Những “chuyên gia” cảm hoá tử tù ở Tây Bắc

Chân dung “bà trùm” và ước mơ làm lại cuộc đời

Nắng gắt như hắt lửa xuống dẫy nhà K1, Trại tạm giam Công an tỉnh Điện Biên. Tôi và Thiếu tá Nguyễn Thị Lý (SN 1985) – cán bộ Quản giáo ngồi hỏi chuyện Nguyễn Thị Chanh – nữ phạm nhân bị tuyên án tử hình trong Bệnh xá Trại tạm giam. Thi thoảng câu chuyện bị ngắt quãng bởi tiếng râm ran đồng thanh của đám ve vô tâm gọi hè bám trên rặng cây phượng đỏ ối hoa ở góc Trại. Nếu không khoác trên người bộ quần áo phạm nhân, thật khó hình dung đây là một "bà trùm" ma tuý có đai có số từng tung hoành không chỉ ở Điện Biên mà cả khu vực Tây Bắc...

Lần giở từng trang hồ sơ của vụ án, được biết giữa năm 2012, qua công tác nghiệp vụ, các trinh sát Phòng CSĐT tội phạm về ma tuý Công an tỉnh Điện Biên phát hiện một đường dây ma tuý từ Điện Biên đi TP Hà Nội và TP Hải Phòng. Các đối tượng hình thành một đường dây khép kín, mua gom ma tuý ở khu vực biên giới Việt – Lào rồi đưa về 2 địa phương này tiêu thụ. Tập trung điều tra, xác minh các trinh sát nắm được nguồn tin, mặc dù mới hình thành nhưng đây là tổ chức tội phạm hoạt động với nhiều thủ đoạn rất xảo quyệt, các đối tượng trong đường dây đều là anh em thân tín, họ hàng; mua bán, giao hàng theo một đường dây khép kín gây nhiều khó khăn cho công tác điều tra của lực lượng công an.

Chuyên án 079L bóc gỡ đường dây ma tuý (124 bánh heroin) từ Điện Biên về TP Hà Nội và TP Hải Phòng do Đặng Thị Chanh (trái), Nguyễn Thị Chanh (giữa) và Nguyễn Bá Hưng cầm đầu.

Tuy nhiên bằng nhiều biện pháp nghiệp vụ, các trinh sát đã hoá giải “ma trận”, tháo gỡ từng mối thắt của vụ án, dựng lên hành tung từng đối tượng. Một mẻ lưới được giăng sẵn… Chập tối ngày 29/11/2012, tổ

công tác Phòng CSĐT tội phạm về ma tuý phối hợp với Phòng phòng chống ma tuý Bộ đội biên phòng Điện Biên bắt quả tang Đặng Thị Chanh (SN 1968) , HKTT tại Đội 16, xã Thanh Yên, huyện Điện Biên (Điện Biên) vận chuyển, mua bán trái phép 22 bánh heroin. Khám xét khẩn cấp nhà riêng đối tượng, lực lượng công an tiếp tục thu giữ thêm 9 bánh heroin giấu trong buồng ngủ vợ chồng Chanh.

Mở rộng vụ án, Ban chuyên án đã tổ chức bắt, khám xét khẩn cấp đối tượng Nguyễn Thị Chanh (SN 1967) ở Yên Phụ, Tây Hồ (Hà Nội); Trần Bá Hưng (SN 1976) ở xã Noong Hẹt, huyện Điện Biên; Nguyễn Trọng Hùng (SN 1962) ở Đội 4, xã Thanh Yên; Nguyễn Thị Nhàn (SN 1960) ở Đội 15, xã Thanh Yên; Nguyễn Thị Xoan (SN 1960) ở Đội 16 xã Thanh Yên, huyện Điện Biên (Điện Biên) và Lê Thị Hiểu (SN 1973) ở thôn Trần Nội, xã Thạch Khôi, TP Hải Dương (Hải Dương)….

Qua đấu tranh, khai thác hành tung tội ác của các đối tượng hé lộ và dần bị bóc trần... Quá trình điều tra được biết, Nguyễn Thị Chanh và Đặng Thị Chanh trước năm 2005 là hàng xóm ở Đội 16, xã Thanh Yên. Do “gặt hái” nhiều từ các phi vụ buôn “hàng trắng” trước đây, Nguyễn Thị Chanh mua đất, làm nhà và chuyển cả gia đình về sinh sống ở quận Tây Hồ - Hà Nội, sau đó tiếp tục tạo dựng đường dây làm ăn mới từ bên kia biên giới vận chuyển ít nhất 124 bánh heroin về Hà Nội và Hải Phòng tiêu thụ... 

Tác giả bài viết gặp Nguyễn Thị Chanh trong Trại tạm giam Công an tỉnh Điện Biên.

Toà sơ thẩm rồi phúc thẩm đều tuyên án Nguyễn Thị Chanh tử hình về tội vận chuyển trái phép ma tuý. Và cũng chỉ đến lúc đó, Chanh mới thực sự biết mình đang phải đối mặt với cái chết. Sau khi bị tuyên án, Chanh khóc lót, kêu gào và không chịu ăn uống. Đêm nào cũng thế, khi cả khu trại đã chìm vào giấc ngủ thì từ dãy buồng biệt giam K1 lại cất lên những tiếng gào khóc nỉ non, ai oán. Sau một thời gian thì Chanh lại nảy sinh tâm lý tiêu cực, nhiều lần tìm cách tự vẫn. Đề phòng cô ta có hành động dại dột, Ban giám thị đã thường xuyên thăm hỏi, động viên và bố trí người giám sát chặc chẽ. Sau những lần trò chuyện với cán bộ quản giáo và Ban giám thị, Nguyễn Thị Chanh dần bình tâm trở lại. Cô ta nghiêm túc chấp hành quy định của Trại, viết đơn gửi Chủ tịch nước xin tha tội chết…

“Hơn 10 năm chờ thi hành án là cả một quãng thời gian rất dài nhưng đó cũng là quãng thời gian để tôi chiêm nghiệm, nhìn lại và trả giả cho hành vi sai trái của mình. Chỉ khi phải trả giá tôi mới ngộ ra ác giả ác báo, nhân nào quả đấy. Tôi rất vui khi được Ban giám thị tạo điều kiện cho gặp người thân, được đưa vào bệnh xá điều trị. Chính nhờ sự động viên của Ban giám thị và cán bộ quản giáo, tôi mới thấy giá trị của cuộc sống và càng nỗ lực hơn để hy vọng được ân xá, giảm án để sớm trở về với cuộc đời…”  – Nguyễn Thị Chanh chia sẻ.

Phạm nhân Nguyễn Thị Chanh tại thời điểm sau phiên Toà phúc thẩm (năm 2014) và hiện tại (5/2024 - phải): Từ chỗ ủ dột, bi quan đến vui vẻ, phấn khởi hôm nay. Ảnh: Văn Quyết.

Cảm hoá bị án tử hình trong vụ án “cô gái giao gà”

Đã hơn 5 năm trôi qua nhưng dư luận vẫn chưa thể quên vụ án “Bắt cóc người nhằm chiếm đoạt tài sản, Giết người, Hiếp dâm, Tàng trữ trái phép chất ma túy và Không tố giác tội phạm” mà truyền thông gọi là kỳ án “cô gái giao gà” xảy ra tại huyện Điện Biên (Điện Biên). Vụ án đi vào lịch sử tố tụng khi trả giá cho việc tước đoạt mạng sống của một nữ sinh, 6 bị cáo bị tuyên án tử hình, 3 bị cáo lãnh án tù có thời hạn.

Vụ án gây rúng động dư luận bởi tính chất man rợ, thú tính của các đối tượng gây án cùng nhiều tình tiết ly kì, bí ẩn dần được làm sáng tỏ bởi các điều tra viên. Thượng tá Nguyễn Lai Bình – Giám thị Trại tạm giam: Kẻ thủ ác đều có tiền án, tiền sự hoặc nghiện ma tuý nên khi “nhập” trại, nhất là sau khi bị tuyên án tử hình sẽ tỏ ra lì lợm hơn. “Hầu hết phạm nhân khi bị kết án tử hình đều suy sụp mất niềm tin trong cuộc sống. Cán bộ quản giáo phải dành sự quan tâm đặc biệt với họ, động viên, chia sẻ, giúp đỡ họ. Nhiều người ban đầu quậy tơi bời, thậm chí còn chửi rủa, ném đồ vào quản giáo hay người vào dọn buồng nhưng sau nhiều lần gặp cán bộ quản giáo, họ đã bình tĩnh trở lại, viết đơn xin tha tội chết và hy vọng” – Thượng tá Nguyễn Lai Bình đúc kết.

Các đối tượng chính trong băng nhóm tội ác sát hại "nữ sinh giao gà".

Trong số 6 đối tượng, Lường Văn Lả ít tuổi nhất. Lả sinh năm 1993, quê ở xã Thanh Nưa, huyện Điện Biên. Khi gây án anh ta nghiện ma túy, chưa có vợ và chính Lả cũng là kẻ xâm hại nữ sinh C.M.D nhiều lần nhất. Tháng 3/2019, Lường Văn Lả bị khởi tố, bắt tạm giam. Không như các đối tượng khác ngoan cố, tìm cách chối tội, Lả khá thành khẩn. Dù có tình tiết giảm nhẹ nhưng trước tội ác dã man của mình, anh ta cũng không tránh khỏi án tử hình.

Sau phiên toà, Lả suy sụp, thường xuyên bỏ bữa, muốn xin được chết càng sớm càng tốt. Nhưng rồi nhờ Ban giám thị động viên, bố trí cho mẹ vào thăm, Lả đã thay đổi. Anh ta xúc động và khóc rất nhiều, sau đó xin gặp Thượng tá Bình để tạ tội và từ hôm ấy, Lả trở thành một người hoàn toàn khác…

Thượng tá Nguyễn Lai Bình (phải), tác giả và cán bộ quản giáo gặp gỡ phạm nhân Lường Văn Lả. Ảnh Văn Quyết.

Gặp Lả tại phòng lấy cung, tôi khá bất ngờ vì anh ta to béo, trắng trẻo, khác xa hình ảnh nghiện ngập mặt xanh nanh vàng, mắt trắng dã hồi bị bắt. Lả lễ phép trả lời các câu hỏi của Giám thị Nguyễn Lai Bình và tôi. Lả bảo hồi mới vào trại, anh ta thường xuyên mơ thấy nữ sinh C.M.D trở về, thậm chí đập cửa, bị cô kéo chân, kéo tay. “Có hôm đang tắm cháu hét lên khiến bạn tù hoảng hốt bởi ngoái lại thấy D. (tên cô nữ sinh - PV) đang đứng, tay bám song sắt, đôi mắt lạnh lẽo nhìn cháu tròng trọc, oán hờn” – Lả run rẩy kể.

“Nhưng rồi được cán bộ nói chuyện, động viên, được gặp gia đình, được gặp mẹ, cuộc đời cháu đã thay đổi. Bất kể ngày hay đêm, cháu đều cầu nguyện xin tha thứ. Từ lâu rồi cháu bây giờ không mơ thấy cô ấy nữa, cháu chỉ muốn được sống để về với mẹ” – Lả bật khóc.

Theo Thượng tá Nguyễn Lai Bình, không chỉ Lường Văn Lả, 5 phạm nhân lĩnh án tử hình khác trong vụ án này là Vì Văn Toán, Bùi Văn Công, Vương Văn Hùng, Lường Văn Hùng, Phạm Văn Nhiệm từ chỗ bi quan, bất cần nay đều đã thay đổi, chấp hành nghiêm nội quy của Trại…

Hình ảnh Lường Văn Lả (trái) tại thời điểm bị bắt khác xa với hình ảnh hiện tại (5/2024). Ảnh Văn Quyết

Những “Chuyên gia” cảm hoá tử tù

Trại tạm giam Công an tỉnh Điện Biên nhiều năm nay luôn giữ “kỷ lục” là một trong bốn trại tạm giam đang giam giữ số lượng phạm nhân có án tử hình lớn nhất toàn quốc (chiếm xấp xỉ 50% số can phạm nhân). Cơ sở vật chất ban đầu Trại tạm giam Noong Bua được đầu tư xây dựng không phải để giam tử tù nên hiện tại đang quá tải, áp lực đặt lên đôi vai Ban giám thị, các quản giáo và cán bộ chiến sĩ. “Quân số mỏng, lính nghĩa vụ có thể tăng cường, “mượn” từ các đơn vị nhưng quản giáo đang thiếu 30% so với định biên. Số bị án tử hình đông, cực kì phức tạp nhưng cái nghề này đặc thù quá nên không dễ có nguồn bổ sung. Chúng tôi đã làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, quán triệt và yêu cầu cán bộ, chiến sĩ phải bản lĩnh, trách nhiệm với công việc, thực hiện tốt pháp luật và chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước đối với người phạm tội nhưng cũng phải khoan dung, độ lượng với các phạm nhân” – Thượng tá Nguyễn Lai Bình nỗi niềm.

Trưởng thành từ trinh sát, điều tra viên rồi làm Trưởng phòng Cảnh sát hình sự, Trưởng Công an thị xã Mường Lay, Chánh Văn phòng Cơ quan CSĐT, Trưởng phòng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường, Thượng tá Nguyễn Lai Bình về “đầu quân” làm Giám thị Trại tạm giam tưởng như sẽ không “ăn nhập” với một chuyên gia đánh án như anh. Nhưng chính lòng yêu nghề, trách nhiệm cùng mấy chục năm đối đầu với biết bao tên tội phạm nguy hiểm đã tạo cho anh bản lĩnh và tài cảm hoá tội phạm. Ngay sau khi nhận quyết định về làm Giám thị, Thượng tá Bình đã báo cáo Ban giám đốc, cho sửa sang bệnh xá trong trại; tổ chức khám bệnh tổng thể cho các phạm nhân, lập hồ sơ bệnh án cho từng can phạm. Để đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh, chăm sóc sức khoẻ phạm nhân, Ban Giám đốc đã tăng cường thêm 3 bác sĩ,  2 y sĩ từ Bệnh viện 7/5. 

Cán bộ chiến sĩ Trại tạm giam Công an tỉnh làm tốt công tác dẫn giải, giao, nhận phạm nhân theo đúng quy định của pháp luật.

Ban giám thị đặc biệt quan tâm công tác thăm nuôi phạm nhân, đơn vị coi đây là liều thuốc tinh thần cho các bị án tử hình. Một số phạm nhân quốc tịch nước ngoài, nhiều năm không có người thăm hỏi, Trại tạm giam đã làm công văn gửi cho đại sứ quán các nước báo tin, tìm “kênh” kết nối cho thân nhân để sang thăm hoặc ít ra có thư từ, bưu phẩm cho họ. Không riêng gì Lường Văn Lả, cả 6 đối tượng bị kết án tử hình trong vụ án “cô gái giao gà” ban đầu đều lì lợm, bất cần, thậm chí còn xúc phạm người tham gia tố tụng nhưng đến giờ đều đã “ngoan ngoãn”, thành khẩn, chấp hành tốt quy định của trại.

Trò chuyện với cán bộ chiến sĩ Trại tạm giam Noong Bua, họ đều tâm sự “ám ảnh” nhất đối với “nghề” quản giáo chính là tử tù tự sát. Thói đời khi người ta không muốn sống thì không thiếu gì cách để kết thúc cuộc đời của mình. Thượng tá Vàng A Sính, Thiếu tá Lê Đông Đô, Thiếu tá Lê Thị Lý kể cho tôi nghe về các trường hợp tìm cách để sớm đóng sập cánh cửa đời nhưng nhờ quản giáo mà họ được sống và cảm nhận điều quí giá của cuộc sống. Phạm nhân Mùa A Xuân ở bản Ao Cá, xã Pú Hồng (huyện Điện Biên Đông), can tội mua bán trái phép chất ma tuý bị kết án tử hình là một ví dụ. Xuân suy sụp, trầm cảm khi 2 năm không có người nhà, nhất là cô vợ trẻ vào thăm. Nhưng khác với phạm nhân khác tỏ ra bất mãn thì anh ta lại vờ tự giác, sau đó âm thầm tìm cách để… chết. Thủ đoạn của Xuân rất kì quái, đêm đêm anh ta ngồi rút từng sợi chỉ ở trong quần áo để ăn. Rất may các quản giáo đã phát hiện kịp thời đưa Xuân đi cấp cứu, bác sĩ “lôi” ra một búi chỉ trong đoạn ruột bị tắc, cứu anh ta khỏi cửa tử trong gang tấc.

Đại diện lãnh đạo VKSND tỉnh Điện Biên và Giám thị Trại tạm giam Công an tỉnh Điện Biên trao quyết định và tặng hoa chúc mừng các phạm nhân được đặc xá.  Ảnh Việt Nga

Chính những ngày nằm trong bệnh viện, được Thượng tá Bình, Thiếu tá Đô trò chuyện, Xuân đã mở lòng... Thượng tá Bình đã trực tiếp trao đổi với Công an xã Pú Hồng, nhờ chụp ảnh vợ con gửi cho anh ta xem. Công an địa phương cũng tạo điều kiện cấp giấy cho vợ con đi thăm nuôi. Đặc biệt, dịp kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, Bộ Công an đã hỗ trợ gia đình Xuân dựng căn nhà đại đoàn kết. Những việc làm ý nghĩa, nhân văn đó đã cảm hoá được Xuân. Anh ta giờ rất tiết bộ, rất tự giác và cũng giúp quản giáo cảm hoá thêm đối tượng tiêu cực giam cùng buồng.

Người ta nói rằng cuộc đời mỗi người chỉ sinh ra một lần, sống một lần và chết cũng một lần nhưng ở Trại tạm giam Noong Bua lại không phải như vậy. Bởi quyết định ân giảm từ tử hình xuống chung thân của Chủ tịch nước đã mở con đường sống cho hàng chục phạm nhân. Các quản giáo kể về trường hợp phạm nhân Tòng Thị Đeng (Nàng Đeng), SN 1972 ở Hua Mức, huyện Mường Mày, tỉnh Phong Sa Lỳ, Lào bị kết án tử hình tội mua bán trái phép ma tuý. Đeng bị bắt hồi tháng 8/2020, ra toà lãnh án tử hình. Nhưng do thành khẩn, tích cực khai báo, thực sự ăn năn hối cải, ngày 16/1/2024, cô ta được Chủ tịch nước ân giảm án tử hình. Trước khi được đưa đi thụ án ở trại giam Vĩnh Quang, Đeng bất ngờ sụp xuống vái các cán bộ quản giáo và nghẹn ngào cảm ơn các anh đã cho cô ta có cơ hội được sống...

Cán bộ quản giáo cảm hoá phạm nhân bằng tấm lòng nhân ái. Ảnh Văn Quyết.

Lúc bị dẫn giải về buồng biệt giam, Lường Văn Lả 3 lần ngoái lại nhìn tôi như muốn nói thêm điều gì. Nhìn ánh mắt ầng ậc nước mắt của Lả, tôi biết anh ta thực sự ân hận với tội ác của mình. Dù có phải trả giá cho hành vi man rợ của mình hoặc may mắn “lỡ chuyến đò về âm phủ” nếu được Chủ tịch nước tha tội chết, Lả đã thấm thía và nhận ra điều quí giá của cuộc sống. Anh ta thực sự sám hối và mong muốn được tha tội.

Chia tay các cán bộ chiến sĩ Trại tạm giam Noong Bua, tôi nhìn Thượng tá Bình, Thượng tá Vàng A Sính, Thiếu tá Lê Đông Đô, Thiếu tá Nguyễn Thị Lý... và nghĩ về những người khác. Cũng làm Công an, cũng quân hàm theo niên hạn nhưng sao ve hàm của họ lại bạc màu, không tươi đỏ...? Công việc thầm lặng, khắc nghiệt chỉ có lòng yêu nghề và lòng nhân ái các anh, chị mới khiến những ác nhân mang khuôn mặt con người trở lại làm người...