Người có uy tín vùng DTTS ở Điện Biên: “Mắt xích” chiến lược trong cuộc chiến ma túy

Bối cảnh ma túy đặc thù ở Điện Biên

Tỉnh Điện Biên, một vùng đất biên giới hiểm trở, tiếp giáp Lào và Trung Quốc từ lâu được xem là “tuyến đầu” trong cuộc chiến chống ma túy. Địa hình rừng núi, đường mòn dày đặc và sự hoạt động tinh vi của tội phạm xuyên quốc gia tạo ra một môi trường phức tạp. Trong bối cảnh này, việc huy động sức mạnh toàn dân đặc biệt là qua người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) - được xác định như một chiến lược then chốt để đẩy lùi “cái chết trắng” khỏi thôn bản.

Ngã ba biên giới A Pa Chải thuộc xã Sín Thầu, Điện Biên, là nơi có cột mốc phân chia ranh giới giữa ba nước Việt Nam - Lào -Trung Quốc.

Ma túy là một trong những thách thức an ninh hàng đầu tại Điện Biên. Theo báo cáo của tỉnh, từ năm 2020 đến nay, các lực lượng chức năng đã triệt phá 29 chuyên án ma túy có tổ chức, xuyên quốc gia, bắt giữ 83 đối tượng, thu giữ hơn 204 kg heroin, 233 kg ma túy tổng hợp và 2,6 kg thuốc phiện.

Không chỉ vậy, Điện Biên nằm gần “Tam giác vàng”, khu vực nguồn ma túy lớn nên tệ nạn ma túy càng dễ lan tỏa. Tháng 3/2025, Công an tỉnh phối hợp với lực lượng Công an hai tỉnh Lào (Luông Pha Băng và Phông Sa Lỳ) thành lập Tổ công tác thường trực đấu tranh ma túy xuyên biên giới. Trong 6 tháng đầu, họ phát hiện tới 93 vụ, bắt giữ 159 đối tượng, và thu giữ hơn 2,5 tấn ma túy, cùng nhiều vũ khí, đạn dược và thuốc nổ. Chính sự manh động này, cùng việc tội phạm sử dụng công nghệ (Zalo, Telegram…) để liên lạc và vận chuyển ma túy, cho thấy biện pháp trấn áp nhỏ lẻ là không đủ, cần một chiến lược toàn dân, toàn diện.

Khung chiến lược của Chương trình mục tiêu quốc gia

Đáp ứng thách thức, Chính phủ đã khởi động Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy đến năm 2030. Chương trình được xây dựng với tổng vốn khoảng 22.450 tỉ đồng, huy động từ ngân sách trung ương, địa phương và các nguồn hợp pháp khác.

Cán bộ BĐBP Điện Biên phối hợp với lực lượng Công an tuyên truyền về tác hại của ma túy cho người dân ở khu vực biên giới.

Mục tiêu đầy tham vọng của chương trình bao gồm: Lấy địa bàn cơ sở làm trọng tâm để huy động hệ thống chính trị và dân cư tham gia; Thực hiện giải pháp giảm cung, giảm cầu và giảm tác hại một cách đồng bộ; Đặt chỉ tiêu cụ thể đến năm 2030: 50% xã, phường không ma túy, 100% điểm chứa chấp ma túy bị triệt phá, 80% trạm y tế cấp xã đủ năng lực xác định tình trạng nghiện, và 100% cơ sở cai nghiện công lập xác minh tình trạng nghiện.

Chính trong khung chiến lược này, vai trò của người có uy tín vùng DTTS được nhìn nhận là cực kỳ quan trọng: họ là lực lượng tại chỗ, thấu hiểu văn hóa, phong tục, mạch sống cộng đồng và có sức ảnh hưởng lớn trong mỗi dòng họ, mỗi bản làng.

Vai trò chiến lược của người có uy tín DTTS

Vai trò là “Cầu nối” giữa chính quyền và cộng đồng cơ sở: Người có uy tín như già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ, thầy mo… trở thành những thông dịch viên chủ trương - đưa chính sách phòng, chống ma túy từ cấp tỉnh, huyện xuống tận thôn bản. Ví dụ, Phòng Cảnh sát Điều tra tội phạm ma túy (Công an tỉnh) đã tổ chức các buổi tuyên truyền pháp luật cho gần 200 người có uy tín DTTS, giúp họ tiếp cận kiến thức về loại ma túy, cách nhận biết người nghiện, cách phòng ngừa và phát hiện tội phạm.

Người có uy tín xã Vàng Ðán, huyện Nậm Pồ (cũ) tuyên truyền chủ trương của Ðảng, chính sách pháp luật của Nhà nước tới người dân.

Nhờ đó, những thông điệp phòng ma túy không còn là lý thuyết xa rời: họ được truyền tải bằng ngôn ngữ gần gũi, nương theo phong tục tập quán, từng bản, từng gia đình hiểu và đồng thuận cao hơn. Người có uy tín đóng vai trò giải thích, vận động, thậm chí tiếp cận những người hoài nghi, từ đó chuyển đổi họ thành người đồng hành tích cực trong công tác phòng, chống ma túy.

Bên cạnh đó, vai trò quan trọng trong vận động, giáo dục cộng đồng: Nhờ mối quan hệ lâu năm và uy tín trong cộng đồng, người có uy tín dễ dàng tổ chức các buổi sinh hoạt, thảo luận dòng họ, chia sẻ nguy cơ ma túy. Trong các chương trình đào tạo, họ được cung cấp tài liệu mới nhất về luật ma túy, các loại ma túy phổ biến, hậu quả, thủ đoạn tội phạm. Họ mang kiến thức đó trở về bản bằng ngôn ngữ dân tộc hoặc cách hiểu địa phương, giúp người dân dễ tiếp thu và tự phòng tránh.

Đồng thời, họ khuyến khích những người nghiện tìm đến cai nghiện, hoặc hỗ trợ hòa nhập sau cai. Ở nhiều nơi, người có uy tín chủ động tổ chức “ngày nói chuyện dòng họ” để chia sẻ, khơi dậy ý thức từ trong chính gia đình, giúp giảm cầu ma túy ở cộng đồng.

Đồng thời, người có uy tín giúp hỗ trợ giám sát và phối hợp với lực lượng chức năng: Người có uy tín đóng vai trò mắt xích quan trọng trong hệ thống giám sát cơ sở: họ cung cấp thông tin về lối mòn biên giới, người khả nghi, điểm “nóng” ma túy. Nhờ mối quan hệ sâu trong bản làng, họ dễ nhận ra những hành vi bất thường hoặc có nguy cơ.

Tại xã Thanh Hưng, tỉnh Điện Biên, chính quyền đã phát triển mô hình “an ninh nhân dân” với sự tham gia của đội an ninh tự quản và người có uy tín. Toàn xã gồm 21 thôn bản ký cam kết quy ước phòng ma túy, và tổ chức tuyên truyền đều đặn kết quả là nhiều người nghiện được vận động đi cai, nhiều tình trạng sử dụng ma túy trong cộng đồng được phát hiện và kiểm soát hiệu quả.

Đoàn viên Thanh niên Phòng Cảnh sát Điều tra tội phạm về ma túy tích cực tuyên truyền phòng, chống ma túy tại các trường học tại Điện Biên.

Cùng với đó, vai trò của người có uy tín trong việc giảm tác hại, hòa nhập người sau cai: Sau khi người nghiện cai tập trung, người có uy tín tiếp tục giữ vai trò đồng hành: họ hỗ trợ gia đình chấp nhận người cai trở về, khuyến khích họ tham gia lao động, học nghề, tự làm kinh tế để tránh tái nghiện.

Với uy tín và mối quan hệ dòng họ, những người có uy tín có thể tiếp cận những người còn e dè, kỳ thị, giúp người cai hòa nhập trở lại cộng đồng. Họ truyền cảm hứng, tạo động lực để người sau cai không quay lại con đường cũ.

Kết quả và thách thức

Những nỗ lực tuyên truyền và vận động của người có uy tín ở Điện Biên đã mang lại hiệu quả rõ nét. Ở nhiều thôn, bản vùng sâu, vai trò của họ trong việc cảm hóa, phát hiện, tố giác và hỗ trợ cai nghiện được đánh giá rất cao bởi chính quyền địa phương. Điều này không chỉ giúp nâng cao nhận thức cộng đồng mà còn thúc đẩy tinh thần trách nhiệm của mỗi người dân đối với công tác phòng, chống ma túy.

Người có uy tín không chỉ là người truyền cảm hứng, dẫn dắt cộng đồng từ bỏ ma túy, mà còn là trụ cột giúp xây dựng văn hóa an toàn, lành mạnh, gắn kết truyền thống dân tộc với chiến lược phát triển xã hội.

Tuy nhiên, thách thức vẫn rất lớn: Giao thông khó khăn, nhiều bản xa xôi khiến việc tiếp cận, tuyên truyền khó được duy trì thường xuyên. Trình độ dân trí đa dạng, người cao tuổi khó tiếp cận khái niệm ma túy hiện đại. Nhiều người có uy tín chưa được đào tạo chuyên sâu về tâm lý, kỹ năng hòa giải, kiến thức ma túy. Một số người có uy tín có thể gặp rủi ro khi tố giác tội phạm, nếu không được bảo vệ thông tin cá nhân.

Để phát huy tốt hơn vai trò quan trọng này, cần những bước đi đồng bộ: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu; Kết hợp lực lượng công an, cơ quan y tế, địa phương tổ chức khóa huấn luyện cho người có uy tín về ma túy, kỹ năng truyền thông, nhận diện, hỗ trợ người nghiện; Sản xuất tài liệu tuyên truyền dễ hiểu, bằng tiếng dân tộc, có minh hoạ, sổ tay cho người có uy tín dùng trong bản; Xây dựng mô hình “Cộng đồng không ma túy”; Thành lập các bản, xã điểm theo mô hình “không ma túy”, kết hợp người có uy tín vào việc ký cam kết, xây dựng quy ước, hương ước dòng họ; Tôn vinh người có uy tín và các dòng họ tiêu biểu để nhân rộng mô hình, tạo hiệu ứng cộng đồng; Phối hợp chặt chẽ với cơ quan công an, biên phòng; Thiết lập “đường dây nóng” an toàn để người có uy tín báo tin, phối hợp điều tra; bảo vệ danh tính nếu cần; Đảm bảo cơ chế bảo vệ người có uy tín khi cung cấp thông tin, để họ yên tâm tham gia giám sát và tố giác tội phạm;  Hỗ trợ toàn diện người sau cai. Thúc đẩy việc hòa nhập qua lao động, học nghề, tạo điều kiện cho người cai trở về bản làm kinh tế. Xây dựng hệ thống hỗ trợ theo dòng họ để giảm kỳ thị và tăng sự chấp nhận của cộng đồng. Tuyên truyền văn hóa gắn với phòng, chống ma túy. Tổ chức ngày hội văn hóa - an toàn, nơi người có uy tín chia sẻ câu chuyện, cảnh báo hậu quả ma túy. Kết hợp sinh hoạt bản truyền thống với tuyên truyền ma túy, đưa nội dung này vào quy ước dòng họ và hương ước bản làng.

Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu; Kết hợp lực lượng công an, cơ quan y tế, địa phương tổ chức khóa huấn luyện cho người có uy tín về ma túy, kỹ năng truyền thông, nhận diện, hỗ trợ người nghiện tại Điện Biên.

Vai trò chiến lược trong tương lai

Với tầm nhìn chiến lược đến năm 2030, khi mục tiêu “xã, phường không ma túy” trở thành hiện thực, người có uy tín vùng DTTS ở Điện Biên sẽ tiếp tục giữ vị trí then chốt. Tỉnh Điện Biên được đề xuất là địa phương điểm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy vào năm 2026, đây là cơ hội để khai thác triệt để vai trò của họ trong triển khai mô hình bài bản, bền vững.

Người có uy tín không chỉ là người truyền cảm hứng, dẫn dắt cộng đồng từ bỏ ma túy, mà còn là trụ cột giúp xây dựng văn hóa an toàn, lành mạnh, gắn kết truyền thống dân tộc với chiến lược phát triển xã hội. Khi họ được đào tạo bài bản, hỗ trợ an toàn, khuyến khích sâu rộng, họ sẽ trở thành một lực lượng chiến lược, góp phần xây dựng Điện Biên và cả vùng DTTS trở thành nơi không ma túy, hòa bình và thịnh vượng.

Cuộc chiến chống ma túy ở Điện Biên không chỉ phụ thuộc vào lực lượng công quyền mà là việc chung tay của cả cộng đồng. Trong chiến lược toàn dân và toàn hệ thống chính trị, người có uy tín vùng DTTS chính là “mắt xích” đặc biệt: họ thấu hiểu, họ nói được, họ kết nối được.

Khi vai trò của họ được phát huy đúng cách qua đào tạo, phối hợp, bảo vệ và ghi nhận, họ sẽ tiếp tục là niềm tin, là tiếng nói, là động lực để đẩy lùi ma túy, bảo vệ thôn bản và xây dựng một cộng đồng DTTS Điện Biên an toàn, văn minh và phát triển bền vững.