Các trường hợp Kiểm sát viên trực tiếp hỏi cung bị can
Theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 thì Kiểm sát viên là một trong các chủ thể có nhiệm vụ, quyền hạn hỏi cung bị can (điểm g khoản 1 Điều 42). Tuy vậy, Kiểm sát viên chỉ hỏi cung bị can trong trường hợp bị can kêu oan, khiếu nại hoạt động điều tra hoặc có căn cứ xác định việc điều tra vi phạm pháp luật hoặc trong trường hợp khác khi xét thấy cần thiết.
Quy định này được hướng dẫn cụ thể tại khoản 4 Điều 50 Quy chế 111, theo đó: Trong giai đoạn điều tra, Kiểm sát viên trực tiếp hỏi cung bị can trong các trường hợp sau: Bị can kêu oan; bị can khiếu nại hoạt động điều tra; có căn cứ xác định việc điều tra vi phạm pháp luật; khi có đề nghị của Cơ quan có thẩm quyền điều tra; tài liệu, chứng cứ mâu thuẫn hoặc chưa rõ; lời khai của bị can trước sau không thống nhất, lúc nhận tội, lúc chối tội; có căn cứ để nghi ngờ về tính xác thực trong lời khai của bị can hoặc trường hợp bị can bị khởi tố về tội đặc biệt nghiêm trọng và các trường hợp khác khi xét thấy cần thiết.
Trong giai đoạn truy tố, Viện kiểm sát trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra, trong đó bao gồm trực tiếp hỏi cung bị can trong các trường hợp sau: Khi phát hiện có dấu hiệu oan, sai, bỏ lọt tội phạm, vi phạm pháp luật mà Viện kiểm sát đã yêu cầu nhưng Cơ quan có thẩm quyền điều tra không thực hiện; khi cần kiểm tra, bổ sung tài liệu, chứng cứ để quyết định việc truy tố; khi Tòa án yêu cầu điều tra; bổ sung tài liệu, chứng cứ mà Viện kiểm sát xét thấy không cần thiết phải trả hồ sơ cho Cơ quan điều tra để điều tra bổ sung (khoản 1 Điều 69 Quy chế 111).
    |
 |
| Kiểm sát viên tiến hành việc hỏi cung bị can. |
Những vấn đề Kiểm sát viên cần lưu ý khi hỏi cung bị can
Khi hỏi cung bị can, trước hết Kiểm sát viên phải thực hiện đúng, đầy đủ quy định của BLTTHS năm 2015, các quy định của pháp luật khác có liên quan và cần lưu ý:
- Trong giai đoạn chuẩn bị hỏi cung bị can, Kiểm sát viên phải nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án, đánh giá từng tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ, như: Kết luận giám định, kết luận định giá tài sản, biên bản khám nghiệm hiện trường, biên bản ghi lời khai bị can và những người tham gia tố tụng khác, các tài liệu về đặc điểm nhân thân của bị can…, đối chiếu với các dấu hiệu cấu thành tội phạm, những vấn đề cần phải chứng minh trong vụ án hình sự, từ đó xác định các vấn đề còn chưa rõ, chưa đầy đủ, có mâu thuẫn, làm cơ sở cho việc lập kế hoạch hỏi cung bị can.
- Một vấn đề quan trọng mà Kiểm sát viên cần quan tâm là phải xác định mục đích của việc trực tiếp tiến hành hỏi cung bị can là gì? Để làm rõ việc bị can kêu oan, bị can khiếu nại hoạt động điều tra hay để làm rõ, bổ sung, giải quyết các mâu thuẫn trong lời khai của bị can, làm rõ các vi phạm pháp luật trong hoạt động điều tra…
Nếu bị can kêu oan, bị can khiếu nại hoạt động điều tra thì Kiểm sát viên nghiên cứu kỹ nội dung các đơn thư, tài liệu mà bị can xuất trình, các chứng cứ, tài liệu có trong hồ sơ vụ án thể hiện việc kêu oan của bị can; các biên bản, tài liệu liên quan đến hoạt động điều tra mà bị can khiếu nại; từ đó xem xét việc kêu oan, khiếu nại của bị can là có căn cứ hay không, với các tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án đã đủ cơ sở để kết luận chấp nhận hay không chấp nhận việc kêu oan, khiếu nại của bị can chưa; nếu chưa đủ cơ sở để kết luận thì việc hỏi cung cần phải làm rõ, bổ sung những nội dung gì.
Nếu có căn cứ xác định việc điều tra vi phạm pháp luật thì Kiểm sát viên tập trung xem xét các biên bản, tài liệu, chứng cứ thể hiện việc vi phạm pháp luật của Cơ quan điều tra, Điều tra viên khi tiến hành các hoạt động điều tra, xác định vi phạm pháp luật đó là gì, tính chất, mức độ nghiêm trọng ra sao, cần thu thập nội dung gì khi hỏi cung bị can để làm rõ, kết luận về những vi phạm pháp luật đó.
Trường hợp tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ mâu thuẫn hoặc chưa rõ, chưa đầy đủ; lời khai của bị can trước sau không thống nhất, lúc nhận tội, lúc chối tội, thì Kiểm sát viên ghi chép lại đầy đủ, cụ thể các mâu thuẫn, các vấn đề chưa được làm rõ, các lời khai của bị can trong các bản cung, rồi dự kiến các câu hỏi phải đưa ra để bị can trả lời, các chứng cứ, tài liệu sử dụng đấu tranh với bị can, cũng như chuẩn bị các thủ thuật hỏi cung cụ thể.
- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu hồ sơ vụ án, Kiểm sát viên lập kế hoạch hỏi cung bị can, trong đó phải có các nội dung chủ yếu sau:
Các vấn đề phải giải quyết khi hỏi cung bị can: Đó là các vấn đề còn mâu thuẫn, chưa rõ ràng, chưa đầy đủ, bị can kêu oan, khiếu nại hoạt động điều tra, có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm, các yêu cầu điều tra bổ sung của Tòa án…mà qua nghiên cứu hồ sơ, Kiểm sát viên đã xác định được.
Các tài liệu, chứng cứ sử dụng khi hỏi cung bị can: Đó là các tài liệu, chứng cứ sử dụng để đấu tranh với bị can khi Kiểm sát viên đã biết bị can kêu oan không đúng, bị can khiếu nại hoạt động điều tra không có căn cứ, bị can khai báo gian dối, từ chối khai báo hoặc dùng để đối chiếu, kiểm tra lời khai báo của bị can. Không phải tài liệu, chứng cứ nào cũng đều sử dụng được, Kiểm sát viên lựa chọn cẩn thận các chứng cứ, tài liệu để sử dụng, tính toán thời điểm sử dụng sao cho đạt hiệu quả nhất.
Dự kiến các chiến thuật hỏi cung bị can: Kiểm sát viên phải dự kiến trước các tình huống có thể xảy ra khi hỏi cung bị can và chiến thuật hỏi cung phù hợp, như tình huống bị can thành khẩn khai báo, bị can khai báo gian dối hoặc từ chối khai báo.
Các câu hỏi đưa ra để bị can trả lời: Với mỗi vấn đề phải giải quyết như đã nêu trên, Kiểm sát viên dự kiến các câu hỏi chi tiết đưa ra cho bị can trả lời, chẳng hạn: Hỏi cung bị can kêu oan, Kiểm sát viên có thể dự kiến các câu hỏi như, vì sao bị can lại kêu oan, bị can có chứng cứ, tài liệu gì để chứng minh, bị can có yêu cầu gì, tại sao lúc đầu nhận tội, sau lại kêu oan; hoặc hỏi cung bị can có khiếu nại về hoạt động điều tra thì Kiểm sát viên có thể dự kiến các câu hỏi như, bị can khiếu nại về hoạt động điều tra nào, hoạt động điều tra đó có vi phạm pháp luật ra sao, vì sao bị can lại khiếu nại, đề nghị của bị can là gì,…
Câu hỏi đưa ra rõ ràng, ngắn gọn, nhưng phải đầy đủ, phù hợp với trình độ, nhận thức, hiểu biết của bị can. Kiểm sát viên cũng phải suy đoán trước các câu trả lời của bị can và chuẩn bị kỹ các câu hỏi tiếp theo nhằm làm rõ tất cả các tình tình có liên quan đến vấn đề cần giải quyết.
Thời gian và địa điểm hỏi cung bị can: Hỏi cung bị can có thể thực hiện tại nơi tiến hành điều tra hoặc tại nơi ở của người đó. Kiểm sát viên cần lưu ý đến độ tuổi, thái độ, tâm lý, hoàn cảnh sống của bị can mà lựa chọn nơi hỏi cung cho phù hợp. Đối với bị can là người dưới 18 tuổi thì nơi hỏi cung phải bảo đảm thân thiện để không tạo áp lực cho bị can.
Các phương tiện kỹ thuật cần sử dụng khi hỏi cung: Thiết bị ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, máy chụp ảnh, biên bản hỏi cung bị can…
- Khi tiến hành hỏi cung bị can, Kiểm sát viên thực hiện đầy đủ trình tự, thủ tục như kiểm tra tình trạng sức khỏe của bị can, giải thích quyền và nghĩa vụ của bị can, giải quyết các đề nghị của bị can…theo đúng quy định của BLTTHS năm 2015 và các quy định của pháp luật có liên quan.
Trước khi bắt đầu việc hỏi cung, Kiểm sát viên chủ động thiết lập sự tiếp xúc tâm lý với bị can, làm xóa tan các trạng thái tâm lý tiêu cực, làm cho bị can thấy được sự tôn trọng, quan tâm và mong muốn khai báo thành khẩn. Không nên hỏi cung khi bị can thiếu tỉnh táo, xúc động mạnh hoặc có các biểu hiện tâm lý tiêu cực.
Sau khi thiết lập sự tiếp xúc tâm lý giữa Kiểm sát viên và bị can, Kiểm sát viên có thể yêu cầu bị can trình bày hoặc tự viết về những tình tiết mà họ biết về vụ án. Điều này là cần thiết để kiểm tra thái độ khai báo của bị can, từ đó vận dụng chiến thuật hỏi cung phù hợp, cũng như khai thác mọi hiểu biết của bị can về các tình tiết của vụ án.
Sau khi bị can tự khai, Kiểm sát viên đưa ra các câu hỏi đã chuẩn bị cho bị can trả lời để giải quyết các vấn đề đặt ra trong kế hoạch hỏi cung bị can. Trong khi bị can trả lời các câu hỏi, Kiểm sát viên chú ý lắng nghe, có những cử chỉ, lời nói thể hiện sự quan tâm đến lời khai của bị can; không nên cắt ngang khi bị can đang trả lời, trừ khi bị can khai về những tình tiết không liên quan gì đến vụ án.
Trong quá trình hỏi cung bị can, Kiểm sát viên điều chỉnh kế hoạch hỏi cung cho phù hợp với diễn biến thực tế, không nên quá phụ thuộc vào kế hoạch hỏi cung đã chuẩn bị trước. Chú ý quan sát thái độ, cử chỉ của bị can để đánh giá thái độ khai báo của họ.
Sau khi kết thúc việc hỏi cung bị can, Kiểm sát viên nghiên cứu, đánh giá lời khai của các bị can, báo cáo lãnh đạo lãnh đạo Viện kết quả việc hỏi cung. Biên bản hỏi cung phải được đưa vào hồ sơ vụ án và lưu hồ sơ kiểm sát theo quy định.