Quyền bầu cử và ứng cử là những quyền cơ bản của công dân. Mọi hành vi xâm phạm đến quyền cơ bản này của công dân đều bị xử lý theo quy định của pháp luật.
Điều 160 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi năm 2017 quy định về tội “Xâm phạm quyền bầu cử, ứng cử hoặc biểu quyết khi Nhà nước trưng cầu ý dân của công dân” như sau:
“1. Người nào lừa gạt, mua chuộc, cưỡng ép hoặc dùng thủ đoạn khác cản trở công dân thực hiện quyền bầu cử, quyền ứng cử hoặc quyền biểu quyết khi Nhà nước trưng cầu ý dân, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 01 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 01 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 02 năm:
a) Có tổ chức;
b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
c) Dẫn đến hoãn ngày bầu cử, bầu cử lại hoặc hoãn việc trưng cầu ý dân.
3. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”
Khách thể của tội phạm
Tội phạm này xâm phạm đến quyền bầu cử và ứng cử của công dân, là hai trong những quyền được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013.
Chủ thể của tội phạm
Chủ thể của tội phạm này là chủ thể thường, là người đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự và có năng lực trách nhiệm hình sự.
Mặt khách quan của tội phạm
Mặt khách quan của tội phạm này là hành vi cản trở việc thực hiện quyền bầu cử, ứng cử của công dân. Đây là hành vi ngăn chặn, gây khó khăn để không cho người khác thực hiện quyền bầu cử theo ý chí của họ hoặc người phạm tội đã buộc người khác phải thực hiện quyền bầu cử, ứng cử trái với ý chí của họ bằng một trong các thủ đoạn:
- Lừa gạt người khác: Là việc dùng các thủ đoạn gian dối, trái pháp luật làm cho người khác tin và làm cho người khác không thực hiện được hoặc không thực hiện đúng hoặc đầy đủ quyền bầu cử, quyền ứng cử của mình.
- Mua chuộc: Dùng tiền hoặc lợi ích vật chất, tinh thần để lôi kéo người khác làm theo ý mình, làm cho người khác không thực hiện được hoặc thực hiện không đúng quyền bầu cử, quyền ứng cử của họ.
- Cưỡng ép: Dùng quyền lực hăm dọa, dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực ép buộc người khác không thực hiện hoặc thực hiện không đúng quyền bầu cử, quyền ứng cử của họ.
- Thủ đoạn khác là những thủ đoạn không phải là lừa gạt, mua chuộc hoặc cưỡng ép, nhưng vẫn cản trở quyền bầu cử, quyền ứng cử của công dân.
Hậu quả của tội phạm này là những thiệt hại về quyền con người được Hiến pháp và pháp luật bảo vệ, mà cụ thể là quyền bầu cử, quyền ứng cử bị xâm phạm. Tuy nhiên, hậu quả của hành vi không phải là dấu hiệu cấu thành tội phạm bắt buộc đối với loại tội phạm này.
Mặt chủ quan của tội phạm
Tội xâm phạm quyền bầu cử, quyền ứng cử của công dân được thực hiện do cố ý trực tiếp, tức là người phạm tội nhận thức rõ hành vi xâm phạm quyền bầu cử, quyền ứng cử của công dân là trái pháp luật, thấy trước được hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra hoặc nhận thức rõ hành vi của mình là trái pháp luật, thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra, tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để mặc hậu quả xảy ra.
Mục đích của người phạm tội là nhằm cản trở được người khác thực hiện quyền bầu cử, quyền ứng cử của họ.