Quy định cụ thể căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường
TAND tối cao vừa hoàn thiện dự thảo Nghị quyết hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự số 91/2015/QH13 về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng để lấy ý kiến các cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Về căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại quy định tại Điều 584 Bộ luật Dân sự, dự thảo Nghị quyết nêu rõ: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng chỉ phát sinh khi có đầy đủ các yếu tố gồm: Có thiệt hại xảy ra; có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác. Hành vi xâm phạm là những hành vi (xử sự) trái pháp luật của con người được thể hiện thông qua hành động hoặc không hành động.
Có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại xảy ra và hành vi xâm phạm. Thiệt hại xảy ra phải là kết quả tất yếu của hành vi xâm phạm và ngược lại hành vi xâm phạm là nguyên nhân gây ra thiệt hại.
Người gây thiệt hại không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp thiệt hại phát sinh là do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do lỗi của bên bị thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.
Theo dự thảo Nghị quyết, thiệt hại thực tế là thiệt hại có thực mà người bị thiệt hại phải chịu để ngăn chặn, hạn chế, khắc phục những hậu quả do hành vi xâm phạm gây ra, trong đó bao gồm thiệt hại về vật chất và thiệt hại do tổn thất về tinh thần.
Thiệt hại về vật chất bao gồm: Thiệt hại do tài sản bị xâm phạm quy định tại Điều 589 Bộ luật Dân sự; thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm quy định tại Điều 590 Bộ luật Dân sự; thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm quy định tại Điều 591 Bộ luật Dân sự, thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm quy định tại Điều 592 Bộ luật Dân sự.
Thiệt hại do tổn thất về tinh thần của cá nhân được hiểu là do sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm mà người bị thiệt hại hoặc do tính mạng bị xâm phạm mà người thân thích gần gũi nhất của nạn nhân phải chịu đau thương, buồn phiền, mất mát về tình cảm, bị giảm sút hoặc mất uy tín, bị bạn bè xa lánh do bị hiểu nhầm như mất đi tính thẩm mỹ, giảm khả năng giao tiếp xã hội, khả năng sinh hoạt cá nhân và các tổn thất tinh thần khác do bị xâm phạm về sức khỏe, tính mạng, danh dự, nhân phẩm, uy tín và cần phải được bồi thường một khoản tiền bù đắp tổn thất mà họ phải chịu.
Thiệt hại do tổn thất về tinh thần của pháp nhân được hiểu là do danh dự, uy tín bị xâm phạm, pháp nhân đó bị giảm sút hoặc mất đi sự tín nhiệm, lòng tin... vì bị hiểu nhầm và cần phải được bồi thường một khoản tiền bù đắp tổn thất mà pháp nhân hoặc tổ chức khác không có tư cách pháp nhân phải chịu.
Về nghĩa vụ chứng minh của đương sự, dự thảo Nghị quyết quy định: Người yêu cầu bồi thường thiệt hại không có nghĩa vụ chứng minh lỗi của bên gây thiệt hại, phải nêu rõ từng khoản thiệt hại thực tế đã xảy ra, mức yêu cầu bồi thường và phải có chứng từ hoặc giấy biên nhận hợp lệ về các khoản chi phí hợp lý, về thu nhập của người bị thiệt hại.
Người chịu trách nhiệm bồi thường yêu cầu giảm mức bồi thường thiệt hại phải có tài liệu, chứng cứ về khả năng kinh tế của mình không đủ để bồi thường toàn bộ hoặc phần lớn thiệt hại đã xảy ra.
    |
 |
| Quang cảnh một phiên toà dân sự. (Ảnh minh hoạ) |
Bên bị thiệt hại hoặc bên gây thiệt hại yêu cầu thay đổi mức bồi thường thiệt hại phải có đơn xin thay đổi mức bồi thường thiệt hại. Kèm theo đơn là các tài liệu, chứng cứ làm căn cứ cho việc xin thay đổi mức bồi thường thiệt hại.
Việc chứng minh không có lỗi hoặc có lỗi vô ý thuộc nghĩa vụ của người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại và người bị yêu cầu bồi thường thiệt hại...
Tòa án phải thực hiện đúng nguyên tắc bồi thường
Về nguyên tắc bồi thường thiệt hại quy định tại Điều 585 Bộ luật Dân sự, dự thảo Nghị quyết hướng dẫn, khi giải quyết tranh chấp về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Tòa án phải thực hiện đúng nguyên tắc bồi thường thiệt hại quy định tại Điều 585 Bộ luật Dân sự; phải tôn trọng sự thỏa thuận của các bên về mức bồi thường, hình thức bồi thường và phương thức bồi thường, nếu thỏa thuận đó không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
Trường hợp các bên không thỏa thuận được thì khi giải quyết tranh chấp về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cần lưu ý một số nội dung cụ thể.
Theo đó, để xác định thiệt hại thực tế phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời, có nghĩa là khi có yêu cầu giải quyết bồi thường thiệt hại do tài sản, sức khỏe, tính mạng, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm phải căn cứ vào các điều luật tương ứng của Bộ luật Dân sự quy định trong trường hợp cụ thể đó thiệt hại bao gồm những khoản nào và thiệt hại đã xảy ra là bao nhiêu, mức độ lỗi của các bên để buộc người gây thiệt hại phải bồi thường các khoản thiệt hại tương xứng.
Để thiệt hại có thể được bồi thường kịp thời, Tòa án phải giải quyết nhanh chóng yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại. Trong trường hợp cần thiết có thể áp dụng một hoặc một số biện pháp khẩn cấp tạm thời theo quy định của pháp luật tố tụng để giải quyết yêu cầu cấp bách của đương sự.
Người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại chỉ có thể được giảm mức bồi thường khi có đủ hai điều kiện đó là: Không có lỗi hoặc có lỗi vô ý mà gây thiệt hại; thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế của mình; thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế của mình, là người phải bồi thường chỉ có khả năng bồi thường tối đa 1/2 thiệt hại tính bằng tiền.
Mức bồi thường thiệt hại không còn phù hợp với thực tế, có nghĩa là do có sự thay đổi về tình hình kinh tế, xã hội, sự biến động về giá cả mà mức bồi thường đang được thực hiện không còn phù hợp trong điều kiện đó hoặc do có sự thay đổi về tình trạng thương tật, khả năng lao động của người bị thiệt hại cho nên mức bồi thường thiệt hại không còn phù hợp với sự thay đổi đó hoặc do có sự thay đổi về khả năng kinh tế của người gây thiệt hại.
Khi bên bị thiệt hại có lỗi trong việc gây thiệt hại là trường hợp người bị thiệt hại có lỗi một phần trong việc gây thiệt hại cho chính mình thì không được bồi thường đối với phần lỗi của mình gây ra.
Bên có quyền, lợi ích bị xâm phạm không được bồi thường phần thiệt hại xảy ra do không áp dụng các biện pháp cần thiết, hợp lý để ngăn chặn, hạn chế thiệt hại cho chính mình, có nghĩa là trường hợp người bị thiệt hại có thể biết, nhìn thấy trước và có đủ điều kiện để ngăn chặn, hạn chế được thiệt hại xảy ra nhưng đã để mặc thiệt hại xảy ra.
Ngoài các nội dung trên, dự thảo Nghị quyết còn hướng dẫn về các nội dung khác gồm: Năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân; thời hiệu khởi kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại; về chi phí hợp lý quy định tại Điều 590, 591, 592 Bộ luật Dân sự; về thiệt hại do sức khoẻ, tính mạng, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm; về bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra…