Một số chi phí thù lao và phụ cấp xét xử được nâng cao

Quang cảnh phiên làm việc của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chiều 13/12 (ảnh: VPQH cung cấp).

Cần thiết ban hành Pháp lệnh Chi phí tố tụng

Trình bày Tờ trình dự án Pháp lệnh Chi phí tố tụng, Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Văn Tiến nhấn mạnh sự cần thiết ban hành Pháp lệnh Chi phí tố tụng. Nêu rõ thực trạng pháp luật về chi phí tố tụng, Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Văn Tiến cho biết, Pháp lệnh số 02/2012/UBTVQH13 được ban hành để cụ thể hóa Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, Luật Tố tụng hành chính năm 2010 nên một số quy định của Pháp lệnh này chưa đồng bộ, thống nhất với quy định của pháp luật hiện hành; một số quy định chưa chi tiết, không còn phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội hiện nay.

Đối với chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ trong tố tụng dân sự, tố tụng hành chính; chi phí cho người chứng kiến, người dịch thuật trong tố tụng hình sự hiện nay chưa có văn bản quy định chi tiết.

Đối với chi phí cho người bào chữa trong trường hợp chỉ định người bào chữa thì pháp luật hiện hành chỉ quy định riêng cho đối tượng là luật sư, trợ giúp viên pháp lý mà chưa có quy định cho bào chữa viên nhân dân.

Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Văn Tiến trình bày tờ trình (ảnh: VPQH cung cấp).

Bên cạnh đó, thực tiễn áp dụng pháp luật về chi phí tố tụng đang gặp một số khó khăn, vướng mắc như: Mức chi cho Hội thẩm còn thấp, không khuyến khích được Hội thẩm tham gia thực hiện nhiệm vụ xét xử. Việc tính tiền tạm ứng, trình tự, thủ tục thu, mức thu, mức chi chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ còn chưa thống nhất; Một số chi phí phát sinh trong hoạt động giám định chưa được pháp luật điều chỉnh…

Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Văn Tiến cho biết, dự thảo Pháp lệnh gồm 92 điều, 13 chương. Về phạm vi điều chỉnh của dự thảo Pháp lệnh, Dự thảo Pháp lệnh quy định các chi phí tố tụng trong tố tụng dân sự, tố tụng hành chính, tố tụng hình sự và trong thủ tục xem xét, quyết định việc đưa người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; áp dụng các biện pháp xử lý hành chính quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính, Pháp lệnh số 01/2022/UBTVQH15, Pháp lệnh số 03/2022/UBTVQH15.

Về việc miễn, giảm chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ, giám định, dự thảo Pháp lệnh về cơ bản kế thừa quy định về miễn, giảm chi phí giám định của Pháp lệnh số 02/2012/UBTVQH13, đồng thời bổ sung việc miễn, giảm chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ tương tự như đối với chi phí giám định; bổ sung một số đối tượng được miễn (người cao tuổi; người khuyết tật; người có công với cách mạng;…); sửa đổi trường hợp được giảm là người gặp sự kiện bất khả kháng dẫn đến không có đủ tài sản để nộp. Việc bổ sung các quy định này đã thể hiện chính sách nhân văn của Nhà nước, bảo đảm quyền khởi kiện của chủ thể tham gia tố tụng.

Các đại biểu tham dự phiên họp (ảnh: VPQH cung cấp).

Về chi phí tố tụng cụ thể, dự thảo Pháp lệnh quy định chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ, chi phí định giá tài sản, chi phí giám định, chi phí cho Hội thẩm, chi phí cho luật sư, trợ giúp viên pháp lý, bào chữa viên nhân dân trong trường hợp chỉ định người bào chữa, người đại diện do Tòa án chỉ định, chi phí cho người làm chứng, người chứng kiến, chi phí cho người phiên dịch, người dịch thuật, chi phí cấp, tống đạt, thông báo văn bản tố tụng, chi phí ủy thác tư pháp ra nước ngoài và chi phí tố tụng khác.

Bên cạnh đó, Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Văn Tiến báo cáo UBTVQH về một số vấn đề còn ý kiến khác nhau như về phụ cấp xét xử cho Hội thẩm, về chi phí thù lao cho người hưởng lương từ ngân sách nhà nước tham gia hoạt động tố tụng…

Một số chi phí thù lao và phụ cấp xét xử được nâng cao hơn khá nhiều

Thay mặt cơ quan thẩm tra dự án Pháp lệnh Chi phí tố tụng, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga khẳng định: Ủy ban Tư pháp nhất trí với sự cần thiết ban hành Pháp lệnh Chi phí tố tụng với những lý do như đã nêu trong Tờ trình của TANDTC, nhằm thực hiện quy định tại Điều 169 Bộ luật Tố tụng dân sự (TTDS), Điều 370 Luật Tố tụng hành chính (TTHC) và tháo gỡ những khó khăn trong thực tiễn thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự (TTHS) về chi phí tố tụng, góp phần quan trọng bảo đảm các điều kiện để hoạt động tố tụng được tiến hành kịp thời và hiệu quả.

Các đại biểu tham dự phiên họp (ảnh: VPQH cung cấp).

Về phạm vi điều chỉnh của Pháp lệnh (Điều 1): Đa số ý kiến Ủy ban Tư pháp tán thành với phạm vi điều chỉnh quy định tại Điều 1 của dự thảo Pháp lệnh, bao gồm các chi phí trong cả 3 lĩnh vực tố tụng theo quy định của Bộ luật TTDS, Luật TTHC và Bộ luật TTHS.

Mặc dù Bộ luật TTHS không giao UBTVQH quy định về chi phí tố tụng như Bộ luật TTDS và Luật TTHC, nhưng khoản 4 Điều 135 Bộ luật TTHS và thực tiễn cũng đặt ra yêu cầu phải có quy định cụ thể về các loại chi phí trong TTHS. Hiện nay, Pháp lệnh số 02 và Nghị định số 81 của Chính phủ (quy định chi tiết Pháp lệnh số 02) cũng đang quy định về một số chi phí trong cả 3 lĩnh vực tố tụng. Trong quá trình bổ sung chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023, UBTVQH đã nhất trí ý kiến thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và UBTP, tán thành việc ban hành Pháp lệnh để quy định một số chi phí tố tụng được Bộ luật TTDS, Luật TTHC giao, đồng thời kế thừa phạm vi điều chỉnh của Pháp lệnh số 02 hiện hành (bao gồm cả chi phí trong TTHS); dự kiến chương trình đã được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 5...

Về các loại chi phí tố tụng (Điều 4): Ủy ban Tư pháp nhận thấy, Pháp lệnh số 02 hiện hành chỉ quy định đối với 4 loại chi phí tố tụng gồm: chi phí giám định, định giá; chi phí cho người làm chứng, người phiên dịch. 

Điều 4 của dự thảo Pháp lệnh đã mở rộng, quy định đối với 13 loại chi phí tố tụng, trong đó, nhiều chi phí đã được rà soát và bảo đảm có căn cứ pháp luật, do đó, việc quy định trong dự thảo Pháp lệnh là phù hợp.

Các đại biểu tham dự phiên họp (ảnh: VPQH cung cấp).

Về mức chi cụ thể với các loại chi phí thành phần: Ủy ban Tư pháp nhận thấy, thực tế hiện nay, trên cơ sở Pháp lệnh số 02 chỉ quy định nguyên tắc và giao Chính phủ quy định chi tiết thì các chế độ, tiêu chuẩn, định mức cụ thể của từng loại chi phí tố tụng đang được điều chỉnh, thực hiện theo nhiều Nghị định, Thông tư, Quyết định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành trong từng lĩnh vực chuyên ngành. Với hệ thống các văn bản chi tiết này, việc “pháp điển hóa” để quy định đầy đủ tất cả các mức chi phí tố tụng cụ thể trong dự thảo Pháp lệnh là không khả thi, đồng thời thiếu tính linh hoạt trong trường hợp cần sửa đổi, bổ sung các định mức cụ thể để phù hợp với thực tiễn. Vì vậy, UBTP cơ bản tán thành với quy định của dự thảo Pháp lệnh theo nguyên tắc áp dụng tại Điều 3 nêu trên.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga, riêng về Danh mục chi phí thù lao và phụ cấp xét xử ban hành kèm theo Pháp lệnh: UBTP cơ bản tán thành với chủ trương sửa đổi, nâng mức chi cao hơn quy định hiện hành. Tuy nhiên, một số mức thù lao cao hơn khá nhiều (thù lao cho người làm chứng nâng từ 50.000 đồng/1 ngày lên thành 200.000 đồng/1 ngày; phụ cấp xét xử của Hội thẩm nâng từ 90.000đ/1 ngày lên thành 900.000đ/1 ngày...). Đề nghị cơ quan soạn thảo lý giải căn cứ sửa đổi các mức chi và tiếp tục cân nhắc, đề xuất mức chi phù hợp. Đề nghị Chính phủ có ý kiến đối với Danh mục này.

Các đại biểu tham dự phiên họp (ảnh: VPQH cung cấp).

Về việc nộp tiền tạm ứng chi phí tố tụng; trách nhiệm chi trả, nghĩa vụ chịu, việc xử lý tiền tạm ứng chi phí tố tụng: Trong hoạt động TTDS và TTHC, UBTP nhất trí với dự thảo Pháp lệnh quy định dẫn chiếu việc nộp tiền tạm ứng chi phí tố tụng, trách nhiệm chi trả, nghĩa vụ chịu chi phí và việc xử lý tiền tạm ứng chi phí tố tụng theo quy định tương ứng của Bộ luật TTDS, Luật TTHC.

Trong hoạt động TTHS, đối với chi phí định giá tài sản và chi phí giám định, dự thảo Pháp lệnh quy định: Cơ quan tiến hành tố tụng ra văn bản yêu cầu định giá tài sản, ra quyết định trưng cầu giám định chịu trách nhiệm chi trả chi phí. Quy định này bảo đảm thực hiện đúng khoản 1 Điều 136 Bộ luật TTHS; tuy nhiên, lại chưa thật sự thống nhất với Luật Giám định tư pháp, các văn bản pháp luật hiện hành về định giá tài sản trong TTHS. UBTP đề nghị Cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng nội dung này để đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Có thể cân nhắc quy định dẫn chiếu theo hướng: về trách nhiệm nộp tiền tạm ứng, thủ tục nộp tiền tạm ứng và trách nhiệm chi trả chi phí định giá tài sản, chi phí giám định trong tố tụng hình sự được thực hiện theo quy định của pháp luật về định giá và giám định.

Cần tổ chức mời các chuyên gia tham gia thêm ý kiến

Phát biểu kết luận nội dung làm việc, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đề nghị Ủy ban Tư pháp chủ trì phối hợp với Tòa án nhân dân tối cao và các cơ quan có liên quan tiếp tục nghiên cứu, tổ chức các phiên họp, tọa đàm…, đặc biệt phối hợp với Viện Nghiên cứu lập pháp mời các chuyên gia tham gia thêm ý kiến về nội dung này.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định phát biểu kết luận nội dung thảo luận (ảnh: VPQH cung cấp).

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, tinh thần Ủy ban Thường vụ Quốc hội đồng ý ủng hộ việc ban hành Pháp lệnh mới với việc quy định các loại chi phí tố tụng một cách đầy đủ, bao quát nhất để tạo điều kiện tốt nhất cho các cơ quan tư pháp, các cơ quan tố tụng thực hiện nhiệm vụ, đồng thời tạo điều kiện cho người dân, công dân và tổ chức có liên quan thực hiện. 

Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định lưu ý, cần phải tiếp tục giải trình với Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phạm vi, tên gọi của dự thảo Pháp lệnh. “Các nội dung này cần phải được giải trình một cách rất đầy đủ, đúng thẩm quyền, đúng thủ tục, đúng trình tự, mà phải tháo gỡ được thực tiễn các vấn đề đang đặt ra như tinh thần của Chủ tịch Quốc hội chỉ đạo nhằm tạo điều kiện tốt nhất, quy định một cách đầy đủ nhất theo đúng thẩm quyền các cơ quan tố tụng, các cơ quan tư pháp và thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp trong tổ chức thực hiện” - Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ.