10 sự kiện thế giới nổi bật năm 2019

Diễn biến phức tạp ở Biển Đông

Năm 2019 đánh dấu việc tình hình Biển Đông có nhiều diễn biến phức tạp, trong đó đáng chú ý nhất là việc Trung Quốc ngày 4/7 đưa tàu khảo sát Hải Dương 8 cùng các tàu hộ tống vào vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam ở Biển Đông, vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế, chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam.

Nhóm tàu Hải Dương 8 của Trung Quốc xâm phạm chủ quyền Việt Nam. Ảnh: TNO

Không chỉ vậy, các tàu khảo sát biển của Trung Quốc cũng nhiều lần xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa và cản trở các hoạt động dầu khí hợp pháp của một số quốc gia ven Biển Đông, làm xói mòn lòng tin, gây tổn hại đến hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực.

Các bước đi không phù hợp với luật pháp quốc tế của Bắc Kinh đã bị lên án mạnh mẽ bởi không chỉ Việt Nam, các nước ven Biển Đông mà còn nhiều quốc gia khác như Mỹ, Đức, Nhật Bản, Australia và các tổ chức lớn, có uy tín toàn cầu.

Các nước, các tổ chức quốc tế đều đồng tình cho rằng mọi yêu sách về chủ quyền trên biển phải phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước quốc tế của Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982, khẳng định quyền tự do hàng hải và hàng không phải được bảo đảm, kêu gọi các bên giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế mà không bị cưỡng bức, đe doạ.

Thế giới chấn động vì vụ 39 người Việt thiệt mạng trong container

Cảnh sát Anh ngày 23/10 tìm thấy 39 thi thể được phát hiện trong thùng xe tải container tại khu công nghiệp Waterglade thuộc hạt Essex, phía Đông Nam thủ đô London.Các nạn nhân ban đầu nghi ngờ là người Trung Quốc, song sau đó được xác định toàn bộ là công dân Việt Nam nhập cư trái phép vào Anh bằng container trên phà xuất phát từ Bỉ.

Chiếc container được phát hiện cùng 39 thi thể người Việt ở trong. Ảnh: Skynews

Nhờ nỗ lực của giới chức Việt- Anh, thi thể các nạn nhân được sớm hồi hương và bàn giao cho gia đình. Anh đến nay bắt giữ 8 nghi phạm, Việt Nam bắt hơn 10 người liên quan. Tài xế điều khiển chiếc xe container đã cúi đầu nhận tội.

Trong nhiều tuần liên tiếp, thông tin về vụ việc tràn ngập khắp truyền thông quốc tế. Đa phần đều nhìn nhận thảm kịch là hồi chuông cảnh báo về làn sóng di cư, nhập cư trái phép, đặc biệt là lực lượng lao động không có trình độ cao từ các quốc gia kém hoặc đang phát triển, đổ xô về các nước phát triển như châu Âu.

Giới chuyên gia cảnh báo, nếu không sớm được kiểm soát ở tầm quốc tế, vấn nạn buôn người, di cư, nhập cư trái phép này sẽ tạo ra những thảm kịch khác còn khốc liệt hơn vụ 39 người Việt ở Anh, thậm chí phương hại đến tình hình an ninh của quốc gia, khu vực.

Tổng thống Donald Trump bị Hạ viện Mỹ luận tội

Donald Trump ngày 18/12 trở thành Tổng thống Mỹ thứ ba trong lịch sử bị Hạ viện luận tội khi các thành viên đảng Dân chủ kiểm soát Hạ viện thông qua quyết định buộc tội ông lạm dụng quyền hành và cản trở Quốc hội trong những hành động của ông liên quan tới một cuộc điện đàm với người đồng cấp Ukraine.

Tổng thống Trump bị luận tội.

Trước các cáo buộc, Tổng thống Trump phủ nhận bất kỳ hành vi sai trái nào, đồng thời gọi cuộc điều tra luận tội là “cuộc săn phù thủy”. Cuộc điều tra luận tội ông Trump được công chúng Mỹ đặc biệt chú ý và cho thấy sự chia rẽ sâu sắc trong chính trường Mỹ, song, theo khảo sát, đa số người được hỏi phản đối việc luận tội và phế truất ông.

Việc Hạ viện Mỹ thông qua quyết định luận tội ông mở đường cho một phiên xét xử vào đầu năm 2020 tại Thượng viện, vốn được kiểm soát bởi những nghị sĩ Đảng Cộng hòa - đồng minh của ông Trump, để xem có nên kết tội ông và truất quyền Tổng thống của ông hay không. Năm 2019 kết thúc, phe Cộng hòa chưa cho thấy dấu hiệu nào họ sẽ phế truất ông Trump.

Iran rút cam kết trong thỏa thuận hạt nhân 2015

Đúng một năm sau ngày Mỹ chính thức rút khỏi thỏa thuận hạt nhân 2015, còn gọi là Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA), Iran ngày 8/5 thông báo khởi động các bước đi giảm thực thi cam kết đã trong thỏa thuận để đáp trả Mỹ và gây áp lực yêu cầu Châu Âu thực hiện lời hứa giúp Tehran chống lại các lệnh trừng phạt khắc nghiệt mà Washington tái áp đặt.

Bên ngoài một cơ sở hạt nhân của Iran.

Tính đến nay, Iran đã thực hiện bốn bước giảm cam kết, trong đó có việc làm giàu uranium vượt ngoài giới hạn cho phép về cả tỷ lệ làm giàu và trữ lượng so với thỏa thuận 2015. Trước việc này, các cường quốc thế giới đã yêu cầu Iran ngưng các hoạt động vi phạm JCPOA để tránh căng thẳng gia tăng, đồng thời cảnh báo áp đặt trở lại một số biện pháp cấm vận Iran.

Căng thẳng leo thang trở lại giữa Mỹ và Iran cũng được cho là có liên quan trực tiếp đến những diễn biến không thuận ở vùng Vịnh trong năm 2019 như việc nhà máy lọc dầu của Arab Saudi bị tấn công phá hoại hay việc trinh sát cơ Mỹ bị bắn hạ gần Eo biển Hormuz.

Quan hệ Mỹ-Triều nguội dần đều

Sau năm 2018 với nhiều tín hiệu khả quan, mối quan hệ Mỹ – Triều Tiên đã nguội dần trong năm 2019 và có nguy cơ trở lại xu hướng đối địch. Tháng 2/2019, Tổng thống Mỹ Donald Trump và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un gặp mặt thượng đỉnh tại Hà Nội, song chưa đạt tiến triển đột phá, dù cả hai bên đều đánh giá cao hội nghị đã giúp Mỹ-Triều hiểu nhau hơn.

Tổng thống Mỹ Trump và Chủ tịch Triều Tiên KIm Jong-un. Ảnh: AP

Sau cuộc gặp ngắn ở biên giới liên Triều giữa ông Trump và ông Kim hồi tháng 6 và gần đây nhất là cuộc gặp ngắn cấp chuyên gia ở Thụy Sỹ hồi tháng 10, hai bên cũng không tiến đến đồng thuận đáng kể nào.

Những ngày cuối năm, Triều Tiên bất ngờ tiến hành hai thử nghiệm "vô cùng quan trọng" tại bãi phóng Sohae, được ví như lời nhắc nhở đối với Washington về hạn chót là cuối năm 2019 để thể hiện sự linh hoạt trong các cuộc đàm phán phi hạt nhân hóa... Các chuyên gia nhận định, Triều Tiên có nhiều khả năng sẽ nối lại thử tên lửa tầm xa để thể hiện thái độ cứng rắn. Đáp lại, Mỹ tuyên bố "sẵn sàng cho mọi động thái" của Triều Tiên.

Nga thay đổi cục diện cuộc đua vũ trang

Nga năm 2019 trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới biên chế vũ khí siêu vượt âm  khi lần lượt bàn giao các đơn vị tên lửa Kinzhal và thiết bị lướt Avangard cho lực lượng trực chiến của quân đội. Với vận tốc lớn hơn ít nhất 6 lần âm thanh và khả năng di chuyển linh hoạt, uy lực của các mẫu khí tài này cùng cách thức tấn công của được Nga mô tả là không thể ngăn chặn.

Hình ảnh mô phỏng tên lửa siêu vượt âm của Nga.

Mỹ, quốc gia có nền khoa học quốc phòng hàng đầu thế giới, thừa nhận đi sau Nga và đang nỗ lực chi nhiều tỷ USD nhằm thu hẹp khoảng cách.

Việc thua kém Nga trong lĩnh vực này được cho là một phần lý do Mỹ quyết định rút khỏi Hiệp ước Các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) hồi tháng 8 cũng như tuyên bố muốn rút khỏi hiệp ước cắt giảm vũ khí New START vào năm 2021 nhằm mở đường tái triển khai lượng lớn vũ khí hạt nhân răn đe.

Nam Mỹ chìm trong làn sóng bạo lực

Nam Mỹ trải qua một năm 2019 không yên ổn khi hàng loạt cuộc biểu tình, đảo chính xảy ra. Tại Venezuela, lãnh đạo đối lập Juan Guaido hồi tháng 1/2019 viện dẫn hiến pháp và tự xưng là Tổng thống lâm thời sau khi tuyên bố Tổng thống Nicolas Maduro tái đắc cử nhờ cuộc bỏ phiếu không công bằng.

Đám đông biểu tình ở Venezuela. Ảnh: Getty

Guaido nhận sự hậu thuẫn của Mỹ và đồng minh, song không được đa số cộng đồng quốc tế ủng hộ. Tháng 4/2019, Guaido tiến hành đảo chính với hi vọng lật đổ chính quyền, song bất thành vì không được đa số dân chúng và quân đội ủng hộ.

Tại Bolivia, các cuộc biểu tình của phe đối lập kéo dài nhiều tuần từ tháng 10 thì đã khiến Tổng thống Evo Morales buộc phải từ chức rồi chạy sang Mexico để tị nạn. Phó Chủ tịch Thượng viện Jeanine Anez sau đó tự xưng làm Tổng thống lâm thời và đòi truy tố ông Morales, tuy nhiên, tình hình tại Bolivia đã không được cải thiện khi những người ủng hộ ông Morales, chủ yếu là những người nông dân trồng cây coca, lại đổ về thủ đô La Paz để tiếp tục biểu tình.

Tại Colombia, Ecuador và Chile các cuộc biểu tình đã khiến tình hình an ninh bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Colombia hồi tháng 11 phải giới nghiêm toàn thủ đô Bogota, còn Chile thậm chí đã hủy đăng cai Hội nghị cấp cao APEC thường niên vào tháng 11 vì không thể kiểm soát được tình hình.

Hong Kong hỗn loạn vì biểu tình

Các cuộc biểu tình bùng phát ở Hong Kong của Trung Quốc bắt đầu nhen nhóm từ tháng 3 và bùng nổ vào tháng 6/2019 khi hàng trăm ngàn người xuống đường bày tỏ phản đối dự luật dẫn độ cho phép Hong Kong đưa nghi phạm tới xét xử tại những nơi chưa kí hiệp ước dẫn độ, bao gồm Trung Quốc đại lục.

Đám đông dựng "hàng rào lửa" ở Hong Kong ngăn cảnh sát.

Các cuộc biểu tình ôn hòa dần trở nên bạo lực khi yêu sách của đám đông thiếu nhất quán, liên tục được mở rộng, buộc giới chức điều lực lượng an ninh tới sử dụng đạn hơi cay, đạn cao su để duy trì trật tự.

Các cuộc đụng độ giữa hai phe làm Hong Kong tê liệt, giao thông đình trệ, kinh tế sụt giảm, niềm tin của giới đầu tư bị sói mòn. Đến tháng 9, trưởng đặc khu Carrie Lam nhượng bộ, rút dự luật dẫn độ, song các cuộc biểu tình không chấm dứt. Nửa năm qua, ít nhất 2 người đã thiệt mạng, hàng trăm người bị thương, 6.000 người bị bắt vì các cuộc biểu tình.

Tháng 11/2019, Tổng thống Mỹ Donald Trump ký ban hành luật nhằm bảo vệ nhân quyền và ủng hộ dân chủ ở Hong Kong, gửi đi một thông điệp cứng rắn tới Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Tuy nhiên, Bắc Kinh bác bỏ dự luật, cảnh báo đáp trả thẳng tay.

Trùm khủng bố IS bị tiêu diệt, Syria chưa yên

Tối 26/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố thủ lĩnh tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng Abu Bakr al-Baghdadi đã bị tiêu diệt trong cuộc đột kích của quân đội Mỹ vào khu vực Tây Bắc Syria. Cái chết của al-Baghdadi được coi là thắng lợi quan trọng của Mỹ sau quyết định rút quân khỏi Syria.

Trùm IS Baghdadi. Ảnh: France24

Tuy nhiên, sự kiện này, theo quan điểm của nhiều bên liên quan, có thể không tạo ra tác động tích cực cho cuộc chiến chống khủng bố, thậm chí còn có thể thúc đẩy IS tiến hành các cuộc tấn công bạo lực đẫm máu hơn tại Trung Đông, nhất là trong bối cảnh xung đột, bạo lực chưa được dập tắt hoàn toàn.

Vẫn liên quan đến quyết định rút quân của Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ đầu tháng 10 phát động chiến dịch Mùa xuân Hòa bình nhằm đẩy lùi dân quân người Kurd (YPG) khỏi biên giới chung Thổ-Syria. Chiến dịch quân sự kết thúc sau hai tuần bằng nhờ nỗ lực của Nga ký một thỏa thuận với Thổ Nhĩ Kỳ, song vẫn khiến hàng trăm người thiệt mạng, bao gồm dân thường.

Sự trỗi dậy của các mối nguy an ninh phi truyền thống

Các mối nguy về an ninh phi truyền thống tiếp tục cho thấy những thách thức ngày càng lớn hơn trong năm 2019, trong đó biến đối khí hậu, ô nhiễm môi trường ở mức độ cực kì nghiêm trọng đã khiến các nước Ấn Độ, Trung Quốc, Bangladesh phải chi hàng tỷ USD để ứng phó. Tình trạng thiếu nước sạch, đói kém tiếp tục kéo lùi mức sống, vốn chẳng dễ dàng của hàng trăm triệu người dân châu Phi và các nước Trung Đông loạn lạc.

Khói bụi nhấn chìm Ấn Độ. Ảnh: ITN

Bên cạnh đó, hàng loạt vụ cháy rừng Amazon, cháy rừng ở Đông Nam Á, Australia, châu Âu hay những thảm kịch như sự việc xảy ra với dòng máy bay 787 MAX của hãng hàng không Boeing đã gây ra không ít thiệt hại cho các nước, các bên liên quan.

Vấn đề an toàn mạng, chống tin giả, bảo mật mạng 5G tiếp tục được quan tâm đặc biệt trong năm qua. Rõ ràng, Internet và mạng xã hội rõ ràng đang đem lại cho xã hội những lợi ích không thể phù nhận, song mặt trái của nó là nạn tin giả lan tràn đang tạo ra những hệ lụy rất thật.