leftcenterrightdel
 Quang cảnh Hội nghị, sáng 1/10. Ảnh: VPQH cung cấp.

Phát biểu góp ý tại Hội nghị, các đại biểu đánh giá cao sự cần thiết và tính cấp bách của việc hoàn thiện đạo luật này, coi đây là văn bản có vai trò then chốt trong hoạt động tư pháp, bởi kết luận giám định là nguồn chứng cứ quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án, quyền con người, quyền công dân và lợi ích Nhà nước.

Tuy nhiên, nhằm đảm bảo tính khả thi, đồng bộ và nâng cao chất lượng hoạt động giám định, các đại biểu Quốc hội đã đưa ra những phân tích chi tiết về các điểm hợp lý và chưa hợp lý của dự thảo luật.

Gỡ nút thắt thời hạn cho vụ án phức tạp

Phát biểu góp ý tại Hội nghị, đại biểu Lê Thị Song An (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Tây Ninh) bày tỏ sự thống nhất cao với các nội dung sửa đổi luật lần này, nhưng đặc biệt quan tâm đến cơ chế trách nhiệm và thời hạn giám định.

leftcenterrightdel
Đại biểu Lê Thị Song An phát biểu góp ý tại Hội nghị. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về quyền và nghĩa vụ của người giám định tư pháp (Điều 22), đại biểu đề nghị bỏ quy định tại điểm i, khoản 1, về việc miễn trừ trách nhiệm pháp lý đối với nội dung chuyên môn trong kết luận giám định (trừ trường hợp cố ý làm sai lệch).

Đại biểu phân tích, quy định miễn trừ này đi ngược với xu hướng pháp lý tiên tiến trên thế giới về việc thu hẹp và tiến tới xóa bỏ quyền miễn trừ của các chuyên gia nhằm tăng cường trách nhiệm giải trình. Việc này tạo ra rủi ro pháp lý rất lớn, nhất là trong các vụ việc nghiêm trọng được dư luận quan tâm, đồng thời có thể tạo "vùng an toàn" cho những cá nhân yếu kém chuyên môn hoặc thiếu nghiêm túc.

Đại biểu Lê Thị Song An đề xuất cơ chế trách nhiệm nghề nghiệp rõ ràng hơn. Theo đó, người giám định sẽ được miễn trừ trách nhiệm pháp lý đối với kết luận chuyên môn nếu chứng minh được đã thực hiện công việc một cách khách quan, vô tư, tuân thủ đúng quy trình chuẩn và dựa trên tài liệu hợp lệ tại thời điểm giám định.

Ngược lại, họ phải chịu trách nhiệm dân sự nếu có lỗi do sơ suất, cẩu thả hoặc thiếu năng lực chuyên môn nghiêm trọng gây thiệt hại, và chịu trách nhiệm pháp lý khi cố ý làm sai lệch kết luận giám định. Đại biểu nhấn mạnh, miễn trách nhiệm chỉ là giải pháp bề mặt, dễ bị lạm dụng và xung đột với mục tiêu chính trị hiện nay là ngăn chặn tình trạng né tránh, sợ trách nhiệm.

leftcenterrightdel
 Các đại biểu tham dự Hội nghị. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về thời hạn giám định tư pháp (Điều 28), Đại biểu Song An đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc bổ sung đối tượng giám định đối với các vụ việc thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo. Đối với các vụ việc này, thời hạn giám định nên do Ban Chỉ đạo Trung ương quyết định.

Theo đại biểu, lý do là nhiều vụ án gần đây có tính chất phức tạp, quy mô cực kỳ lớn (như vụ án Vạn Thịnh Phát), với khối lượng công việc giám định khổng lồ (hàng nghìn bộ hồ sơ, xác định dòng tiền qua hệ sinh thái hàng nghìn doanh nghiệp, định giá tài sản). Với khối lượng này, thời hạn tối đa 3 tháng theo dự thảo luật là bất khả thi, dễ buộc giám định viên đưa ra kết luận vội vàng, thiếu cơ sở.

Lượng hóa tiêu chuẩn chuyên môn và kiểm soát xung đột lợi ích

Phát biểu góp ý tại Hội nghị, đại biểu Dương Khắc Mai (Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng) bày tỏ sự tán thành cao với việc sửa đổi luật, nhưng đề nghị tiếp tục rà soát để đảm bảo tính thống nhất với hệ thống pháp luật.

leftcenterrightdel
Đại biểu Dương Khắc Mai phát biểu góp ý tại Hội nghị. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về tiêu chuẩn của người giám định tư pháp theo vụ việc (Điều 11), đại biểu ủng hộ việc mở rộng khả năng huy động chuyên gia không có bằng đại học trong các lĩnh vực đặc thù (như cổ vật, nghệ thuật). Tuy nhiên, đại biểu lo ngại rằng các cụm từ như "kiến thức chuyên sâu" và "kinh nghiệm thực tiễn" nếu không được lượng hóa sẽ khó xác định, dễ gây nguy cơ công nhận những trường hợp chưa đủ năng lực.

Bên cạnh đó, điều này có thể dẫn đến bất bình đẳng giữa giám định viên tư pháp và người giám định theo vụ việc, và thậm chí mâu thuẫn với Luật Cán bộ, công chức. Đại biểu kiến nghị bổ sung tiêu chí cụ thể như số năm kinh nghiệm được hiệp hội nghề nghiệp công nhận hoặc công trình, thành tích thực hiện rõ ràng, cùng với cơ chế thẩm định, giám sát chặt chẽ.

Về Văn phòng Giám định tư pháp (Điều 18) – hình thức xã hội hóa giám định – đại biểu nhận thấy đây là bước tiến tích cực. Tuy nhiên, đại biểu cảnh báo về xung đột lợi ích khi văn phòng mang tính chất doanh nghiệp tư nhân, hoạt động theo mục tiêu lợi nhuận, nhưng lại chịu ràng buộc bởi yêu cầu độc lập, khách quan của hoạt động giám định.

Đại biểu kiến nghị cần quy định rõ cơ chế kiểm soát, hạn chế cho phép văn phòng tư nhân tham gia giám định trong tố tụng hình sự, chỉ nên tập trung vào lĩnh vực dân sự, hành chính, và phải có cơ chế giám sát chặt chẽ để lợi ích kinh tế không chi phối kết luận.

Liên quan đến quyền miễn trừ trách nhiệm (Điều 22), đại biểu Mai cũng kiến nghị bổ sung trách nhiệm trong trường hợp lỗi vô ý nghiêm trọng, bởi nếu chỉ miễn trừ khi không cố ý làm sai lệch, các trường hợp sai sót do cẩu thả vẫn được miễn trách nhiệm. Đại biểu cho rằng quy định này có thể mâu thuẫn với Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2017. Để bảo vệ quyền lợi của Nhà nước và công dân, đại biểu đề nghị quy định bảo hiểm nghề nghiệp bắt buộc.

Về thời hạn giám định (Điều 28), đại biểu kiến nghị cần có cơ chế linh hoạt: rút ngắn trong các vụ án khẩn cấp, nhưng cho phép gia hạn trong các vụ án phức tạp kéo dài, đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết để đảm bảo tính đồng bộ với Bộ luật Tố tụng hình sự.

Sẽ tiếp thu tối đa ý kiến xác đáng của các vị đại biểu Quốc hội

Phát biểu giải trình tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh bày tỏ sự cảm ơn và khẳng định sẽ tiếp thu tối đa các ý kiến xác đáng của các vị đại biểu Quốc hội.

leftcenterrightdel
 Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh phát biểu giải trình tại Hội nghị. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về vấn đề miễn trừ trách nhiệm, Bộ trưởng cam kết sẽ làm chặt chẽ hơn để đảm bảo tính phù hợp và đồng bộ với các luật liên quan.

Về thời hạn giám định tư pháp, Bộ trưởng cho biết, cơ quan soạn thảo sẽ nghiên cứu theo hướng linh hoạt hơn, cho phép rút ngắn đối với các vụ việc quan trọng, cấp bách, và kéo dài hơn trong những trường hợp rất phức tạp.

Đặc biệt, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ghi nhận và tập trung giải quyết những vướng mắc thực tiễn đối với giám định tư pháp theo vụ việc — khâu đang được đánh giá là vướng mắc nhất trong hoạt động tố tụng, nhất là đối với tội phạm kinh tế, tham nhũng. Bộ trưởng cho biết cơ quan soạn thảo đã rà soát rất nhiều nội dung vướng mắc ở luật hiện hành, và tiếp thu toàn bộ ý kiến phản ánh từ Ban Nội chính Trung ương và Ủy ban Kiểm tra Trung ương.

Bộ trưởng cũng lưu ý rằng những vướng mắc trong thực tiễn không chỉ do quy định của pháp luật mà còn do việc tổ chức thi hành pháp luật. Tuy nhiên, trong phạm vi sửa đổi toàn diện lần này, Bộ Tư pháp sẽ tiếp tục rà soát để quy định chặt chẽ hơn và giải quyết được những vướng mắc thuộc phạm vi quy định của pháp luật, tập trung hơn nữa vào nội dung liên quan đến giám định tư pháp theo vụ việc.

Cùng với đó, Bộ trưởng Bộ Tư pháp khẳng định, sẽ tiếp thu các nội dung khác như quy định nguyên tắc liên quan đến chuyển đổi số, ứng dụng khoa học công nghệ, và việc bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp…

Vũ Cảnh