Ở vùng cao biên giới của Điện Biên, nơi sườn núi uốn lượn, bản làng vẫn giữ nguyên tiếng khèn, điệu xòe, phong tục truyền thống của các dân tộc Thái, Mông, Hà Nhì… sự phát triển kinh tế xã hội không chỉ là việc “đổ vốn, làm công trình”, mà còn là hành trình biến bản sắc văn hóa thành động lực phát triển. Trong quá trình này, nhóm nhân vật “già làng/trưởng bản - người có uy tín” cùng “cán bộ tôn giáo/nhà sinh hoạt cộng đồng” đã và đang giữ một vai trò then chốt: vừa là cầu nối giữa chính sách và dân chúng, vừa là người giữ gìn giá trị tinh thần của cộng đồng.
Cầu nối giữa chính sách và cộng đồng
Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, gọi tắt là Chương trình MTQG 1719, đang được triển khai tại Điện Biên với mục tiêu nâng cao đời sống, phát triển sinh kế, bảo đảm an sinh xã hội. Theo số liệu từ Ủy ban MTTQ tỉnh, giai đoạn 2018-2022 trên địa bàn tỉnh đã lựa chọn, phê duyệt 6.859 người có uy tín; riêng năm 2022 là 1.246 người. Những người này đã tham gia vào tuyên truyền chính sách, vận động thực hiện các cam kết của hộ gia đình, tạo ra mạng lưới vận động rất gần dân.
    |
 |
| Vườn Quế của gia đình ông Thào Seo Sình sinh trưởng và phát triển tốt. Nguồn ảnh VOV.vn |
Tại một bản vùng cao xã Chung Chải (huyện Mường Nhé), ông Hù Chà Thái, một người có uy tín bản Nậm Sin kể: “Nhà nước hỗ trợ công trình đường 9,3 km vào bản chúng tôi, bà con đi lại thuận tiện hơn. Tôi cùng trưởng bản vận động để hộ nghèo đăng ký cây quế, rồi kết nối với HTX theo mô hình trồng quế”.
Nhờ đó, chính sách không còn là lý thuyết khô khan mà trở thành việc làm cụ thể tại từng thửa ruộng, vườn cây, bản làng.
Giữ gìn văn hóa - phát triển sinh kế
Bản sắc văn hóa không chỉ là điệu xòe, trang phục dân tộc, mà còn là cách cộng đồng định hướng sản xuất, sinh hoạt, cộng đồng hóa việc phát triển. Các người có uy tín, cán bộ tôn giáo tại Điện Biên đã góp phần khôi phục các lễ hội truyền thống, duy trì tập quán tốt đẹp và đồng thời kết nối với phát triển kinh tế - xã hội: khai thác du lịch cộng đồng, nghề thủ công truyền thống, sản phẩm OCOP.
Ví dụ: tại bản Nậm Sin, xã Chung Chải, từ nguồn vốn chương trình 1719, bà con đã được hỗ trợ mô hình trồng quế, chăn nuôi lợn, trồng khoai tây. Ông Hù Chà Thái cho biết: “Bà con được đào tạo, tiếp thu kỹ thuật, từ đó ngay vụ tiếp theo đã làm hai vụ lúa nước và chăn nuôi gia súc-gia cầm”.
Cán bộ tôn giáo cũng đóng góp không nhỏ: nơi sinh hoạt tín ngưỡng biến thành điểm tập huấn kiến thức, nơi lồng ghép tuyên truyền pháp luật, y tế, giáo dục và hỗ trợ sinh kế. Khả năng vận động từ góc độ tâm linh, cộng đồng giúp giảm thiểu các rào cản tâm lý, tăng cường niềm tin của người dân với chính sách.
|
|
| Giữ gìn nghề dệt Thổ cẩm của người dân tộc Lào, tỉnh Điện Biên. Tiktok Hoa 98 |
Đối mặt thách thức, giữ “hồn” của cộng đồng
Dẫu có nhiều chuyển biến rõ rệt, việc triển khai 1719 tại Điện Biên vẫn còn những khó khăn nhất định: thủ tục, phân cấp, phân quyền, giải ngân chưa đồng đều; người dân vùng biên giới còn thiếu tiếp cận thông tin; việc giữ bản sắc văn hóa trong bối cảnh hội nhập vẫn là bài toán cần lời giải.
Trong hoàn cảnh đó, vai trò của người có uy tín và cán bộ tôn giáo càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết: họ không chỉ vận động thực hiện chính sách mà còn giữ được “hồn” của cộng đồng nghĩa là bản sắc, giá trị văn hóa, đạo đức, tinh thần làm chủ của đồng bào dân tộc thiểu số.
Tại bản Tả Kố Khừ, nói: “Từ trước đến nay, phong tục xem gan lợn ngày Tết của người Hà Nhì được giữ. Nay vừa duy trì lễ tục, vừa vận động bà con tham gia trồng quế liên kết công ty; bà con vui vì giữ được truyền thống mà có thu nhập”.
Còn xã Thanh Minh (TP Điện Biên Phủ), “Chùa, hội trường được mở thêm buổi sinh hoạt cộng đồng, phối hợp với cán bộ dân tộc tổ chức lớp tuyên truyền canh tác, kỹ thuật trồng cây; người dân vừa được nghe pháp, vừa được học nghề”.
Từ năm 2024, Nhờ sự hỗ trợ nguồn vốn chương trình 1719, thành phố Điện Biên Phủ đã hoàn thành 5 công trình cấp nước sinh hoạt cho bản Vang, bản Kéo (xã Pá Khoang) và bản Phiêng Lơi (xã Thanh Minh), giúp hàng trăm hộ sử dụng nước hợp vệ sinh. Tỷ lệ hộ nghèo của thành phố giảm từ 0,38% năm 2019 xuống còn 0,09% năm 2023. Điều đó minh chứng cho tác động kép: hạ tầng cải thiện đời sống nâng lên và nếu người dân có lòng tin thì hiệu quả càng rõ nét.
|
 |
| Múa xòe là món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống hằng ngày của đồng bào dân tộc Thái. Ảnh Báo QĐND |
Để tiếp tục phát huy vai trò của người có uy tín và cán bộ tôn giáo và để chương trình 1719 đạt hiệu quả cao hơn nữa ở Điện Biên, cần thực hiện một số giải pháp chiến lược: Đào tạo nâng cao kỹ năng cho người có uy tín và cán bộ tôn giáo: kiến thức về quản trị cộng đồng, kỹ thuật sản xuất, thị trường, truyền thông; Tạo cơ chế hỗ trợ đặc biệt cho những mô hình do người có uy tín/nhà tôn giáo khởi xướng: vay vốn, liên kết doanh nghiệp, hỗ trợ đổi mới sáng tạo phù hợp văn hóa bản địa; Đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao trách nhiệm toàn xã hội: báo chí, truyền thông cần phản ánh sâu rộng mô hình thành công, tạo lan tỏa; Gắn kết bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế: du lịch cộng đồng, nghề thủ công, đặc sản địa phương, người có uy tín & nhà tu hành nên được xem là “đối tác chiến lược” trong việc giới thiệu và quảng bá; Phát huy giải pháp địa phương hóa: mỗi bản, mỗi xã có đặc thù riêng, chính sách cần linh hoạt và người uy tín/tôn giáo đóng vai trò sẽ giúp hiệu quả nhanh hơn.
Điện Biên đang bước vào giai đoạn phát triển mới, khi không chỉ đầu tư “cơ sở vật chất”, mà còn cần “cơ sở văn hóa”, “cơ sở con người”. Trong hành trình đó, người có uy tín và cán bộ tôn giáo là trụ cột mềm giữ gìn bản sắc, vận hành cộng đồng, biến chính sách thành hành động. Khi “giữ hồn” văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số đồng thời thúc đẩy sinh kế, chúng ta không chỉ nhìn thấy một bản làng khởi sắc mà còn thấy một cộng đồng chủ động, sáng tạo, tự tin hội nhập mà không đánh mất giá trị truyền thống.
Hãy tin tưởng rằng, trong mỗi bản làng ở Điện Biên, vẫn có những “già làng - nhà tu hành - người có uy tín” đang thắp sáng tương lai, với niềm tin rằng bản sắc là động lực và cộng đồng là chủ thể. Nếu chính sách, nguồn lực và lòng tin hội tụ, thì hành trình “giữ hồn bản sắc - vươn tới thịnh vượng” sẽ không chỉ là khẩu hiệu, mà là hiện thực sống động.