Khiếu nại, tố cáo nói chung và khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp nói riêng là một trong những quyền cơ bản của công dân, được pháp luật quy định và bảo đảm thực hiện. Trong sự nghiệp đổi mới tư pháp, Đảng ta đã ban hành nhiều văn kiện quan trọng như Nghị quyết số 49- NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Nghị quyết 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Bộ Chính trị về “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới” trong đó cải cách tư pháp là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Trong các văn kiện đó, nhiều lần nhấn mạnh vai trò của Viện kiểm sát trong thực hiện chức năng kiểm sát và công tố, trong đó có công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp.

Để thể chế hóa quan điểm của Đảng, cũng như cụ thể hóa quy định của Hiến pháp và pháp luật, Điều 107 và Điều 108 Hiến pháp năm 2013; Điều 3 và Điều 4 của Luật tổ chức VKSND năm 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2022, 2025); cùng nhiều đạo luật quan trọng như Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021), Luật Thi hành án hình sự năm 2019, Luật Khiếu nại năm 2011, Luật Tố cáo năm 2018, đã quy định rõ và đầy đủ chức năng kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát các cấp, trong đó có VKSQS.

Để hướng dẫn thi hành thống nhất các quy định về khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực tư pháp, nhiều văn bản dưới luật đã được ban hành, tiêu biểu là:

Thông tư liên tịch số 01/2018/TTLT-VKSTC-TATC-BCA-BQP-BTP-BTC-BNN&PTNT ngày 29/10/2018, hướng dẫn phối hợp trong công tác báo cáo, thông báo kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp; Thông tư liên tịch số 02/2018/TTLT-VKSTC-TATC-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT ngày 29/10/2018, hướng dẫn thi hành một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự trong giải quyết khiếu nại, tố cáo; Thông tư số 01/2021/TT-VKSTC ngày 1/6/2021 của VKSND tối cao, ban hành Quy chế công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp; Thông tư liên tịch số 02/2022/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BQP-BTP ngày 15/3/2022 của liên ngành tư pháp trung ương, thay thế Thông tư liên tịch số 02/2005, hướng dẫn việc tiếp nhận, xử lý và kiểm sát giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; Quyết định số 222/QĐ-VKSTC ngày 28/8/2023 của Viện trưởng VKSND tối cao ban hành Quy chế công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp.

Trong thời gian qua, cán bộ, Kiểm sát viên VKSQS khu vực 42 đã tổ chức tốt công tác tiếp công dân, phân loại xử lý đơn khiếu nại, tố cáo; giúp Viện trưởng kiểm sát và quản lý chặt chẽ quá trình giải quyết khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền, góp phần hoàn thành nhiệm vụ chính trị được giao. Tuy nhiên, trong quá trình tổ chức thực hiện, công tác tiếp công dân ở một số thời điểm vẫn còn chưa tuân thủ đầy đủ quy định pháp luật; việc phân loại, xử lý đơn còn thiếu chính xác.

Thực trạng trên phần nào cho thấy trình độ, kỹ năng và nhận thức pháp luật của một bộ phận cán bộ làm công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu tố chưa theo kịp yêu cầu thực tế.

Căn cứ Luật tổ chức VKSND năm 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2022, 2025) và các văn bản hướng dẫn thi hành; trên cơ sở Chỉ thị công tác kiểm sát hàng năm của Viện trưởng VKSND tối cao, Chương trình công tác năm của VKSQS Trung ương và Hướng dẫn của cấp trên, VKSQS khu vực 42 đã ban hành kế hoạch công tác kiểm sát năm, trong đó hoạt động kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp là một nội dung quan trọng, yêu cầu Kiểm sát viên thực hiện đầy đủ, nghiêm túc các quy định pháp luật và chỉ đạo của cấp trên.

Kiểm sát chặt chẽ việc tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp

Trên cơ sở quy định và hướng dẫn nghiệp vụ, VKSQS khu vực 42 đã kiểm sát chặt chẽ việc tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp của các Cơ quan tư pháp quân đội trên địa bàn. Trong những năm qua, VKSQS khu vực 42 đã bám sát chức năng, nhiệm vụ theo quy định của pháp luật và hướng dẫn của VKSQS Trung ương, triển khai thực hiện hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp.

Trên cơ sở các quy định của Hiến pháp năm 2013, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021), Luật Khiếu nại năm 2011, Luật Tố cáo năm 2018 và các thông tư, thông tư liên tịch có liên quan, Viện đã xây dựng kế hoạch kiểm sát cụ thể, khoa học, sát thực tế, phù hợp với đặc điểm tình hình đơn vị và địa bàn đóng quân.

Từ năm 2023 đến 2025, VKSQS khu vực 42 đã tiến hành 4 cuộc trực tiếp kiểm sát việc tiếp nhận, phân loại, xử lý và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp tại Cơ quan Điều tra hình sự Khu vực 4, Quân khu 4. Nội dung kiểm sát tập trung vào các vấn đề then chốt như: Việc ghi sổ tiếp nhận đơn thư, thời hạn giải quyết, hình thức ban hành văn bản trả lời, việc lưu trữ hồ sơ, nội dung giải quyết có đúng quy định của pháp luật hay không, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, quân nhân, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo và các chủ thể tham gia tố tụng.

leftcenterrightdel
 VKSQS khu vực 42 trực tiếp kiểm sát việc tiếp nhận, phân loại, xử lý và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp tại Cơ quan điều tra hình sự khu vực 4.

Qua kiểm sát, VKSQS khu vực 42 phát hiện một số tồn tại, hạn chế như: Việc ghi chép sổ sách chưa đầy đủ, một số trường hợp trả lời đơn không đúng thời hạn hoặc chưa ban hành văn bản thông báo kết quả giải quyết theo quy định. Trên cơ sở đó, Viện đã ban hành 4 kiến nghị, yêu cầu khắc phục các vi phạm, thiếu sót trong quy trình giải quyết khiếu nại, tố cáo. Các kiến nghị đều được cơ quan được kiểm sát nghiêm túc tiếp thu, sửa chữa kịp thời, không để tái diễn vi phạm.

Kết quả kiểm sát đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm pháp lý và thái độ phục vụ Nhân dân của thủ trưởng cơ quan tư pháp, củng cố niềm tin của quân nhân và Nhân dân đối với pháp luật, kỷ luật Quân đội.

Đồng thời, thông qua công tác kiểm sát, Viện kiểm sát cũng kịp thời nắm bắt những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật, từ đó tổng hợp, kiến nghị với cấp trên xem xét điều chỉnh quy định cho phù hợp thực tiễn Quân đội.

Bên cạnh đó, VKSQS khu vực 42 cũng thường xuyên lồng ghép tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền khiếu nại, tố cáo, trình tự, thủ tục thực hiện quyền này trong các buổi sinh hoạt pháp luật tại đơn vị, các đơn vị đóng quân trên địa bàn giúp quân nhân hiểu rõ và thực hiện đúng quyền, nghĩa vụ của mình, góp phần phòng ngừa từ xa, hạn chế đơn thư vượt cấp, khiếu nại kéo dài.

leftcenterrightdel
 Báo cáo viên VKSQS khu vực 42 tuyên truyền nội dung về quyền khiếu nại, tố cáo, trình tự, thủ tục.

Những kinh nghiệm thực tiễn

Thứ nhất, đơn vị nào có cấp ủy, chỉ huy quan tâm chỉ đạo sát sao công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo thì nơi đó giảm bức xúc, tạo đồng thuận trong đơn vị.

Trong thực tế, vai trò của cấp ủy, chỉ huy các cấp có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong nội bộ đơn vị. Khi cấp ủy, chỉ huy có nhận thức đúng, hành động quyết liệt, chủ động trong nắm bắt tình hình tư tưởng cán bộ, chiến sĩ; thực hiện tiếp công dân định kỳ, đột xuất; chỉ đạo giải quyết dứt điểm các phản ánh, kiến nghị, khiếu nại từ cơ sở thì sẽ tạo được niềm tin và sự đồng thuận trong tập thể đơn vị. Sự gần gũi, cầu thị, lắng nghe, đối thoại kịp thời từ người đứng đầu sẽ làm giảm nguy cơ phát sinh các điểm nóng, góp phần ổn định tình hình nội bộ, tăng cường đoàn kết, thống nhất trong đơn vị.

leftcenterrightdel
 Sư đoàn 968, Quân khu 4 tổ chức đối thoại dân chủ.

Thứ hai, công tác đối thoại, hòa giải trực tiếp tại cơ sở giúp giải quyết hiệu quả tranh chấp, khiếu kiện nội bộ.

Việc tổ chức đối thoại, hòa giải trực tiếp giữa người có thẩm quyền và người khiếu nại, tố cáo là bước đi quan trọng nhằm tháo gỡ mâu thuẫn ngay từ gốc. Đối thoại kịp thời, đúng nội dung, đúng người, đúng thẩm quyền không chỉ làm rõ bản chất vụ việc mà còn tạo cơ hội để các bên giãi bày, hiểu rõ quan điểm của nhau.

Qua đó, giúp ngăn ngừa việc khiếu nại, tố cáo vượt cấp, kéo dài hoặc phát tán thông tin tiêu cực. Các đơn vị đã thực hiện tốt khâu hòa giải, đối thoại thường có tỉ lệ hòa giải thành công cao, nhiều vụ việc được giải quyết dứt điểm ngay từ cơ sở mà không cần đến sự can thiệp của các cấp cao hơn.

leftcenterrightdel
 Kiểm sát viên VKSQS khu vực 42 đối thoại trực tiếp với công dân.

Thứ ba, giải quyết vụ việc khiếu nại, tố cáo hiệu quả hơn khi có sự phối hợp tốt giữa các cơ quan tư pháp, chính trị, hậu cần và chỉ huy.

Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong Quân đội không thể là nhiệm vụ riêng lẻ của một cơ quan, bộ phận mà cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan có liên quan. Khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa VKSQS, Cơ quan điều tra, Cơ quan chính trị, hậu cần và chỉ huy đơn vị thì thông tin sẽ được chia sẻ kịp thời, việc xác minh, thu thập tài liệu chứng cứ sẽ đầy đủ, khách quan hơn, từ đó góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả xử lý vụ việc. Ngược lại, nếu thiếu phối hợp, đùn đẩy trách nhiệm, hoặc thông tin không thông suốt thì dễ dẫn đến kéo dài thời gian giải quyết, gây bức xúc cho người khiếu nại, tố cáo và ảnh hưởng uy tín đơn vị.

leftcenterrightdel
 Đồng chí Trung tá Trần Kim Lợi - Viện trưởng VKSQS khu vực 42 phát biếu về nội dung “Công tác phối hợp trong giải quyết khiếu nại, tố cáo” tại Hội nghị giao ban Quý I Bộ chỉ huy quân sự TP Huế.

Thứ tư, việc tuyên truyền Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo và các quy định của ngành Kiểm sát phải sát với thực tế đơn vị, địa bàn đóng quân.

Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật có vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức pháp lý cho cán bộ, chiến sĩ và quần chúng Nhân dân trên địa bàn đóng quân.

Tuy nhiên, để công tác này thực sự hiệu quả, cần lựa chọn nội dung, hình thức tuyên truyền phù hợp với từng nhóm đối tượng. Tuyên truyền không nên mang tính hình thức, chung chung mà cần gắn với tình huống cụ thể, sát thực tế diễn ra trong đơn vị. Ngoài ra, việc lồng ghép tuyên truyền pháp luật trong các buổi sinh hoạt chính trị, ngày pháp luật, diễn đàn thanh niên, hội nghị đối thoại dân chủ... là phương pháp hữu hiệu, giúp cán bộ, chiến sĩ dễ tiếp cận, hiểu và vận dụng đúng trong thực tiễn.

leftcenterrightdel
 VKSQS khu vực 42 tổ chức tuyên truyền pháp luật tại Bộ CHQS tỉnh Quảng Trị.

Thứ năm, đơn thư phức tạp nên được rà soát, đánh giá kỹ, phân loại đúng từ đầu sẽ tiết kiệm thời gian, xử lý hiệu quả.

Trong thực tế giải quyết đơn thư, nếu việc tiếp nhận, phân loại, thẩm tra ban đầu không chính xác sẽ dễ dẫn đến việc chuyển đơn lòng vòng, xử lý không đúng thẩm quyền hoặc bỏ sót nội dung trọng tâm. Với các đơn thư có nội dung phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực, nhiều cấp, nhiều người thì càng cần được rà soát kỹ, đánh giá toàn diện từ các khía cạnh pháp lý và thực tiễn, thậm chí tổ chức họp liên ngành nếu cần thiết. Khi phân loại đúng, xác định rõ nội dung, thẩm quyền và hướng xử lý ngay từ đầu sẽ rút ngắn thời gian, hạn chế khiếu nại kéo dài và góp phần nâng cao uy tín của các cơ quan trong xử lý công việc.

leftcenterrightdel
 VKSQS khu vực 42 trực tiếp kiểm sát công tác giải quyết đơn thư.

3. Khó khăn, vướng mắc

Một số quy định pháp luật vẫn chưa thật sự rõ ràng trong phương pháp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực tư pháp trong quân đội.

Thứ nhất, một số quy định pháp luật liên quan đến kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp trong quân đội còn thiếu rõ ràng, chưa thống nhất giữa các văn bản hướng dẫn gây lúng túng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Thứ hai, biên chế cán bộ làm công tác kiểm sát khiếu nại, tố cáo còn mỏng, chủ yếu kiêm nhiệm nhiều lĩnh vực khác, dẫn đến quá tải công việc, ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả kiểm sát.

Thứ ba, một số vụ việc nhạy cảm, liên quan đến cán bộ, tổ chức trong quân đội khiến quan điểm xử lý giữa các cơ quan còn khác nhau, gây khó khăn trong phối hợp, kéo dài thời gian giải quyết.

4. Một số kiến nghị, giải pháp

Một là, tiếp tục quán triệt sâu sắc Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; đồng thời thực hiện nghiêm các quy định của Hiến pháp năm 2013, Luật Tổ chức VKSND, Bộ luật Tố tụng hình sự và các Thông tư liên tịch mới được ban hành liên quan đến công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp. Việc quán triệt cần gắn với nhiệm vụ chính trị của đơn vị, đảm bảo sát thực tiễn, hiệu quả.

Hai là, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu cho đội ngũ Kiểm sát viên, cán bộ làm công tác tiếp công dân và kiểm sát giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực tư pháp trong Quân đội. Nội dung đào tạo cần tập trung vào kỹ năng tiếp công dân, đánh giá, phân loại đơn thư, phương pháp hòa giải, đối thoại, cũng như nắm chắc các văn bản pháp luật mới ban hành, góp phần nâng cao chất lượng và bản lĩnh trong xử lý tình huống thực tế.

Ba là, đảm bảo sự ổn định về tổ chức và nhân sự làm công tác kiểm sát khiếu nại, tố cáo; hạn chế việc điều động, luân chuyển cán bộ đột xuất, tránh gián đoạn trong xử lý công việc và ảnh hưởng đến tiến độ, chất lượng giải quyết đơn thư.

Bốn là, tăng cường cơ chế phối hợp định kỳ giữa VKSQS với các cơ quan tư pháp, chính trị, thanh tra,... và chỉ huy các đơn vị. Thông qua các buổi làm việc, kiểm tra liên ngành, hội nghị rút kinh nghiệm,... kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình xử lý khiếu nại, tố cáo, nhất là những vụ việc phức tạp, liên quan đến cán bộ chủ trì hoặc vấn đề tổ chức.

Năm là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong công tác tiếp công dân, quản lý và xử lý đơn thư. Triển khai phần mềm quản lý đơn thư thống nhất trong ngành nhằm đảm bảo việc tiếp nhận, xử lý, theo dõi, báo cáo được công khai, minh bạch, chính xác và kịp thời; góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực này.

Nguyễn Cảnh Huy