù hợp với sơ đồ địa chính để từ đó xác định phần đất tranh chấp của Nhà nước hay là đất của gia đình bà Hường.

Bản án hành chính phúc thẩm số 29/2023/HC-PT ngày 13/01/2023 của TAND cấp cao tại Thành phố Hồ Chí Minh đã chấp nhận kháng cáo của bà Hường và Quyết định kháng nghị phúc thẩm của Viện trưởng VKSND tỉnh Cà Mau; hủy Bản án sơ thẩm giao hồ sơ vụ án cho TAND tỉnh Cà Mau xét xử lại vụ án theo thủ tục sơ thẩm.

Vi phạm đánh giá chứng cứ không phù hợp với tình tiết có trong hồ sơ

Vụ án hành chính do bà Ngô Kim Phượng khởi kiện yêu cầu hủy các Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCNQSDĐ) do UBND Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh cấp cho các ông Nguyễn Thành Trọng, bà Lê Nguyễn Trúc Uyên, ông Trần Võ Hùng Sơn, bà Ngô Kim Phượng và nội dung cập nhập biến động cho ông Bùi Thiếu Quốc, bà Lê Hoàng Lan. Bản án hành chính sơ thẩm số 642/2022/HC-ST ngày 18/5/2022 của TAND Thành phố Hồ Chí Minh bác toàn bộ yêu cầu khởi kiện của bà Phượng.

Sau xét xử sơ thẩm, bà Phượng kháng cáo, Viện trưởng VKSND Thành phố Hồ Chí Minh kháng nghị với lý do Tòa án cấp sơ thẩm không xem xét đánh giá đúng các tài liệu chứng cứ có trong hồ sơ. Cụ thể, UBND Quận 7 cấp GCNQSDĐ cho ông Hùng chồng lấn với phần đất mà bà Phượng đã được công nhận quyền sử dụng đất vào năm 1994; cấp GCNQSDĐ cho ông Trọng trên cơ sở Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất lập năm 2010 giữa ông Hùng với ông Trọng không đúng pháp luật (chữ ký trên hợp đồng không phải của ông Hùng); Văn phòng Đăng ký đất đai Quận 7 cập nhật biến động chuyển nhượng giữa ông Trọng với ông Quốc, bà Lan khi bà Phượng đang có khiếu nại và Sở Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh cấp GCNQSDĐ cho bà Uyên cả phần đất mà bà Phượng đang khởi kiện yêu cầu hủy Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là không đúng pháp luật, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của bà Phượng.

Bản án hành chính phúc thẩm số 02/2023/HC-PT ngày 04/01/2023 của TAND cấp cao tại Thành phồ Hồ Chí Minh đã chấp nhận yêu cầu kháng cáo của bà Phượng và kháng nghị của Viện trưởng VKSND Thành phố Hồ Chí Minh; sửa bản án sơ thẩm, chấp nhận yêu cầu khởi kiện của bà Phượng.  

Ngoài những ưu điểm nêu trên, một số VKSND cấp sơ thẩm đã không phát hiện vi phạm, sai sót của Tòa án cấp sơ thẩm để kịp thời ban hành quyết định kháng nghị phúc thẩm ngang cấp hoặc báo cáo đề nghị Viện cấp cao 3 quyết định kháng nghị phúc thẩm. Căn cứ vào nội dung kháng cáo của các đương sự, Tòa án cấp phúc thẩm đã quyết định sửa, hủy bản án, quyết định sơ thẩm làm ảnh hưởng đến chỉ tiêu nghiệp vụ chung của toàn ngành Kiểm sát. 

KSV cao cấp Viện cấp cao 3 phát biểu tham luận.

Tòa án thụ lý vụ án hành chính không đúng thẩm quyền

Vụ các ông, bà Dương Văn Trị, Phạm Minh Tâm và Huỳnh Thị Thanh Hương khởi kiện Tòa án giải quyết hủy GCNQSDĐ do UBND huyện Đơn Dương, tỉnh Lâm Đồng cấp cho ông Đặng Đức Dũng ngày 12/11/2004, đã đăng ký biến động sang tên cho ông Phún Chấn Thanh, bà Nguyễn Thị Mỹ Thủy, đối với thửa số 12 tờ bản đồ số 29 diện tích 1.304m². Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là ông Đặng Sinh, ông Nguyễn Văn Quốc do tranh chấp với ông Thanh và bà Thủy về con đường đi chung rộng 3m trên thửa đất số 12 nên có yêu cầu độc lập hủy GCNQSDĐ nêu trên. Bản án hành chính sơ thẩm số 47/2022/HC-ST ngày 26/8/2022 của TAND tỉnh Lâm Đồng tuyên xử chấp nhận yêu cầu khởi kiện của ông Trị, ông Tâm, bà Hương và yêu cầu độc lập của ông Sinh, ông Quốc để quyết định hủy GCNQSDĐ.

Sau xét xử sơ thẩm, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan ông Thanh, bà Thủy kháng cáo toàn bộ bản án, tại phiên tòa phúc thẩm rút kháng cáo về việc giải quyết yêu cầu của người khởi kiện, giữ nguyên kháng cáo đối với yêu cầu độc lập của ông Sinh, ông Quốc. Cấp phúc thẩm nhận thấy tại đơn yêu cầu độc lập của ông Sinh và ông Quốc và tại phiên tòa phúc thẩm, các đương sự xác định nội dung kiện tranh chấp lối đi chung rộng 3m trên thửa đất số 12, trong đó có yêu cầu hủy GCNQSDĐ đối với phần diện tích lối đi này nên đây là vụ kiện “Tranh chấp lối đi”, trong đó có có yêu cầu hủy GCNQSDĐ đối với diện tích lối đi chung cấp cho ông Dũng, đăng ký biến động sang tên ông Thanh và bà Thủy. Đây  là tranh chấp dân sự được quy định tại khoản 9 Điều 26 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 nên Tòa án cấp sơ thẩm thụ lý, giải quyết theo thủ tục tố tụng hành chính là không phù hợp với quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 123 Luật Tố tụng hành chính năm 2015.

Vì vậy, Bản án hành chính phúc thẩm số 28/2023/HC-PT ngày 13/01/2023 của TAND cấp cao tại TP HCM đã đình chỉ xét xử phúc thẩm đối với phần ông Thanh, bà Thủy rút kháng cáo. Hủy một phần bản án sơ thẩm đối với yêu cầu độc lập của ông Sinh và ông Quốc về “Tranh chấp lối đi”. Chuyển hồ sơ về cho TAND tỉnh Lâm Đồng để giải quyết yêu cầu của ông Sinh và ông Quốc theo thủ tục tố tụng dân sự.

Không đưa người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan; thu thập, chứng cứ chưa đầy đủ

Đó là vụ bà Nguyễn Thị Hiền khởi kiện yêu cầu Tòa án hủy Quyết định số 1995/QĐ-STNMT ngày 05/02/2018 của Giám đốc Sở TNMT tỉnh Đồng Nai về việc thu hồi GCNQSDĐ cấp cho ông Lê Văn Luân. Nội dung vụ án thể hiện nguồn gốc thửa đất số 305, tờ bản đồ 15, tại phường Trảng Dài là của bà Lê Thị Hai nhưng ngày 15/9/2002 bà Hai chuyển nhượng cho ông Luân diện tích 300m² (bằng giấy tay không công chứng, chứng thực). Năm 2017, ông Luân lập hồ sơ đăng ký cấp GCNQSDĐ phần diện tích nhận chuyển nhượng nhưng không liên hệ được bà Hai nên sau khi hoàn tất thủ tục đăng tin trên báo theo quy định thì Sở TNMT tỉnh Đồng Nai cấp GCNQSDĐ cho ông Luân vào ngày 05/02/2018 . Sau đó, ông Luân chuyển nhượng thửa đất trên cho bà Hiền, nhưng do có khiếu nại của bà Nguyễn Thị Nhị Hà nên Văn phòng ĐKĐĐ - Chi nhánh Biên Hòa kiểm tra, phát hiện có sai phạm trong lập hồ sơ cấp GCNQSDĐ, thủ tục chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa ông Luân với bà Hai không phù hợp với quy định của pháp luật theo Kết luận giám định số 107/KLGD ngày 07/11/2018 của phòng Kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Đồng Nai và thửa đất của ông Luân trùng với vị trí thửa đất của bà Hà được cấp GCNQSDĐ ngày 01/4/2005 nên Giám đốc Sở TNMT tỉnh Đồng Nai thu hồi GCNQSDĐ đã cấp cho ông Luân và đã cập nhập sang tên cho bà Hiền.

Bản án hành chính sơ thẩm số 09/2022/HC-ST ngày 29/4/2022 của TAND tỉnh Đồng Nai tuyên bác yêu cầu của bà Hiền. Sau xét xử sơ thẩm, bà Hiền kháng cáo. Cấp phúc thẩm nhận thấy, Văn phòng ĐKĐĐ - Sở TNMT tỉnh Đồng Nai có văn bản về việc hỗ trợ giám định chữ ký trong Giấy sang nhượng đất viết tay ngày 15/9/2002 (không có xác nhận của chính quyền địa phương) giữa bà Hai với ông Luân là không đúng thẩm quyền. Bà Hai đã chuyển nhượng quyền sử dụng đất cho ông Luân phải được xác định là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án. Nay bà Hai đã chết nên cần thiết phải đưa những người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng của bà Hai vào tham gia tố tụng với cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án. Ngoài ra, cấp sơ thẩm cũng chưa đối chất giữa những người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng của bà Hai với ông Luân để làm rõ Giấy chuyển nhượng đất (viết tay) giữa bà Hai với ông Luân.

Vì vậy, Bản án hành chính phúc thẩm số 162/2023/HC-PT ngày 20/3/2023 của TAND cấp cao tại TP HCM đã hủy bản án sơ thẩm, chuyển hồ sơ vụ án cho TAND tỉnh Đồng Nai xét xử lại vụ án theo thủ tục sơ thẩm.  

Vi phạm trong việc áp dụng thời hiệu xử phạt vi phạm hành chính

Là vụ ông Lý Khiêu và những người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng của ông Khiêu khởi kiện yêu cầu hủy các Quyết định khắc phục hậu quả trong trường hợp không ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính về đất đai, Quyết định xử phạt vi phạm hành chính, Quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu của Chủ tịch UBND huyện Xuyên Mộc và Quyết định giải quyết khiếu nại lần hai của Chủ tịch UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Bản án hành chính sơ thẩm số 37/2022/HC-ST ngày 20/4/2022 của TAND tỉnh BRVT đã bác yêu cầu khởi kiện những người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng của ông Khiêu.

Sau xét xử, những người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng của ông Khiêu kháng cáo toàn bộ bản án. Cấp phúc thẩm nhận thấy, các bên đương sự trình bày thống nhất về nguồn gốc sử dụng đất bị xử phạt của gia đình ông Khiêu khai hoang sử dụng từ năm 1987 theo chủ trương phát triển vùng chuyên canh cây có dầu và cây dừa, sau đó ký hợp đồng kinh tế nhận vốn đầu tư và hoàn trả sản phẩm với Công ty dịch vụ kỹ thuật cây trồng huyện Xuyên Mộc, từ lúc khai hoang cho đến nay hộ gia đình ông Khiêu vẫn canh tác, sử dụng đất liên tục trồng cây dừa, keo, cải tạo thành ao nuôi tôm, xây dựng nhà cấp 4. Về thời hiệu xử phạt thời hạn xử phạt vi phạm hành chính, hộ gia đình ông Khiêu sử dụng đất từ năm 1987 nhưng các Quyết định xử lý vi phạm hành chính của UBND huyện Xuyên Mộc đều thực hiện từ năm 2014 kéo dài trên 27 năm là đã hết thời hiệu theo quy định của Pháp lệnh xử phạt vi phạm hành chính; cơ sở ban hành các Quyết định xử phạt vi phạm hành chính dựa trên Biên bản vi phạm hành chính năm 2014 nhưng Biên bản được lập tại UBND xã Phước Thuận không phải tại nơi xảy ra vi phạm và không có người vi phạm ký tên là không đúng quy định pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính. Đồng thời, người bị kiện thừa nhận chưa ban hành quyết định thu hồi đất; phương án bồi thường, đền bù đối với từng hộ dân; về trình tự, thủ tục của Quyết định hành chính có sai sót.

Vì vậy, Bản án hành chính phúc thẩm số 27/2023/HC-PT ngày 13/01/2023 của TAND cấp cao tại TP HCM đã chấp nhận kháng cáo của những người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng của ông Khiêu. Sửa bản án sơ thẩm, chấp nhận yêu cầu khởi kiện những người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng của ông Khiêu.  

Từ các dạng vi phạm nêu trên, ngày 16/8/2023 vừa qua, Viện cấp cao 3 đã ban hành Thông báo rút kinh nghiệm số 53/2023/TB-HC để VKSND các tỉnh, thành phố trong khu vực phía Nam rút kinh nghiệm chung, nhằm góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính theo Chỉ thị công tác của Viện trưởng VKSND tối cao.