Viện kiểm sát kiến nghị phòng ngừa xâm hại tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

Tình trạng xâm hại tình dục trẻ em gia tăng, diễn biến phức tạp

Qua công tác Thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, VKSND tỉnh Đắk Lắk nhận thấy tình trạng xâm hại tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh diễn biến phức tạp, tính chất, mức độ ngày càng nghiêm trọng, có chiều hướng gia tăng và ở mức báo động; đã trở thành một vấn nạn của xã hội, xâm hại nghiêm trọng cả về thể chất và tinh thần đối với trẻ em - thế hệ tương lai của đất nước, làm hủy hoại văn hóa truyền thống dân tộc, gây bức xúc trong quần chúng nhân dân.

Đáng nói, sau khi bị xâm hại có những nạn nhân không dám kể về những gì đã xảy ra; nguy cơ sự việc bị lặp đi lặp lại, việc bị tấn công tình dục liên tiếp xảy ra bởi những người thân thích và có thể diễn ra ở bất kỳ nơi nào, từ ngôi trường hay chính trong ngôi nhà của các em đang ở.

Thống kê trong 5 năm qua (2017 - 2021), các cơ quan tiến hành tố tụng tỉnh Đắk Lắk đã khởi tố 214 vụ/229 bị can; truy tố 203 vụ/228 bị can; xét xử 175 vụ/220 bị cáo về các tội xâm hại trẻ em. Trong đó, có 190 trường hợp bị xâm hại tình dục, tập trung vào các tội Hiếp dâm trẻ em, Dâm ô với trẻ em, Giao cấu với trẻ… Hậu quả, có 8 trường hợp bị tử vong; 163 trường hợp bị tổn thương bộ phận sinh dục; 13 trường hợp có thai; 7 trường hợp phải bỏ học và 160 trường hợp bị tác động mạnh, mang thương tật về thể chất, tinh thần thường xuyên có thái độ lo sợ, tự ti từ đó làm suy giảm nhận thức và mất năng lực giao tiếp xã hội.

Tuy nhiên, chỉ từ tháng 12/2021 đến tháng 4/2022 (4 tháng), Cơ quan CSĐT hai cấp tỉnh Đắk Lắk đang phải giải quyết 17 tố giác, tin báo tội phạm; khởi tố điều tra 16 vụ/16 bị can về các tội xâm phạm tình dục trẻ em (số vụ án được khởi tố trong 4 tháng qua chiếm 8,4% số vụ đã khởi tố trong 5 năm qua), những con số vô cùng xót xa, nhưng cũng chỉ là “bề nổi của tảng băng” khi mà phần lớn hành vi xâm hại trẻ em còn chưa được phát hiện do bị đe dọa, dụ dỗ hoặc do e ngại, sợ điều tiếng mà chính nạn nhân hoặc gia đình không lên tiếng tố cáo.

Mã Văn Thiệt (SN 1994, trú tại huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk) đã “quan hệ” với bé gái gần 13 tuổi dẫn đến có thai rồi sinh con.

Các vụ án xâm hại tình dục đối với phụ nữ và trẻ em xảy ra ở khắp các địa bàn trong tỉnh nhưng đa phần tập trung tại nông thôn (chiếm 78,6%). Nhiều vụ án xảy ra có tính chất đặc biệt nghiêm trọng, thể hiện sự suy đồi đạo lý nghiêm trọng, coi thường tính mạng, sức khỏe và nhân phẩm của phụ nữ và trẻ em, gây bức xúc trong dư luận xã hội, như bố đẻ hiếp dâm con gái ruột, anh trai hiếp dâm em gái, người chồng hiếp dâm con riêng của vợ, ông ngoại hiếp dâm cháu, nhiều người hiếp dâm một người, người bị hại trong vụ hiếp dâm còn quá nhỏ tuổi, xâm hại tình dục làm người bị xâm hại mang thai và sinh con... 

Một số vụ án xâm hại tình dục trẻ em gây bức xúc trong xã hội như:

Vụ thứ nhất, từ cuối tháng 12/2020 đến đầu tháng 4/2021 tại huyện Ea Kar, tỉnh Đắk Lắk, Trần Ngọc Ba đã nhiều lần thực hiện hành vi quan hệ tình dục trái với ý muốn đối với 2 con gái đẻ của mình là cháu T.D, SN 02/9/2006 và cháu T.T, SN 2015 (thời điểm này mẹ đẻ của các cháu đi xuất khẩu lao động tại Ả Rập Xê Út). TAND tỉnh Đắk Lắk đã xử phạt Trần Ngọc Ba 19 năm tù về tội Hiếp dâm người dưới 16 tuổi.

Vụ thứ hai, vụ án bố ruột hiếp dâm con đẻ suốt nhiều năm liền không bị phát hiện, khi đến lớp cô giáo thấy cháu có những biểu hiện bất thường đã động viên cháu bé làm đơn trình báo cơ quan chức năng: từ tháng 7/2015 đến tháng 9/2018 tại phường TA, Tp Buôn Ma Thuột, Nguyễn Võ Tiến Hoàng thực hiện hành vi hiếp dâm con gái ruột của mình là cháu K.H; thời điểm bị xâm hại lần đầu tiên cháu K.H vào khoảng 11 tuổi 5 tháng, đến thời điểm xâm lần cuối cùng cháu K.H 14 tuổi 6 tháng 15 ngày. TAND tỉnh Đắk Lắk đã xử phạt Hoàng 20 năm tù về tội Hiếp dâm người dưới 16 tuổi.

Vụ thứ ba, vụ án Lê Viết Bảo là bảo vệ của trường mầm non Hoa Anh, tại xã Ea Wer, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk hiếp dâm cháu Lương Ánh K, sinh ngày 8/7/2013 vào ngày 13/7/2017. Bảo dẫn dụ cháu K sang Trường mầm non Hoa Anh Đào ở gần nhà Bảo rồi đưa vào phòng Kế toán thực hiện hành vi hiếp dâm cháu K. Tại thời điểm bị hiếp dâm, cháu K mới qua tuổi thứ 4 được 5 ngày. Hậu quả làm cháu K bị vết thương rách âm hộ, màng trinh, âm đạo, túi cùng sau, chảy máu ổ bụng tổng thương tích là 41%. TAND tỉnh Đắk Lắk đã đưa vụ án ra xét xử, tuyên phạt Lê Viết Bảo mức án tù chung thân.

Nhận diện nguyên nhân tội phạm gia tăng

VKSND tỉnh Đắk Lắk nhận định, việc gia tăng loại tội phạm xuất phát từ một số nguyên nhân sau đây:

Hình ảnh buổi làm việc liên ngành giữa VKSND tỉnh và Công an tỉnh Đắk Lắk .

Về khách quan:

Tỉnh Đắk Lắk có diện tích trên 13.000 km2 với 47 dân tộc anh em sinh sống, là địa bàn chiến lược, giáp ranh 05 tỉnh và nước bạn Campuchia, giao thông đi lại còn nhiều khó khăn, thông tin liên lạc ở hầu hết các xã trong tỉnh còn lạc hậu, cơ cấu dân cư phức tạp, chủ yếu làm nông, dân di cư tự do nhiều, trình độ nhận thức về pháp luật còn nhiều hạn chế, trong khi nhiều tin tội phạm có nhiều đối tượng không rõ nhân thân lai lịch tham gia, sau khi gây án, các đối tượng trên bỏ đi nơi khác; địa điểm thực hiện tội phạm phần lớn là ở các vùng đồi núi hoặc nơi vắng vẻ, ban đêm, không có người làm chứng; chứng cứ vật chất để chứng minh tội phạm không nhiều, không thu giữ được hoặc có thu giữ được nhưng không đủ điều kiện để giám định… tạo điều kiện thuận lợi cho các loại tội phạm trong đó có tội phạm xâm hại tình dục trẻ em.

Với mặt trái của kinh tế thị trường và tiến trình hội nhập đã dẫn đến sự phân tầng xã hội và sự phân hóa giàu nghèo nhanh chóng; một bộ phận không nhỏ dân cư gặp nhiều khó khăn trong đời sống đã phát sinh tiêu cực và không  nhận thức được trách nhiệm của mình trong công tác bảo vệ, chăm sóc, giáo dục  trẻ em nên việc phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em bị coi nhẹ. Mặt khác, ảnh hưởng của nền văn hóa truyền thống Á Đông, làm hạn chế nhận thức của nhiều  gia đình và cộng đồng dân cư đối với các nguy cơ về tình trạng bạo lực, xâm hại trẻ em, ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng và hiệu quả của công tác này.

Cùng với tiến bộ của công nghệ thông tin là sự du nhập của các loại văn hóa phẩm độc hại, đồi trụy vào nước ta, cùng với sự tha hóa, biến chất về đạo đức, lối sống của một bộ phận người lớn, đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc giáo dục đạo đức, hình thành nhân cách trẻ em, làm gia tăng tội phạm, trong đó có tội phạm bạo lực, xâm hại trẻ em.

Về chủ quan:

Nhận thức pháp luật của một số người dân, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn hạn chế, nhiều người chưa nhận thức được hành vi họ đã thực hiện là vi phạm pháp luật hoặc danh dự, nhân phẩm của họ đã bị xâm hại (phổ biến nhất là hành vi dâm ô, giao cấu với trẻ em). Bên cạnh đó, còn có những trường hợp người bị hại và gia đình của người bị hại thường có tâm lý e ngại, mặc cảm, tự ti, lo sợ ảnh hưởng đến danh dự, cuộc sống gia đình nên không dám lên tiếng bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân họ hoặc người thân khi bị xâm hại. Khi xảy ra vụ việc, họ thường không trình báo với cơ quan có thẩm quyền mà giấu diếm, bỏ qua hoặc tự thỏa thuận (có thể do bị đe dọa trả thù hoặc hứa hẹn) với người có hành vi phạm tội và gia đình của người phạm tội.

Cũng có trường hợp, mặc dù các cháu bé là người bị hại đã kể lại chuyện bị người khác xâm hại tình dục cho người lớn nghe nhưng người lớn do thờ ơ, coi nhẹ tính chất nghiêm trọng của sự việc hoặc có thái độ bao che hành vi vi phạm của người thân nên đã dẫn đến các hành vi xâm hại tình dục tiếp theo đối với bé gái (phổ biến là hành vi dâm ô). 

Nhiều vụ án xâm hại tình dục xảy ra xuất phát từ việc gia đình không quan tâm, quản lý, chăm sóc các em trong cuộc sống hàng ngày. Trong đó nhóm đối tượng là trẻ em gái bị bệnh tâm thần, hoặc những trẻ phải học xa nhà, ở trọ, là những đối tượng non nớt về kinh nghiệm sống và thiếu khả năng tự bảo vệ mình trước các cạm bẫy của xã hội, rất dễ trở thành đối tượng bị xâm hại tình dục. Bên cạnh đó, còn có nhóm đối tượng là con em của những gia đình có hoàn cảnh khó khăn, có bố mẹ ly hôn, ly thân, bố mẹ mắc các tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật, thiếu gương mẫu, thiếu trách nhiệm với con cái tạo nên ý thức sống “buông thả”, dễ bị xa đọa, lôi kéo vào những con đường vi phạm pháp luật hoặc trở thành nạn nhân về xâm hại tình dục....

Công tác chỉ đạo và triển khai thực hiện nhiệm vụ của chính quyền nhiều địa phương trong công tác bảo vệ và chăm sóc trẻ em và phát hiện, đề xuất, kiến nghị với các cấp có thẩm quyền về các giải pháp hữu hiệu nhằm bảo vệ các quyền cơ bản của nhóm trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt và nhóm trẻ em có nguy cơ bị bạo lực, xâm hại chưa kịp thời; Việc thực thi pháp luật, ý thức chấp hành các quy định pháp luật của một bộ phận cán bộ có thẩm quyền và của người dân ở nhiều địa phương chưa nghiêm; hình thức xử lý vi phạm đối với người thiếu trách nhiệm trong thực thi công vụ và những người có hành vi bạo lực, xâm hại trẻ em chưa kịp thời và chưa có tác dụng giáo dục, răn đe, dẫn đến biểu hiện coi thường pháp luật trong công tác bảo vệ trẻ em.

Sự kết hợp quản lý giáo dục giữa gia đình - nhà trường và xã hội chưa chặt chẽ, thiếu đồng bộ.

Công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật hình sự, pháp luật hôn nhân gia đình, pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình, pháp luật về bình đẳng giới, pháp luật về bảo vệ quyền trẻ em còn hạn chế, chưa thường xuyên, dẫn đến nhận thức của một bộ phận người dân về sự bình đẳng giới, về quyền của phụ nữ, trẻ em đặc biệt là trẻ em gái còn hạn chế. Điều này dẫn đến tình trạng còn không ít người do thiếu hiểu biết về pháp luật nên cho rằng nam giới có quyền bạo hành, trong đó có cả bạo hành tình dục đối với phụ nữ và trẻ em gái. Còn các nạn nhân của nạn bạo lực tình dục như phụ nữ, trẻ em, do không nhận thức được đầy đủ quyền của mình nên không dám đấu tranh mà cam chịu bạo lực tình dục.

Với bối cảnh hội nhập của xã hội như hiện nay, dự báo trong thời gian tới, tội phạm xâm hại tình dục trẻ em vẫn diễn biến phức tạp, có xu hướng tăng lên. Đây là loại tội phạm làm suy thoái đạo đức xã hội, đạo đức gia đình, trực tiếp đe dọa phá vỡ nền tảng đạo đức, văn hóa của xã hội, vì vậy cần xác định rõ trách nhiệm của các cấp, các Ngành và toàn xã hội để chung tay phòng ngừa và đấu tranh tội phạm xâm hại trẻ em một cách hiệu quả nhất.

Theo đề nghị của đại diện Viện kiểm sát, TAND tỉnh Đắk Lắk đã tuyên phạt 20 năm tù đối với Hoàng Văn Sinh (SN 1977) về tội “Hiếp dâm người dưới 16 tuổi”, theo quy định tại khoản 2 Điều 142 BLHS.

Viện kiểm sát kiến nghị các giải pháp phòng ngừa

Để đẩy mạnh công tác phòng ngừa, đấu tranh nhằm hạn chế tình trạng xâm hại tình dục trẻ em diễn ra trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới, Viện trưởng VKSND tỉnh Đắk Lắk kiến nghị đề nghị Chủ tịch UBND tỉnh, nghiên cứu, chỉ đạo các cấp, ngành đề ra các giải pháp phòng ngừa sau:

Một là, tiếp tục chỉ đạo triển khai, thực hiện và đẩy mạnh hơn nữa công tác thông tin, tuyên truyền Nghị quyết số 121/2020/QH14 ngày 19/6/2020 "về việc tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả việc thực hiện chính sách pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em"; Chỉ thị số 18/CT-TTg ngày 16/5/2017 của Thủ tướng Chính phủ “về việc tăng cường giải pháp phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em"; Chiến lược Quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021-2030, Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021-2030 và nội dung các văn bản pháp luật liên quan. Trong đó, việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật phải có kế hoạch, chương trình ngắn hạn, dài hạn cụ thể, chú trọng đến việc lồng ghép nội dung truyền thông phòng, chống xâm hại tình dục phụ nữ và trẻ em gái vào trong sinh hoạt của thôn, ấp, tổ dân phố; trong sinh hoạt ngoại khóa của các cấp học và sinh hoạt chuyên đề của các tổ chức, đoàn thể các cấp.

Hai là, Tiếp tục thực hiện có hiệu quả Kế hoạch số 10007/KH-UBND ngày 13/10/2021 của UBND tỉnh Đắk Lắk về thực hiện Chương trình số 13-CTr/TU ngày 14/9/2021 của Tỉnh ủy Đắk Lắk về triển khai thực hiện Chỉ thị số 06-CT/TW ngày 24/6/2021 của Ban Bí thư về “tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng gia đình trong tình hình mới” trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, với mục tiêu nâng cao nhận thức về vai trò, ví trí, trách nhiệm của gia đình và cộng đồng trong việc thực hiện tốt chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về Luật Hôn nhân và gia đình; bình đẳng giới; phòng, chống bạo lực gia đình để ngăn chặn các tệ nạn xã hội xâm nhập vào gia đình.

Ba là, Nâng cao năng lực và trách nhiệm cho tổ chức, cá nhân người tham gia phòng, chống bạo lực tình dục các cấp. Theo đó, cần kiện toàn lại đội ngũ các cán bộ, cộng tác viên làm công tác truyền thông về dân số, gia đình và trẻ em tại cơ sở; Quy định cụ thể và nâng cao trách nhiệm, mối quan hệ “cộng tác” của các Ban, Ngành, đoàn thể về vấn đề liên quan.

Bên cạnh đó, việc xây dựng các thiết chế gia đình bền vững cũng cần được xem là giải pháp nội lực để phòng, tránh bạo lực gia đình nói chung và bạo lực tình dục trong gia đình nói riêng (trong đó chú trọng phát huy vai trò của người mẹ với con gái). Giải pháp này đòi hỏi vai trò lãnh đạo của các tổ chức đảng, cùng sự phối hợp của chính quyền, Hội phụ nữ, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể, tùy theo đặc điểm, truyền thống văn hóa của từng địa phương để phối hợp xây dựng các quy chế, quy ước về các chuẩn mực của mô hình gia đình văn hóa, hạnh phúc nhằm hạn chế nguyên nhân có thể làm phát sinh tình hình tội phạm xâm hại trẻ em.

Bốn là, Các nền tảng online đang là hình thức phù hợp với xu thế và tâm lý của trẻ em trong thời đại công nghệ hiện nay. Vì vậy, cần phân công một đơn vị cụ thể làm nhiệm vụ “chủ công” để phối hợp xây dựng website hoặc ứng dụng điện thoại với nội dung là “một không gian mạng” chứa các kiến thức, kỹ năng cần thiết về phòng, chống xâm hại tình dục trẻ em nói riêng; về tăng cường sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội cho trẻ nói chung; về hướng dẫn trẻ em sử dụng mạng internet an toàn…(một số đơn vị có khả năng như: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội hoặc Trung Tâm Công tác Xã Hội).

Ngoài ra, Ủy ban nhân tỉnh cần chú trọng chỉ đạo các Đài phát thanh và Truyền hình, các Cơ quan báo chí địa phương xây dựng chương trình, kế hoạch gia tăng thời lượng, mở các chuyên trang, chuyên mục, các tin bài, hình ảnh tuyên truyền và đa dạng các hình thức, biện pháp tuyên truyền giáo dục phòng chống tội phạm xâm hại tình dục trẻ em trên các phương tiện thông tin đại chúng, đưa nội dung này lên mạng viễn thông, internet, tin nhắn (chú trọng lồng ghép thông tin của Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em; đường dây nóng...) để giúp người dân có thêm nhận thức về nguy cơ và phương pháp bảo vệ trong toàn xã hội.

Năm là, Xác định một trong những nguyên nhân chính để xảy ra tội phạm về loại tội này là do “nhận thức chủ quan”, coi công tác phòng, chống tội phạm xâm hại trẻ em là nhiệm vụ riêng của ngành Công an mà quên mất việc việc giáo dục giới tính, nhân cách, kỹ năng sống, nhất là các kỹ năng phòng chống xâm phạm tình dục cho trẻ thuộc về cộng đồng và trường học. Vì vậy, đề nghị Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh chỉ đạo Sở dục, đào tạo đưa vào khung chương trình học của nhà trường, bắt đầu từ cấp tiểu học để các cháu được trang bị vốn kiến thức cơ bản để tự bảo vệ chính mình, bảo đảm có thể xây dựng và hoàn thiện hệ thống bảo vệ trẻ em bởi chính các em; đồng thời có định hướng, kiến nghị phân công, tuyển dụng cán bộ phụ trách để tư vấn tâm lý cho các em khi có nhu cầu…

Sáu là, Triển khai đến các địa phương việc “xã hội hóa” lắp đặt hệ thống camera tại những địa điểm nhạy cảm, góp phần đẩy mạnh phong trào bảo vệ An ninh Tổ quốc, gắn công tác phòng, chống tội phạm xâm hại tình dục trẻ em, bảo vệ và chăm sóc trẻ em với việc thực hiện các phong trào lớn như “Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa - tại khu dân cư”; “Phong trào toàn dân bảo vệ An ninh Tổ quốc”...

Bảy là, Quản lý chặt chẽ việc cấp giấy phép kinh doanh và tăng cường, thường xuyên quản lý các hoạt động kinh doanh nhạy cảm như karaoke, masage, khách sạn…và các ấn phẩm nhập khẩu, loại hình vui chơi giải trí liên quan, nhằm kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm minh những vi phạm có thể tác động làm nảy sinh tội phạm xâm phạm tình dục trẻ em.

Tám là, Các cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền cần tăng cường công tác quản lý hộ tịch, hộ khẩu; quản lý chặt chẽ việc kết hôn, đăng ký kết hôn nhằm kịp thời phát hiện các trường hợp tảo hôn để có biện pháp ngăn chặn, xử lý kịp thời theo quy định của pháp luật.

Chín là, Xây dựng kế hoạch, tạo điều kiện hỗ trợ về kinh phí và phối hợp để cùng Viện kiểm sát, Tòa án, Chi hội Luật gia... tổ chức các phiên tòa giả định nhằm góp phần tuyên truyền pháp luật cho nhân dân đồng thời răn đe các đối tượng có ý định phạm tội xâm hại tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh./.