Nhận diện vi phạm để kiểm sát hiệu quả việc cưỡng chế, kê biên quyền sử dụng đất trong THADS

Kiểm sát, nhận diện vi phạm trong cưỡng chế, kê biên quyền sử dụng đất

Vợ chồng ông Ký - bà Vương phải thi hành khoản nợ hơn 59,6 triệu đồng cho một người ở cùng huyện Phú Hòa (Phú Yên). Đến cuối năm 2019, vợ chồng ông Ký còn nợ 29,3 triệu đồng. Theo đơn vị thi hành án, do ông bà không trả nợ nên phải cưỡng chế kê biên tài sản để bảo đảm việc trả nợ cho người được thi hành án. Ngày 4/4/2019, chấp hành viên Chi cục Thi hành án dân sự huyện Phú Hòa cưỡng chế kê biên 1 ngôi nhà diện tích 92m2 và một số tài sản khác gắn liền với thửa đất rộng 185m2 của vợ chồng người phải thi hành án, theo thẩm định giá tài sản này có trị giá hơn 433 triệu đồng.

Quang cảnh một buổi công bố các quyết định cưỡng chế, kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự.

Sáng ngày 2/1/2020, Chấp hành viên Chi cục Thi hành án dân sự huyện Phú Hòa tống đạt thông báo ký cùng ngày với nội dung có người mua tài sản của vợ chồng ông Ký mà đơn vị thi hành án đã thông báo bán đấu giá. Thông báo này hạn cho ông, bà trong 1 ngày phải nộp đủ số tiền còn nợ trước thời điểm mở bán đấu giá tài sản vào đầu buổi chiều ngày 3/1/2020, nhưng văn bản ghi thời điểm chót phải nộp tiền là trước 14h ngày… 2/1/2010 (tức lùi lại đến 10 năm, hoặc nếu nhầm năm 2020 thành năm 2010 thì thời hạn đóng tiền chỉ cách khi tống đạt thông báo vài giờ đồng hồ).

Tài sản nêu trên sau đó được bán đấu giá thành công cho một người ở TP Tuy Hòa. Vợ chồng ông Ký - bà Vương liên tục khiếu nại, tố cáo đến các cơ quan chức năng, cho rằng, Chấp hành viên Chi cục Thi hành án dân sự huyện Phú Hòa kê biên thiếu tài sản của họ (2 căn nhà nhưng chỉ kê biên 1 căn, còn thiếu tài sản là sân ximăng, tường rào, cổng ngõ, 2 xe máy, nhiều vật gia dụng có giá trị; đất trồng cây hằng năm khác rộng 217m2 phía sau nhà có lối đi riêng…), vi phạm pháp luật khi tống đạt thông báo quá gấp khiến họ không thể thực hiện được yêu cầu nộp tiền trả nợ để giữ lại tài sản và văn bản thông báo còn có những sai sót…

Sau khi hàng loạt cơ quan chức năng như: VKSND tối cao, Cơ quan điều tra VKSND tối cao, Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy và Ban Nội chính Tỉnh ủy Phú Yên vào cuộc, Tổng cục Thi hành án dân sự có hướng dẫn thì ngày 19/4, Chi cục Thi hành án dân sự huyện Phú Hòa thỏa thuận với các bên liên quan để hủy bỏ hợp đồng phiên đấu giá, kết quả bán đấu giá tài sản của ông Ký - bà Vương.

Ngày 26/4, Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy Phú Yên thông báo đã có quyết định kiểm tra đảng viên đối với 2 chấp hành viên có dấu hiệu vi phạm trong vụ cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản và tổ chức bán đấu giá tài sản của ông Ký - bà Vương.

Tại Bản án dân sự chia di sản thừa kế số 04/2015/DS-ST ngày 25/9/2015 của Tòa án nhân dân huyện Y, chia cho bà Phan Thị H. được hưởng phần di sản thừa kế 60m2 đất có kích thước phía Tây giáp đường 480 rộng 3m, phía Đông giáp phần đất của gia đình ông T rộng 3m, phía Bắc giáp phần đất làm lối đi chung dài 20m; phía Nam giáp phần đất chia cho ông T dài 20m. Sau khi mở phiên tòa xét xử sơ thẩm, bản án chưa có hiệu lực, người phải thi hành án đã xây dựng công trình trên đất (xây nhà thờ). Tuy nhiên, Bản án phúc thẩm số 04/2016/DS-PT ngày 20/4/2016 của Tòa án nhân dân tỉnh N tuyên giữ nguyên án sơ thẩm, giao cho bà H được sử dụng 60m2 đất, không thẩm định lại nên không xử lý về tài sản trên đất, gây khó khăn cho việc tổ chức thi hành án… Tại vụ án này, Kiểm sát viên (KSV) được giao nhiệm vụ cần trao đổi, phối hợp với khâu công tác Kiểm sát đã báo cáo lãnh đạo Viện, đề nghị Viện kiểm sát cấp cao kháng nghị giám đốc thẩm đối với Bản án dân sự phúc thẩm số 04/2016/DS-PT nêu trên.

Trong thời gian qua, chất lượng công tác kiểm sát việc cưỡng chế, kê biên quyền sử dụng đất được nâng cao; việc tổ chức cưỡng chế, kê biên quyền sử dụng đất của cơ quan THADS cơ bản được thực hiện đầy đủ, đúng quy định của pháp luật. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác kiểm sát việc cưỡng chế, kê biên quyền sử dụng đất trong THADS vẫn còn những tồn tại, hạn chế, qua các vụ việc cụ thể như sau: Diện tích đất trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất khác với thực tế; không có tài sản để thi hành án; sai sót trong thẩm định lại tài sản, thẩm định giá, xử lý tài sản trên đất… Vì vậy, VKSND các cấp cần đẩy mạnh công tác kiểm sát kê biên, cưỡng chế tài sản là nhà, đất để bảo đảm hoạt động này đúng quy định của pháp luật, đồng thời bảo đảm quyền lợi cho các bên đương sự. 

Kiểm sát viên kiểm sát việc cưỡng chế, kê biên, xử lý tài sản.

Nâng cao năng lực và kỹ năng nghiệp vụ của cán bộ, Kiểm sát viên

 Viện Kiểm sát và Kiểm sát viên (KSV) phải chủ động tăng cường kiểm sát việc phân loại THA của Chấp hành viên, những vụ việc có điều kiện nhưng để kéo dài thời gian thi hành án thì kiên quyết kiến nghị, yêu cầu Chấp hành viên phải cưỡng chế thi hành án. Trước khi đề xuất lãnh đạo ban hành kiến nghị, KSV phải đọc kỹ hồ sơ, tài liệu, xác minh điều kiện thi hành án, xem tài sản cưỡng chế, kê biên có bị thế chấp không và đối chiếu với cơ quan quản lý nơi đăng ký kê khai tài sản. Đối với tài sản có giá trị lớn của người phải thi hành án đã chuyển nhượng, tặng, cho, cầm cố, thế chấp… mà không thi hành án, sau khi có bản án, quyết định của Tòa án là hành vi tẩu tán tài sản để trốn tránh nghĩa vụ THADS cần phải yêu cầu cưỡng chế, kê biên để thi hành án. Trong quá trình kiểm sát việc cưỡng chế, kê biên, KSV phải chú ý tính có căn cứ, đúng pháp luật về trình tự, thủ tục cưỡng chế, kê biên thi hành án theo luật định. 

Trước khi cưỡng chế, kê biên quyền sử dụng đất: Yêu cầu cơ quan THADS cung cấp hồ sơ cho Viện kiểm sát nghiên cứu trước khi tiến hành kiểm sát cưỡng chế, kê biên: Khi nghiên cứu hồ sơ, KSV phải xác định được những vấn đề gì cần phải làm, yêu cầu Chấp hành viên bổ sung thêm những nội dung gì để đánh giá hồ sơ có đủ điều kiện tiến hành cưỡng chế, kê biên hay không.

Kiểm sát viên cần kiểm tra toàn bộ thủ tục giao nhận giấy tờ về thi hành án bảo đảm đầy đủ, tránh trường hợp còn người bị tước quyền lợi do không được giao nhận thủ tục thi hành án. Nếu phải niêm yết thông báo về thi hành án thì xác định đó là trường hợp đủ điều kiện để buộc phải niêm yết, bảo đảm thời gian niêm yết. Trên cơ sở đó, đánh giá hồ sơ về điều kiện để cơ quan THADS đưa ra cưỡng chế, kê biên. Nếu phát hiện có vi phạm, chưa  bảo đảm thì KSV phải có văn bản yêu cầu cơ quan Thi hành án dừng việc cưỡng chế, kê biên để bổ sung khắc phục các tồn tại, thiếu sót, sau đó mới tiến hành cưỡng chế, kê biên.

Kiểm sát bản kế hoạch cưỡng chế, kê biên: Sau khi nghiên cứu hồ sơ vụ việc, KSV tiến hành kiểm sát kế hoạch cưỡng chế, kê biên của cơ quan THADS. Cần  chú ý các nội dung: Kế hoạch cưỡng chế, kê biên có nêu được đặc điểm, thái độ của người phải thi hành án và những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan không; nếu không nêu thì phải yêu cầu bổ sung (vì nội dung này sẽ phản ánh được lực lượng cần huy động đối với buổi cưỡng chế, kê biên); căn cứ đặc điểm, thái độ thể hiện trên bản kế hoạch để so sánh với nội dung hồ sơ vụ việc có phù hợp không; tài sản cưỡng chế, kê biên có những gì (cụ thể là đất trống hay đất có tài sản gắn liền trên đất, tài sản có những loại gì).

Từ những nội dung nêu trên, KSV cần xác định: Lực lượng mà cơ quan THADS dự kiến huy động tham gia buổi cưỡng chế, kê biên, thành phần cơ quan chuyên môn phối hợp. Ngoài ra, KSV cần đánh giá được kế hoạch cưỡng chế, kê biên; dự kiến tình huống; dự trù chi phí. Từ đó, yêu cầu cơ quan THADS bổ sung, sửa đổi kế hoạch cho phù hợp với quá trình tiến hành cưỡng chế, kê biên tài sản THADS.

 Kiểm sát trực tiếp quá trình cưỡng chế, kê biên quyền sử dụng đất: Nhiệm vụ này rất phức tạp, đòi hỏi KSV phải có sự quan sát tổng quan toàn bộ diễn biến của quá trình cưỡng chế, kê biên, mỗi sự việc phát sinh đều phải có sự cân nhắc, đối chiếu  với quy định pháp luật để xác định thao tác nghiệp vụ của Chấp hành viên chủ trì buổi cưỡng chế, kê biên và từng thành viên các cơ quan chuyên môn phối hợp. 

Các cơ quan chuyên môn tùy theo chức năng, nhiệm vụ chuyên ngành để thực hiện trách nhiệm phối hợp, cụ thể: Cán bộ địa chính đo, vẽ lô đất, xác định chiều rộng, chiều dài, vị trí đất ở, đất nông nghiệp…, ranh giới thửa đất, tính diện tích cụ thể của lô đất (hiện trạng theo giấy chứng nhận quyền sử dụng đất); bản vẽ này phải được kèm theo biên bản cưỡng chế, kê biên. Cán bộ có chức năng ngành xây dựng cần đo, vẽ tài sản là nhà ở, nhà kho, vật kiến trúc trên đất; mô tả kết cấu từng loại tài sản xây dựng, kết cấu nhà ở, nhà kho, vật kiến trúc; đo đếm các hệ thống cửa của nhà ở, nhà kho, tường rào xây, mái che, khung sắt…, hệ thống điện, nước, trang trí nội thất...; bản vẽ này phải được kèm theo biên bản cưỡng chế, kê biên. Cán bộ có chuyên môn về nông, lâm nghiệp cần đếm số lượng cây, loại cây, xác định năm tuổi của từng loại cây; có bản tổng hợp kèm theo biên bản cưỡng chế, kê biên.

Sau đó, trên cơ sở các nội dung từ các cơ quan chuyên môn phối hợp trên, Thư ký tổng hợp đưa vào biên bản cưỡng chế, kê biên. Nội dung này phải thể hiện được: Tài sản kê biên mô tả theo giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và sở hữu nhà ở, hoặc giấy phép xây dựng (phần thứ nhất); mô tả hiện trạng tài sản cưỡng chế, kê biên (phần thứ hai); xác định được giữa tài sản theo giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và sở hữu nhà ở, hoặc giấy phép xây dựng với tài sản kê biên theo hiện trạng có sự phù hợp hay chênh lệch thiếu, thừa như thế nào (phần thứ ba).

Căn cứ vào các thao tác nghiệp vụ này, KSV phải kiểm sát được quá trình tác nghiệp của từng thành viên trong Hội đồng cưỡng chế, kê biên, phải có trình độ tổng hợp để xác định được số liệu mà cơ quan chuyên môn tổng hợp, đo, vẽ, đếm đã chính xác chưa. Trong thực tế, các cuộc cưỡng chế, kê biên, KSV đã phát hiện được những sai sót của các cơ quan chuyên môn về số liệu đo đạc, tính toán diện tích, có nhiều vị trí xây dựng bị đo thiếu…, và đã yêu cầu khắc phục kịp thời, nên khi các số liệu đưa vào biên bản không bị sai sót.

Sau khi kết thúc quá trình cưỡng chế, kê biên và trước khi Hội đồng cưỡng chế, kê biên thông qua biên bản, KSV phải kiểm sát lại toàn bộ nội dung mà Thư ký đã tổng hợp trong biên bản xem đã bảo đảm đúng với diễn biến thực tế quá trình cưỡng chế, kê biên hay không. Nếu chưa đúng, chưa đầy đủ thì KSV yêu cầu điều chỉnh cho phù hợp. Khi Chấp hành viên thông qua biên bản, nếu người có tài sản, người liên quan, người phải thi hành án có ý kiến về số liệu đo đạc, kiểm đếm có sai sót thì KSV phải yêu cầu cơ quan chuyên môn liên quan đến nội dung đo, vẽ, kiểm đếm phải tiến hành kiểm tra lại dưới sự chứng kiến của đương sự, để xác định số liệu một lần nữa trước khi thông qua biên bản. Khi KSV ký vào biên bản, phải bảo đảm biên bản đã có đủ chữ ký của các thành phần tham gia, kể cả Thư ký và Chấp hành viên.