IAEA nói gì sau đợt kiểm tra tại Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia?

Cần thiết lập khu vực bảo vệ an ninh và an toàn hạt nhân

Ngày 6/9, IAEA đã phát hành báo cáo 52 trang về tình hình tại nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia (ZNPP), nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu, cũng là một trong số những nhà máy điện hạt nhân lớn nhất thế giới tại Ukraine, sau khi tiếp cận cơ sở này vào ngày 1/9.

Báo cáo của IAEA nhận định, tình hình ở Ukraine là “chưa từng có” và đây là lần đầu tiên một cuộc xung đột quân sự xảy ra giữa các cơ sở điện hạt nhân lớn, điều gây nguy cơ một thảm họa hạt nhân trong và ngoài biên giới lãnh thổ Ukraine.

Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Ảnh: Ed Jones / AFP.

TASS dẫn tài liệu của IAEA cho biết, trong báo cáo cơ quan này đã kêu gọi thiết lập ngay một khu vực an ninh xung quanh ZNPP cùng với tuyên bố sẵn sàng tiến hành ngay các cuộc tham vấn về vấn đề này, bởi bước đi như vậy sẽ giúp ngăn chặn một sự cố hạt nhân có thể gây ra bởi các hành động quân sự.

“Trong khi chờ đợi xung đột chấm dứt và tái thiết lập các điều kiện ổn định, cần có các biện pháp tạm thời để ngăn chặn sự cố hạt nhân phát sinh từ những thiệt hại vật chất do các phương tiện quân sự gây ra. Điều này có thể đạt được bằng cách thiết lập ngay một khu bảo vệ an ninh và an toàn hạt nhân.”, báo cáo nhấn mạnh “IAEA sẵn sàng bắt đầu ngay lập tức các cuộc tham vấn đi đến việc thiết lập khẩn cấp một khu vực bảo vệ an ninh và an toàn hạt nhân như vậy tại ZNPP”.

Tiềm tàng mối đe dọa an ninh, an toàn

Trong báo cáo, các thanh sát viên IAEA lưu ý, việc cung cấp các phụ tùng thay thế, bao gồm phụ tùng cho các phương tiện cứu hỏa và nhiên liệu diesel, cũng như chuỗi cung ứng hậu cần đến đến nhà máy trong tình trạng khó khăn, trong khi các sự cố tại ZNPP trong điều kiện hiện nay là không thể đoán trước.

Đoàn chuyên gia IAEA đến nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia hôm 1/9. Ảnh: Reuters.

IAEA cũng chỉ ra các thiệt hại tại ZNPP và kêu gọi sử dụng các biện pháp ngăn chặn thảm họa hạt nhân tại cơ sở này. Cơ quan quốc tế đã báo cáo một số “sự kiện” đã xảy ra tại ZNPP vi phạm các nguyên tắc an toàn hạt nhân.

“Kể từ tháng 4, một số sự kiện đáng kể tại ZNPP đã làm tác động đáng kể đến bảy trụ cột an toàn”, tuyên bố cho biết, dẫn chứng nhóm chuyên gia của IAEA đã chứng kiến các cuộc pháo kích trong khu vực lân cận ZNPP, cũng như đã quan sát thấy hậu quả thiệt hại tại các địa điểm khác nhau, bao gồm một số thiệt hại gần với các cấu trúc lò phản ứng.

"Việc pháo kích tại nhà máy và khu vực lân cận nên được dừng lại ngay lập tức để tránh thêm bất kỳ thiệt hại nào cho nhà máy và các cơ sở liên quan, vì sự an toàn của nhân viên vận hành và duy trì tính toàn vẹn vật lý để hỗ trợ hoạt động an toàn và an ninh. Điều này đòi hỏi sự đồng thuận của tất cả các bên liên quan về việc thiết lập khu vực bảo vệ an ninh và an toàn hạt nhân xung quanh ZNPP.”, IAEA khuyến nghị.

Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia lớn nhất châu Âu tại Ukraine hiện đang do lực lượng Nga kiểm soát. Ảnh: Andrey Borodulin / AFP / Getty.

Cơ quan này cũng khuyến nghị phải thiết lập lại nguồn cung cấp điện dự phòng cho Zaporozhye NPP, cần thiết cho hoạt động của hệ thống làm mát cũng như tại các vị trí khác.

“IAEA khuyến nghị rằng đường dây cung cấp điện dự phòng như đã thiết kế nên được thiết lập lại và sẵn sang bất cứ lúc nào, và tất cả các hoạt động quân sự có thể ảnh hưởng đến hệ thống cung cấp điện cần chấm dứt.”, khuyến nghị nói.

Cần cải thiện môi trường làm việc cho nhân viên vận hành

Báo cáo IAEA chỉ rõ, nhân viên vận hành nhà máy hiện có 907 người trong khi số nhân sự cần thiết thông thường  là 1.230 người, dẫn đến khoảng 40% các vị trí trong nhà máy hoạt động thiếu hụt biên chế.

Thời gian qua, khu vực trong và gần nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia hứng nhiều đợt pháo kích. Ảnh: AFP.

Trong khi đó họ đang vận hành cơ sở trong điều kiện cực kỳ căng thẳng dưới sự kiểm soát của các lực lượng vũ trang Nga.

Ngoài ra, theo các nhân viên vận hành ZNPP, thông tin liên lạc và kết nối internet để giao tiếp với các bên liên quan trong tình trạng hạn chế và gián đoạn; chưa kể họ bị giới hạn quyền tiếp cận vào Trung tâm xử lý khủng hoảng khẩn cấp tại nhà máy, điều ảnh hưởng đến các hoạt động ứng phó trong trường hợp khẩn cấp.

“Nhân viên Ukraine vận hành nhà máy dưới sự chiếm đóng của quân đội Nga đang phải chịu căng thẳng liên tục và áp lực, đặc biệt là với đội ngũ nhân viên hạn chế. Điều này không bền vững và có thể dẫn đến tăng lỗi của con người với những tác động đối với an toàn hạt nhân.”, báo cáo của IAEA nhấn mạnh: “Nhân viên vận hành phải có khả năng thực hiện các nhiệm vụ quan trọng của họ mà không bị đe dọa hoặc áp lực làm suy yếu không chỉ sự an toàn của họ mà còn cũng như của chính cơ sở”.

Đoàn thanh sát IAEA tại một vị trí bị pháo kích trong nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Ảnh Sergei Malgavko/TASS/DPA.

Từ thực tế ở ZNPP, IAEA khuyến nghị đối với các bên xung đột để cung cấp các điều kiện làm việc tốt hơn cho nhân viên tại cơ sở hạt nhân.

"IAEA khuyến nghị rằng nên thiết lập lại một môi trường làm việc thích hợp, bao gồm cả sự hỗ trợ của gia đình, cho các nhân viên vận hành. Hơn nữa, vì nhà điều hành có trách nhiệm chính về an toàn và an ninh hạt nhân, nên họ cần hoàn thành sứ mệnh của mình với các trách nhiệm và quyền hạn rõ ràng.”, báo cáo của IAEA nói.

Tổng Giám đốc IAEA, Rafael Grossi, nói chuyện với báo chí sau chuyến thăm nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, ngày 1/9. Ảnh: AFP.

Cùng ngày 5/9, nói với Hội đồng bảo an LHQ, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres bày tỏ hy vọng các chuyên gia của IAEA sẽ có cơ hội làm việc mà không gặp trở ngại nào tại nhà máy điện.

“Tôi tin tưởng rằng các chuyên gia của IAEA hiện được triển khai tới Zaporizhzhia sẽ có thể thực hiện công việc của họ mà không bị cản trở và góp phần đảm bảo an ninh và an toàn hạt nhân lâu dài trong nhà máy.”, Tổng Thư ký LHQ nói.