Nội dung vụ án
Do có mối quan hệ quen biết làm ăn, vợ chồng bà Phương, ông Trọng có vay mượn tiền của bà Giảng (nguyên đơn) nhiều lần để làm ăn, mua nhà, đất. Để tạo lòng tin thời gian đầu vợ chồng bà Phương trả gốc và lãi đúng hẹn. Sau đó vợ chồng bà Phương còn vay số tiền tổng cộng 3,1 tỉ đồng. Đến khoảng tháng 12/2015 vợ chồng bà Phương, ông Trọng tuyên bố vỡ nợ và yêu cầu bà Giảng cấn trừ những tài sản không hợp lý và không tương xứng với số tiền vay nên bà không đồng ý.
Qua tìm hiểu bà Giảng biết được vợ chồng bà Phương đã bán tài sản cho các chị em trong gia đình nhằm tẩu tán tài sản, gồm nhà đất tại 303 Trần Hưng Đạo, phường Bình Hưng, thành phố Phan Thiết do ông Trọng đứng tên; căn nhà số 387 Thủ Khoa Huân, phường Phú Thủy, Thành phố Phan Thiết do bà Phương, ông Trọng đứng tên; lô đất tại khu phố 3, phường Hưng Long, thành phố Phan Thiết do ông Trọng, bà Phương đứng tên.
Nguyên đơn cho rằng: Tất cả các tài sản trên đều được chuyển sang tên của em ruột bà Phương tại thời điểm bà Phương, ông Trọng còn đang nợ tiền của bà với số tiền là 3,1 tỉ đồng và được chuyển nhượng với giá thấp hơn giá thực tế rất nhiều lần. Điều này hoàn toàn bất hợp lý, chứng tỏ bà Phương, ông Trọng thực tế không có giao dịch chuyển nhượng tài sản, mà đây là hình thức tẩu tán tài sản.
Do đó bà Giảng khởi kiện yêu cầu tuyên bố các văn bản công chứng hợp đồng chuyển nhượng QSDĐ giữa ông Trọng, bà Phương với bà Nguyễn Thị Bích Liên, bà Nguyễn Thị Bích Loan, ông Nguyễn Thanh Hà vô hiệu; yêu cầu hủy GCNQSDĐ cấp cho các ông bà Liên, Loan, Hà.
Quá trình giải quyết vụ án thể hiện: Tại Bản án số 08/2019/DS-ST ngày 9/8/2019 của TAND tỉnh Bình Thuận (Bản án sơ thẩm), đã quyết định: Chấp nhận yêu cầu khởi kiện của bà Giảng về việc “Tranh chấp hủy hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và hủy thay đổi sau khi cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất”. Theo đó đã huỷ hợp đồng chuyển nhượng QSDĐ và hủy thay đổi sau khi cấp GCNQSDĐ, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất giữa ông Trọng, bà Phương với bà Loan, bà Liên, ông Hà.
Sau đó bà Loan, bà Liên, ông Trọng, bà Phương và ông Hà có đơn kháng cáo toàn bộ Bản án sơ thẩm.
Bản án số 146/2020/DS-PT ngày 8/6/2020 của TAND cấp cao tại TP Hồ Chí Minh (Bản án phúc thẩm) đã quyết định chấp nhận kháng cáo của các ông, bà trên, sửa Bản án sơ thẩm tuyên xử: Không chấp nhận yêu cầu khởi kiện của bà Giảng
Vấn đề cần rút kinh nghiệm
Theo Viện cấp cao 3, trong vụ án trên, nguyên đơn và bị đơn đều thống nhất xác định bị đơn vay của nguyên đơn tổng số tiền 3,1 tỉ đồng. Việc cho vay không có tài sản bảo đảm.
Tại thời điểm ông Trọng, bà Phương vay tiền của bà Giảng là vào tháng 9, tháng 10/2015 thì các tài sản bà Giảng yêu cầu Tòa án hủy hợp đồng chuyển nhượng đang được thế chấp tại các tổ chức tín dụng để bảo đảm cho các khoản vay khác.
Sau khi thanh toán các khoản nợ tại ngân hàng, ông Trọng, bà Phương chuyển nhượng lại các tài sản nêu trên cho bà Liên, bà Loan, ông Hà vào thời gian cụ thể như sau: Chuyển nhượng nhà đất 303 Trần Hưng Đạo cho bà Liên vào ngày 23/10/2015; chuyển nhượng thửa đất tại phường Phú Thủy, thành phố Phan Thiết cho bà Loan ngày 18/11/2015; chuyển nhượng thửa đất tại phường Hưng Long, thành phố Phan Thiết cho ông Hà ngày 16/12/2015.
Thời điểm ông Trọng, bà Phương thực hiện việc chuyển nhượng cho bà Liên, bà Loan, ông Hà cũng tương ứng với khoảng thời gian bà Giảng cho ông Trọng, bà Phương vay tiền. Đây là các giao dịch dân sự độc lập với nhau nên không phải việc chuyển nhượng là nhằm tẩu tán tài sản để trốn tránh nghĩa vụ. Hơn nữa, bà Giảng cho ông Trọng, bà Phương vay tiền không có tài sản bảo đảm; trước thời điểm bà Giảng cho bị đơn vay tiền thì tài sản đã được thế chấp tại tổ chức tín dụng để bảo đảm cho nghĩa vụ trả nợ tiền vay; nếu bà Loan, bà Liên, ông Hà không thực hiện việc thanh toán khoản nợ vay của ông Trọng, bà Phương tại các tổ chức tín dụng để giải chấp tài sản bảo đảm thì các tài sản này cũng được ưu tiên để xử lý thanh toán nợ của ông Trọng, bà Phương tại các hợp đồng tín dụng.
Tại phiên tòa sơ thẩm, đại diện nguyên đơn cũng thừa nhận bà Phương, ông Trọng có đề nghị nguyên đơn mua lại tài sản đang thế chấp tại ngân hàng nhưng nguyên đơn không đồng ý vì cho rằng giá cả không hợp lý. Nên bà Phương, ông Trọng đã chuyển nhượng cho bà Liên, bà Loan, ông Hà. Việc chuyển nhượng các tài sản nêu trên giữa ông Trọng, bà Phương với bà Loan, bà Liên, ông Hà được thực hiện đúng quy định pháp luật, trên cơ sở tự nguyện của các bên, được Văn phòng công chứng chứng thực.
Tại thời điểm chuyển nhượng, bà Giảng cũng không có ý kiến phản đối, đến ngày 8/8/2016, bà Giảng mới khởi kiện yêu cầu tuyên bố các giao dịch nêu trên vô hiệu. Ngoài ra, việc tranh chấp đối với khoản vay 3,1 tỉ đồng nêu trên giữa nguyên đơn và bị đơn đã được giải quyết tại Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự số 02/2017/QĐST-DS ngày 5/1/2017 của TAND thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận. Tại Quyết định này, hai bên thống nhất ông Trọng, bà Phương phải hoàn trả cho bà Giảng tiền gốc và tiền lãi tổng cộng 3.274.375.000 đồng, không thỏa thuận về việc xử lý tài sản để thanh toán khoản vay. Do đó, bà Giảng khởi kiện yêu cầu tuyên bố các giao dịch chuyển nhượng tài sản vô hiệu và hủy các GCNQSDĐ đã cấp cho bà Liên, bà Loan, ông Hà là không có cơ sở.
Bản án sơ thẩm nhận định cho rằng việc ông Trọng, bà Phương chuyển nhượng tài sản cho những người thân trong gia đình với giá chuyển nhượng thấp nhằm tẩu tán tài sản và tuyên bố các giao dịch trên vô hiệu là không có căn cứ pháp luật. Bởi lẽ pháp luật không có quy định nào cấm việc những người thân trong gia đình chuyển nhượng tài sản cho nhau, cũng như tôn trọng cách thức thanh toán do các bên lựa chọn. Việc các bên giao dịch ghi giá chuyển nhượng thấp hơn giá trị thực tế của tài sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ thuế của nhà nước nếu có thì cũng không thuộc phạm vi xem xét giải quyết của vụ án này.
Qua việc giải quyết vụ án của Tòa án cấp sơ thẩm cho thấy việc nghiên cứu hồ sơ, đánh giá chứng cứ chưa đầy đủ, không xem xét các mốc thời gian xảy ra và mối quan hệ các giao dịch dân sự của bị đơn dẫn đến việc đánh giá chưa toàn điện, chính xác, giải quyết vụ án không đúng pháp luật và bản chất vụ việc.