Về vấn đề này, Luật sư Trần Đức Thắng – Giám đốc Công ty Luật TNHH Hùng Thắng, Đoàn Luật sư TP Hà Nội có ý kiến như sau:
1. VỀ TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ
Ai có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho các nạn nhân khi người phạm tội chết?
Căn cứ tại khoản 1 Điều 584 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
“Điều 584. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại
1. Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác.
[…]”
Đối chiếu quy định trên thì người có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường. Do đó, người không có các hành vi vi phạm sẽ không có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại. Tuy nhiên, trong trường hợp người gây thiệt hại chết mà có để lại tài sản thì theo quy định tại khoản 1 Điều 615 Bộ luật Dân sự 2015 thì những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại. Cụ thể:
“Điều 615. Thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại
1. Những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
2. Trường hợp di sản chưa được chia thì nghĩa vụ tài sản do người chết để lại được người quản lý di sản thực hiện theo thỏa thuận của những người thừa kế trong phạm vi di sản do người chết để lại.
3. Trường hợp di sản đã được chia thì mỗi người thừa kế thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại tương ứng nhưng không vượt quá phần tài sản mà mình đã nhận, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
4. Trường hợp người thừa kế không phải là cá nhân hưởng di sản theo di chúc thì cũng phải thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại như người thừa kế là cá nhân.”
Như vậy, mặc dù người gây thiệt hại đã chết nhưng nếu họ có tài sản để lại thì tài sản đó vẫn được dùng để thực hiện nghĩa vụ bồi thường cho người bị hại. Khi đó, những người hưởng thừa kế của người gây thiệt hại (vợ, con trai, cha mẹ chồng nếu còn sống) sẽ phải tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan, có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ bồi thường thiệt hại cho các nạn nhân.
Trường hợp người gây thiệt hại đã chết không còn tài sản hoặc không để lại tài sản thì không ai có nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại, trừ khi có người tự nguyện bồi thường thay cho người đã chết.
Vậy trường hợp vụ án có nhiều người cùng gây thiệt hại cho nạn nhân thì sao?
Đối với những vụ án mà người bị thiệt hại do nhiều người gây ra thì vấn đề bồi thường thiệt hại sẽ được thực hiện theo quy định tại Điều 587 Bộ luật Dân sự 2015 như sau:
“Điều 587. Bồi thường thiệt hại do nhiều người cùng gây ra
Trường hợp nhiều người cùng gây thiệt hại thì những người đó phải liên đới bồi thường cho người bị thiệt hại. Trách nhiệm bồi thường của từng người cùng gây thiệt hại được xác định tương ứng với mức độ lỗi của mỗi người; nếu không xác định được mức độ lỗi thì họ phải bồi thường thiệt hại theo phần bằng nhau.”
Như vậy, trường hợp nhiều người cùng gây thiệt hại cho nạn nhân thì những người đó phải liên đới bồi thường cho người bị thiệt hại. Trách nhiệm bồi thường của từng người cùng gây thiệt hại được xác định tương ứng với mức độ lỗi của mỗi người. Nếu không xác định được mức độ lỗi thì họ phải bồi thường thiệt hại theo phần bằng nhau.
2. VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
Căn cứ theo khoản 7 Điều 157 Luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
“Điều 157. Căn cứ không khởi tố vụ án hình sự
Không được khởi tố vụ án hình sự khi có một trong các căn cứ sau:
[...]
7. Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết, trừ trường hợp cần tái thẩm đối với người khác;
[...]”
Như vậy, khi người thực hiện hành vi phạm tội đã chết thì sẽ không được khởi tố vụ án hình sự hoặc phải ra quyết định đình chỉ điều tra (theo quy định tại Điều 230 Bộ luật Hình sự 2015) trừ trường hợp vụ án vẫn có những người khác cần tái thẩm, điều tra làm rõ.