Thông qua công tác kiểm sát theo thủ tục giám đốc thẩm vụ án dân sự “Yêu cầu tuyên bố văn bản công chứng vô hiệu” giữa nguyên đơn - cụ Ngô Quang Đạo với bị đơn - Văn phòng công chứng Lạc Việt, do TAND TP Hà Nội giải quyết tại Bản án phúc thẩm số 20/2020/DS-PT ngày 16/1/2020, VKSND cấp cao tại Hà Nội (Viện cấp cao 1) thấy Tòa án cấp sơ thẩm và phúc thẩm có vi phạm trong việc đánh giá chứng cứ, dẫn đến tuyên bố bản Di chúc số công chứng 360.2014/DC ngày 1/4/2014 do cụ Ngăm lập tại Văn phòng công chứng Lạc Việt vô hiệu không có căn cứ. Mới đây, Viện cấp cao 1 đã ban hành thông báo rút kinh nghiệm chung nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát trong lĩnh vực dân sự.
    |
 |
| Quang cảnh một phiên tòa rút kinh nghiệm xét xử vụ án dân sự. (Ảnh minh họa) |
Theo nội dung vụ án, cụ Ngô Thị Ngăm sinh năm 1928, có hộ khẩu thường trú tại số 4 ngõ 195A, phố Minh Khai, phường Minh Khai, quận Hai Bà Trưng, TP Hà Nội. Ngày 1/4/2014, tại Văn phòng công chứng Lạc Việt, cụ Ngăm điểm chỉ bằng ngón trỏ phải vào phiếu yêu cầu công chứng và ký chữ “Ngăm” vào bản di chúc cho cháu ruột là anh Ngô Mạnh Cường được hưởng toàn bộ thửa đất số 74 tờ bản đồ số 51-I-21 và tài sản gắn liền trên đất tại số 195 Minh Khai theo Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở số 10107351080 do UBND TP Hà Nội cấp ngày 3/7/2001.
Ngày 27/4/2017, cụ Ngăm chết. Ông Ngô Quang Đạo nhận được bản di chúc đồng thời tự nhận là em ruột của cụ Ngăm, ông cho rằng cụ Ngăm bị giảm sút trí nhớ, không minh mẫn và bị lừa dối khi lập di chúc, cụ Ngăm là người không biết chữ và chỉ viết được chữ “Ngăm” nên ông không đồng ý với nội dung bản di chúc của cụ Ngăm ký ngày 1/4/2014. Cụ Ngăm không có chồng, không có con, ông Đạo là người thừa kế duy nhất theo pháp luật của cụ Ngăm. Do đó, ông khởi kiện yêu cầu Tòa án tuyên bố bản Di chúc số công chứng 360.2014/DC ngày 1/4/2014 của Văn phòng công chứng Lạc Việt vô hiệu.
Bản án dân sự sơ thẩm số 21/2019/DSST ngày 23/9/2019 của TAND quận Ba Đình, TP Hà Nội quyết định: Chấp nhận đơn khởi kiện của ông Ngô Quang Đạo. Tuyên văn bản Di chúc công chứng số 360.2014/DC ngày 1/4/2014 của Văn phòng công chứng Lạc Việt vô hiệu.
Tại Bản án dân sự phúc thẩm số 20/2020/DS-PT ngày 16/1/2020 của TAND TP Hà Nội xử: Không chấp nhận kháng cáo của bị đơn - Văn phòng công chứng Lạc Việt và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan - anh Ngô Mạnh Cường. Giữ nguyên Bản án dân sự sơ thẩm số 21/2019/DSST ngày 23/9/2019 của TAND quận Ba Đình, TP Hà Nội.
Xem xét hồ sơ vụ án, ngày 28/7/2020, Viện trưởng Viện cấp cao 1 ban hành Quyết định số 24/KNGĐT-VC1-DS, kháng nghị giám đốc thẩm đối với bản án phúc thẩm nêu trên theo hướng hủy bản án phúc thẩm, sơ thẩm để giải quyết lại.
Theo Viện cấp cao 1: trong vụ án trên, bản Di chúc có số công chứng 360.2014/DC ngày 1/4/2014 lập tại Văn phòng công chứng Lạc Việt có nội dung thể hiện cụ Ngô Thị Ngăm ký, điểm chỉ vào bản di chúc cho anh Ngô Mạnh Cường được hưởng toàn bộ thửa đất số 74, tờ bản đồ số 51-I-21 và tài sản gắn liền với đất tại số 195 Minh Khai. Bản di chúc này có lời chứng của Công chứng viên Bùi Huy Cường.
Trước khi ký bản di chúc, cụ Ngăm còn điểm chỉ bằng ngón trỏ phải vào phiếu yêu cầu công chứng. Kết luận giám định số 87/C09-P5 ngày 15/5/2019 của Viện Khoa học hình sự - Bộ Công an và Kết luận giám định số 61/C09(P3) ngày 17/5/2019 của Viện Khoa học hình sự - Bộ Công an đều kết luận chữ ký “Ngăm”, chữ viết “Ngô Thị Ngăm” và dấu vân tay điểm chỉ trên bản Di chúc số công chứng 360.2014/DC ngày 1/4/2014 là của cụ Ngô Thị Ngăm. Như vậy, có căn cứ khẳng định cụ Ngăm lập di chúc tại Văn phòng công chứng Lạc Việt bảo đảm đúng trình tự, thủ tục theo quy định của Luật Công chứng năm 2014.
Ông Đạo cho rằng, cụ Ngăm bị lừa dối khi lập di chúc vì cụ Ngăm bị giảm sút trí nhớ, không còn minh mẫn, cụ Ngăm không được đi học, không biết đọc, không biết viết mà chỉ biết viết duy nhất chữ “Ngăm”, nhưng ông Đạo không có tài liệu, chứng cứ chứng minh cụ Ngăm bị hạn chế năng lực hành vi dân sự và không biết chữ. Trong khi bà Nguyễn Thị Nhâm là tổ trưởng tổ dân phố số 12A phường Minh Khai (nơi cụ Ngăm sinh sống trước khi chết) xác nhận: “Đến năm 2015, sức khỏe của cụ Ngăm vẫn bình thường, cụ vẫn tự sinh hoạt, vẫn minh mẫn...”.
Tuy nhiên, Tòa án cấp sơ thẩm và cấp phúc thẩm xác định cụ Ngăm không biết đọc, không biết viết, chỉ biết viết duy nhất chữ “Ngăm”, để từ đó xử tuyên bản Di chúc số công chứng 360.2014/DC ngày 1/4/2014 do cụ Ngăm lập tại Văn phòng Công chứng Lạc Việt vô hiệu do vi phạm Điều 656 Bộ luật Dân sự năm 2005 là không đủ căn cứ, ảnh hưởng đến quyền lợi của anh Ngô Mạnh Cường.
Do bản án sơ thẩm và bản án phúc thẩm của TAND hai cấp TP Hà Nội có vi phạm nghiêm trọng trong việc đánh giá chứng cứ nên tại Quyết định giám đốc thẩm số 41/2021/DS-GĐT ngày 23/6/2021 của Ủy ban thẩm phán TAND cấp cao tại Hà Nội xét xử giám đốc thẩm đã chấp nhận toàn bộ kháng nghị của Viện trưởng Viện cấp cao 1; hủy bản án phúc thẩm nêu trên và bản án sơ thẩm số 21/2019/DSST ngày 23/9/2019 của TAND quận Ba Đình, TP Hà Nội để xét xử lại theo quy định của pháp luật.