Kỹ năng kiểm sát hoạt động khởi tố, điều tra vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ

1. Khám nghiệm hiện trường

Khi thực hành quyền công tố (THQCT), kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, Kiểm sát viên (KSV) cần quán triệt, thực hiện nghiêm các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) tại các điều 36, 37, 39, 40, 133, 178, 201, 202; các văn bản hướng dẫn thi hành; Quy chế Công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khởi tố, điều tra, truy tố ban hành kèm theo Quyết định số 111/QĐ-VKSTC ngày 17/4/2020 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao (từ điều 26 đến điều 34); đồng thời quan tâm thực hiện tốt một số vấn đề sau:

KSV kiểm sát khám nghiệm hiện trường (VKS Hà Tĩnh)

Trường hợp có người chết phải đánh dấu vị trí, chụp ảnh trước khi di chuyển tử thi đến nơi khác. Nếu chưa xác định được nguyên nhân chết, phải trưng cầu giám định pháp y; lưu ý lực lượng khám nghiệm ghi nhận đầy đủ, xem xét kỹ lưỡng các dấu vết trên tử thi, kết hợp với hiện trường để làm rõ chết do tai nạn giao thông hay là vụ án giết người tạo hiện trường giả. Nếu chưa xác định được tung tích của tử thi thì thông báo công khai, lấy dấu vân tay, chụp ảnh, tạm giữ các đồ vật, giấy tờ liên quan phục vụ cho việc nhận dạng, xác định tung tích, lai lịch của tử thi.

- Đề nghị ĐTV, lực lượng bảo vệ hiện trường cung cấp thông tin vụ việc, các công việc đã thực hiện, hiện trường còn nguyên vẹn hay đã bị xáo trộn, những ai đã đi vào khu vực hiện trường, vị trí các dấu vết đã thay đổi thế nào.

- Kiểm sát chặt chẽ việc ghi nhận, thu lượm, bảo quản dấu vết của lực lượng khám nghiệm, bảo đảm các dấu vết phải được ghi nhận, thu giữ, bảo quản đầy đủ, kịp thời, đúng trình tự, thủ tục pháp luật quy định, tránh mất mát, lẫn lộn, hư hỏng. Thực tế cho thấy, tại hiện trường vụ tai nạn giao thông đường bộ tồn tại các dấu vết phổ biến như: Dấu vết phanh hình thành khi người điều khiển phương tiện đạp phanh gấp làm lốp xe bị hãm lại, mài miết trên mặt đường. Độ dài, đậm nhạt của dấu vết phanh phụ thuộc tốc độ, trọng tải của phương tiện, tình trạng mặt đường cũng như độ bám của lốp xe. Dấu vết lõm, nứt vỡ, gãy, bong tróc xuất hiện khi các phương tiện va chạm nhau hoặc phương tiện đâm vào vật cản, người đi đường; phản ánh tốc độ, hướng chuyển động của phương tiện, vị trí va chạm. Dấu vết cày xước xuất hiện khi phương tiện bị đỗ, ngã, kéo lê trên đường hoặc khi các phương tiện va quệt vào nhau. Xem xét dấu vết này giúp xác định phần đường, chiều hướng chuyển động của các phương tiện trước khi tai nạn xảy ra, vị trí va chạm tại hiện trường.

Dấu vết máu có thể tồn tại trên mặt đường, phương tiện, quần áo, cơ thể của người gây tai nạn và người bị nạn. Nghiên cứu dấu vết này giúp chúng ta xác định được vị trí của người bị nạn, truy tìm các đối tượng liên quan đến vụ tai nạn giao thông đã bỏ trốn khỏi hiện trường.

KSV xem xét dấu vết tại hiện trường (VKS Thái Bình)

- Biên bản khám nghiệm hiện trường phải được lập tại nơi khám nghiệm, thể hiện đầy đủ các loại dấu vết, đồ vật đã thu giữ, có đầy đủ chữ ký của người tiến hành, người tham gia việc khám nghiệm. Điều này rất quan trọng, thực tế đã xảy ra trường hợp bị can, người bào chữa khiếu nại tính khách quan của hoạt động khám nghiệm hiện trường do biên bản khám nghiệm, sơ đồ hiện trường được lập tại trụ sở cơ quan có thẩm quyền điều tra, người chứng kiến không phải là người đã chứng kiến việc khám nghiệm.

- Đối với các tài liệu, vật chứng cần niêm phong thì phải yêu cầu niêm phong ngay tại hiện trường, có đầy đủ chữ ký, điểm chỉ của những người tham gia (người thực hiện niêm phong, chủ sở hữu, người quản lý đồ vật, người chứng kiến, đại diện chính quyền địa phương), đóng dấu của cơ quan chức năng tại biên bản niêm phong và giấy niêm phong nhằm bảo đảm tính nguyên vẹn của vật chứng.

Trong quá trình kiểm sát, nếu phát hiện hoạt động khám nghiệm chưa đầy đủ, có vi phạm, thiếu sót, KSV có quyền đề ra yêu cầu đối với lực lượng khám nghiệm, yêu cầu cần cụ thể, nêu rõ lý do phải thực hiện. Nếu có vi phạm thì phải chỉ rõ vi phạm gì, chỗ nào và phải khắc phục, sửa chữa ra sao, tránh nêu một cách chung chung.

Khám nghiệm phương tiện liên quan đến vụ tai nạn giao thông: Việc khám nghiệm phương tiện liên quan đến vụ tai nạn giao thông nhằm xác định tình trạng kỹ thuật, các hư hỏng của phương tiện; ghi nhận, đánh giá các dấu vết trên phương tiện; thu thập mẫu để phục vụ việc giám định; xác định điểm va chạm đầu tiên giữa các phương tiện với nhau, kết hợp với kết quả khám nghiệm hiện trường, lời khai của những người có liên quan để có thể kết luận nguyên nhân, diễn biến vụ tai nạn giao thông và lỗi của các bên.

2. Lập kế hoạch xác minh, điều tra; Yêu cầu điều tra

Để công tác kiểm sát được đầy đủ, toàn diện, chặt chẽ; phát hiện kịp thời các thiếu sót, vi phạm, yêu cầu CQĐT tiến hành các hoạt động xác minh, thu thập chứng cứ cần thiết, ngay khi được phân công kiểm sát việc giải quyết vụ việc vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, KSV phải xây dựng kế hoạch kiểm sát; trong đó nêu rõ các vấn đề cần phải điều tra, xác minh, các hoạt động xác minh, điều tra cụ thể, thời gian thực hiện, thành phần tham gia, cách thức phối hợp giữa KSV với ĐTV. Định kỳ, KSV đánh giá lại kết quả thực hiện kế hoạch để bổ sung, sửa chữa, tiếp tục thực hiện kế hoạch được tốt hơn.

KSV và ĐTV trao đổi về vụ án (Ảnh: Nguyễn Thị Hoạt)

KSV nghiên cứu các chứng cứ, tài liệu có trong hồ sơ tin báo, đối chiếu với quy định tại Điều 260 Bộ luật Hình sự, Điều 85 BLTTHS và các văn bản hướng dẫn thi hành, từ đó xác định các vấn đề cần phải yêu cầu CQĐT xác minh, điều tra để có căn cứ ban hành các lệnh, quyết định tố tụng. KSV nên phân loại các vấn đề cần yêu cầu xác minh, điều tra theo từng nhóm, như vấn đề chưa được làm rõ (giấy phép lái xe, đăng ký xe có hợp pháp không, các thiệt hại về tài sản), các tình tiết mâu thuẫn, những vi phạm về tố tụng (biên bản khám nghiệm hiện trường, biên bản niêm phong dấu vết, tài liệu chưa có đầy đủ chữ ký của những người tham gia).

Sau khi đã nghiên cứu hồ sơ và tổng hợp các vấn đề cần phải yêu cầu xác minh, KSV xây dựng văn bản yêu cầu xác minh, điều tra. Văn bản này được soạn thảo theo mẫu ban hành kèm theo Quyết định số 15/2018/QĐ-VKSTC ngày 09/01/2018 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

Về nội dung, văn bản yêu cầu xác minh, văn bản yêu cầu điều tra cần nêu cụ thể các tình tiết chưa được làm rõ và các hoạt động phải thực hiện (có văn bản gửi cơ quan có thẩm quyền, trưng cầu giám định để xác định tính hợp pháp của giấy phép lái xe, đăng ký xe); các tình tiết mâu thuẫn và mâu thuẫn đó ở các tài liệu, chứng cứ; thủ tục tố tụng nào chưa thực hiện hoặc đã thực hiện nhưng chưa đầy đủ, có vi phạm, đồng thời vi phạm đó là gì, ở tài liệu, chứng cứ nào, cách khắc phục ra sao.

3. Trưng cầu giám định

Thực tế giải quyết vụ việc vi phạm quy định về giao thông đường bộ, KSV thường yêu cầu CQĐT tiến hành trưng cầu giám định trong trường hợp có người chết chưa rõ nguyên nhân, nghi ngờ đây là vụ giết người tạo hiện trường giả, nghi ngờ các giấy tờ, tài liệu như đăng ký xe, giấy phép lái xe là giả; giám định kỹ thuật phương tiện như hệ thống phanh, hệ thống lái để xác định nguyên nhân của vụ tai nạn; giám định tỷ lệ thương tích, mức độ tổn hại cho sức khỏe của nạn nhân…

Thực hiện việc giám định dấu vết

Kiểm sát chặt chẽ về hình thức và nội dung của quyết định trưng cầu giám định, xem xét kỹ các câu hỏi CQĐT đưa ra, bảo đảm rõ ràng, cụ thể, khả thi. Khi trưng cầu giám định thương tích, cần đặt ra các câu hỏi như vị trí các thương tích trên cơ thể nạn nhân, do vật gì gây ra, cơ chế hình thành dấu vết (ngã, lốp xe đè lên, do bị kéo lê trên mặt đường), tỷ lệ tổn thương cơ thể.

Yêu cầu giám định dấu vết máu thì phải nêu rõ mẫu gửi giám định có phải là máu hay không? máu người hay động vật? nhóm máu, cơ chế hình thành thế nào? mẫu gửi giám định và mẫu so sánh có phải của cùng một người hay không?

Trường hợp cần thiết, có thể phối hợp với Cơ quan giám định, Giám định viên để bảo đảm sự chính xác trong việc đưa ra các nội dung cần trưng cầu giám định. Trong quyết định trưng cầu giám định còn cần ghi rõ thời hạn giám định theo đúng quy định tại Điều 208 BLTTHS, như giám định nguyên nhân chết người, thì thời hạn giám định không quá 01 tháng.

Qua kiểm sát, nếu phát hiện quyết định trưng cầu giám định chưa đầy đủ hoặc không chính xác, KSV báo cáo lãnh đạo VKS kiến nghị CQĐT sửa đổi, thay thế quyết định đã ban hành hoặc quyết định trưng cầu giám định bổ sung, bảo đảm việc giám định được đầy đủ, chính xác làm căn cứ cho việc giải quyết vụ án.

4. Lấy lời khai người tham gia tố tụng

Khi lấy lời khai người điều khiển phương tiện gây tai nạn, hỏi cung bị can, KSV phải hỏi kỹ nhằm làm rõ họ có vi phạm các quy định của Luật giao thông đường bộ và các văn bản có liên quan hay không, hậu quả xảy ra, nguyên nhân của vụ tai nạn. Nên đặt câu hỏi theo diễn biến của vụ việc, chẳng hạn: trước khi xảy ra tai nạn, họ điều khiển phương tiện gì, có giấy phép lái xe hay không, chở các loại hàng hóa gì, đi đâu, cùng với ai, lưu thông theo hướng, phần đường nào, tốc độ bao nhiêu, tình trạng sức khỏe, tâm lý lúc điều khiển phương tiện, có sử dụng rượu, bia, ma túy, chất kích thích khác không; hướng di chuyển, phần đường di chuyển của người bị nạn, họ đã xử lý thế nào khi nhìn thấy người bị nạn, vì sao va chạm xảy ra, va chạm tại vị trí nào trên đường và điểm va chạm đầu tiên giữa hai phương tiện; vị trí người, phương tiện, đồ vật sau khi tai nạn xảy ra; sau khi gây tai nạn họ đã xử lý thế nào.

Quá trình lấy lời khai có thể xảy ra tình huống người gây tai nạn, bị can khai báo theo hướng họ chấp hành đúng quy định của luật giao thông đường bộ, hành vi của họ không phạm tội mà thuộc sự kiện bất ngờ (nạn nhân đột ngột rẻ qua đường) hoặc do tình trạng kỹ thuật phương tiện (xe đang xuống dốc thì bị mất lái, phanh mất tác dụng); nguyên nhân tai nạn là do lỗi đi sai phần đường, chạy quá tốc độ của người bị nạn; họ không hề sử dụng rượu, bia, chất ma túy; giấy phép lái xe được cấp đúng quy định...Trường hợp này, KSV cần phối hợp cùng ĐTV đánh giá các tài liệu, chứng cứ, làm rõ nguyên nhân xảy ra vụ tai nạn, lỗi của các bên liên quan; nếu xác định họ khai báo gian dối thì cần sử dụng kết quả khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm phương tiện, kết luận giám định, lời khai của người làm chứng nhằm vạch trần lời khai gian dối, từng bước làm chuyển biến thái độc khai báo của họ.

KSV và ĐTV lấy lời khai (VKS Hà Tĩnh)

Xác định, lấy lời khai của người làm chứng về những tình tiết mà họ biết liên quan đến vụ việc. Người làm chứng trong vụ việc tai nạn giao thông đường bộ có thể là người đi cùng trên các phương tiện có liên quan đến vụ tai nạn, người qua đường, người dân sống xung quanh nơi xảy ra tai nạn. Cần thu thập lời khai của người làm chứng về các tình tiết như điều kiện thời tiết, tình trạng mặt đường; vị trí của người làm chứng đến vị trí xảy ra tai nạn; phần đường, hướng chuyển động của các phương tiện; tình trạng của người điều khiển phương tiện; hành vi, vị trí người, đồ vật, dấu vết sau khi xảy ra tai nạn.

5. Các biện pháp điều tra khác: Quá trình giải quyết tin báo và điều tra, CQĐT có thể cho người làm chứng, người bị nạn nhận dạng đối tượng gây tai nạn đã bỏ trốn khỏi hiện trường, xác định chủ sở hữu của đồ vật hoặc trong trường hợp cần xác định tung tích nạn nhân. Tổ chức đối chất giữa những người tham gia tố tụng trong trường hợp có mâu thuẩn trong lời khai của họ để giải quyết các mâu thuẩn, xác định sự thật khách quan của vụ việc…