Tại phiên giám đốc thẩm vụ án Hồ Duy Hải vừa qua, đại diện VKSND tối cao kiến nghị có 6 việc phải làm khi điều tra lại. Đó là, thực nghiệm lại điều tra hiện trường; xác định dấu vân tay là của ai và các đối tượng tình nghi; trưng cầu giám định thời điểm nạn nhân chết; làm rõ cơ chế gây thương tích; xác định rõ hơn động cơ, mục đích gây án; bổ sung vào hồ sơ vụ án những tài liệu, chứng cứ đang có trong hồ sơ nghiệp vụ của Cơ quan điều tra.
Nhiều sai sót trong điều tra, tố tụng
Theo luật sư Trần Minh Hùng – Văn phòng Luật sư Gia Đình (Đoàn luật sư TP HCM), những vấn đề nêu trên rất quan trọng, mang tính quyết định để kết luận Hồ Duy Hải có thật sự là kẻ giết người.
Luật sư Hùng cho rằng, tại hiện trường có con dao và cái thớt nhưng người chủ trì khám nghiệm lại không thu giữ. Đây là những vật chứng đặc biệt quan trọng, nó giúp cho CQĐT Công an tỉnh Long An kết luận một cách chính xác là nạn nhân bị giết bởi hung khí gì và truy ra hung thủ dễ dàng nếu thu được mẫu vân tay trên hung khí đó. Nhưng sau khi bắt Hồ Duy Hải, CQĐT mới quay lại hiện trường tìm hai loại hung khí trên nhưng hung khí không còn. Để chữa cháy cho sai sót không thể khắc phục này, Điều tra viên nhờ nhân chứng ra chợ mua 1 con dao, 1 cái thớt và yêu cầu bị cáo vẽ lại hình dáng con dao rồi cho bị cáo nhận dạng hung khí. Từ đó cơ quan tố tụng kết luận hung khí mà bị cáo dùng giết người có hình dạng như thế.
Theo Bộ luật Tố tụng hình sự (TTHS) 2003, khoản 2 Điều 139 có quy định: “Số người, vật hoặc ảnh đưa ra để nhận dạng ít nhất phải là ba và về bề ngoài phải tương tự giống nhau...” khi cho người phạm tội tiến hành nhận dạng đồ vật. “Như vậy phải đưa ra ít nhất là 3 con dao và 3 cái thớt khác nhau mới đúng quy định. CQĐT chỉ đưa ra 1 vật duy nhất và đó còn là hung khí được mua về từ chợ, không phải từ hiện trường vụ án là không đúng quy định. Việc tiến hành cho nhận dạng như vậy sẽ làm cho Biên bản nhận dạng không có giá trị chứng minh dẫn đến kết luận sai lầm nghiêm trọng trong quá trình định tội. Đến phiên giám đốc thẩm cũng không có cở sở để kết luận nạn nhân bị giết bởi hung khí có hình dáng chính xác như thế nào” luật sự Hùng cho biết.
Về mẫu máu thu tại hiện trường, có thể là máu của hung thủ, nhưng CQĐT đã không trưng cầu giám định ngay lập tức, để mấy tháng sau khi mẫu máu bị hư hoại mới trưng cầu làm cho kết quả giám định. Sai phạm này đã dẫn đến hệ lụy là chúng ta không loại trừ được nghi ngờ rằng hung thủ giết hai nạn nhân có thể là một người khác?
Có nhân chứng khai trước khi hai nạn nhân bị giết, có thấy một thanh niên ngồi trong bưu điện xem điện thoại, nhân chứng mô tả dáng người thanh niên giống như bị cáo không có nghĩa người thanh niên ấy là bị cáo. CQĐT không cho nhân chứng nhận dạng bị cáo là một sai lầm nghiêm trọng. Nguyên tắc tố tụng hiện nay không chấp nhận kiểu suy luận mang tính chủ quan của người tiến hành tố tụng, là chỉ cần sự mô tả của nhân chứng về tướng mạo hung thủ rồi tìm ai đó có đặc điểm tương tự như thế để suy ra người đó là hung thủ.
“Dấu vân tay thu được tại hiện trường vụ án vẫn chưa xác định được đó là vân tay của ai, trong khi kết quả giám định đó không phải là vân tay của Hồ Duy Hải. Vậy việc xác định dấu vân tay đó của ai, liên quan gì đến vụ án là cần thiết, đó có phải là vân tay của kẻ gây án hay không? Tại sao CQĐT lại bỏ qua?” luật sư Hùng nhấn mạnh.
Những sai sót trong giải quyết vụ án sẽ xử lý thế nào?
Những sai sót trong quá trình điều tra vụ án điều là những sai sót nghiêm trọng, nó quyết định trực tiếp đến việc xác định tình tiết vụ án, hung thủ thật sự của vụ án. Có thể dẫn đến oan sai nghiêm trọng. Việc có nhiều sai lầm nghiêm trọng như vậy thì vụ án cần được điều tra lại. Có thể áp dụng trình tự tố tụng đặc biệt để xem xét quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán.
Theo Điều 404 của Bộ luật Tố tụng hình sự, Ủy ban Thường vụ, Ủy ban Tư pháp, Viện trưởng VKSND tối cao và Chánh án TAND tối cao có quyền yêu cầu xem xét lại. Do Viện trưởng VKSND tối cao vừa đưa ra kháng nghị, Chánh án là chủ toạ hội đồng xét xử vừa diễn ra, vậy chỉ còn Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Ủy ban Tư pháp. Nhưng Ủy ban Tư pháp đã vào cuộc năm 2015 nên Thường vụ Quốc hội giám sát vụ án này để từ đó yêu cầu Hội đồng thẩm phán TAND tối cao xét xử lại. Căn cứ để yêu cầu xét xử lại là đã có vi phạm nghiêm trọng tố tụng dẫn đến việc xem xét thiếu khách quan, hoặc có tình tiết thay đổi bản chất vụ án. Theo thủ tục tố tụng đặc biệt, Ủy ban Thường vụ có quyền yêu cầu Hội đồng thẩm phán xem xét lại bản án.
Ngoài ra, luật sư Hùng cho rằng, những sai sót không được xử lý sẽ tạo tiền lệ không tốt cho trình tự tố tụng sau này. Sai phạm trong tố tụng không ảnh hưởng đến bản chất vụ án, cho thấy sự chủ quan, xem thường quy trình tố tụng.
Sai sót trong khám nghiệm hiện trường về thu giữ vật chứng: Vụ án giết người bằng dao nhưng không thu vật chứng dao, đập bằng thớt nhưng không thu giữ thớt, đánh người bằng ghế nhưng thu giữ nhầm chiếc ghế. Đối chiếu sai sót này với Điều 75 Bộ luật tố tụng hình sự 2003 (áp dụng thời điểm xảy ra vụ án) về thu thập và bảo quản vật chứng: "Vật chứng cần được thu thập kịp thời, đầy đủ, được mô tả đúng thực trạng vào biên bản và đưa vào hồ sơ vụ án. Trong trường hợp vật chứng không thể đưa vào hồ sơ vụ án thì phải chụp ảnh và có thể ghi hình để đưa vào hồ sơ vụ án. Vật chứng phải được niêm phong, bảo quản; vật chứng phải được bảo quản nguyên vẹn, không để mất mát, lẫn lộn và hư hỏng...".
Nếu HĐTP cho rằng những sai sót trên là đúng pháp luật thì đây là một tiền lệ suy luận áp dụng cực kỳ đáng lo ngại
Cũng theo luật sư Hùng, việc chậm trưng cầu giám định các vết máu khả nghi tại hiện trường (hơn 4 tháng), khi máu đã bị phân hủy khiến không xác định được kết quả. Sai sót này hoàn toàn trái quy định tại Điều 155 Bộ luật TTHS về trưng cầu giám định. Sai sót khác về biên bản hỏi cung sửa chữa mà không có chữ ký xác nhận của người khai, biên bản nhận dạng không có người chứng kiến... Trong khi Bộ luật TTHS quy định rất cụ thể, mà nếu tuân thủ thì không được phép có các loại sai sót này.
Chỉ khi Viện trưởng VKSND tối cao kháng nghị giám đốc thẩm, được báo chí thông tin thì đông đảo người dân mới biết được những "điểm mờ" của vụ án tử tù Hồ Duy Hải.
Có nhiều sai phạm trong thủ tục tố tụng và đây là những sai lầm nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả điều tra của vụ án, đến việc xác định hung thủ thật sự của vụ án. Nếu Hội đồng thẩm phán TAND tối cao cho rằng những sai sót trên là đúng pháp luật thì đây là một tiền lệ suy luận áp dụng cực kỳ đáng lo ngại cho Bộ luật TTHS hiện hành. “Hệ thống quy định về nhiệm vụ, hiệu lực cho tới hàng loạt nguyên tắc tối cao về suy đoán vô tội, bảo đảm quyền bình đẳng, xác định sự thật vụ án... của Bộ luật rồi sẽ được áp dụng như thế nào? Khi một vụ án được xem xét, đánh giá với các chứng cứ thiếu khách quan, thiếu tính toàn diện thì khó có thể mang lại kết quả xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, dẫn đến khả năng oan sai, lọt tội”, luật sư Hùng cho hay./.