Phát biểu về luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước

(BVPL) - Phát biểu tại hội trường kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XIV, đại biểu Nguyễn Thị Thủy (Bắc Kạn) cho rằng: "Đây là Luật bàn về "trách nhiệm của Nhà nước", do đó, tất cả những cơ quan nhà nước nào đã góp phần vào quá trình làm oan người vô tội đều phải có trách nhiệm với sai sót của mình, phải bồi thường cho người bị oan". Báo BVPL xin gửi tới độc giả nguyên văn phát biểu của ĐBQH Nguyễn Thị Thủy.

 

 

Ai trong chúng ta cũng sẽ đều cảm thấy rất day dứt mỗi khi nhận được thông tin “lại có thêm một người bị oan” và chúng ta càng cảm thấy không yên lòng khi công tác giải quyết bồi thường oan còn nhiều khúc mắc. 

 

Trong thời gian vừa qua, mặc dù số lượng các vụ án oan chiếm tỷ lệ rất rất ít trên tổng số các vụ án đã giải quyết, song hậu quả mà nó gây ra là rất nghiêm trọng. Có thể kể đến những vụ án oan điển hình như: vụ ông Thêm (ở Bắc Ninh) phải mang trên mình bản án oan suốt 46 năm trời; Hay vụ ông Nén (ở Bình Thuận) cùng lúc phải chịu 2 bản án oán; hay vụ ông Chấn (ở Bắc Giang) đã phải ngồi tù oan suốt 10 năm.

 

Đại biểu Nguyễn Thị Thủy (Bắc Kạn) phát biểu tại hội trường

 

Rất mừng là qua theo dõi công tác giải quyết bồi thường, chúng tôi đã cảm nhận được thái độ khẩn trương và cầu thị của các cơ quan tố tụng trong công tác này. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có những nguyên nhân thuộc về cơ chế pháp luật, dẫn đến việc giải quyết bồi thường oan trong một số vụ còn nhiều điều rất đáng phải suy nghĩ.

 

Trên cơ sở đó, tôi xin phát biểu trực tiếp vào vấn đề “Bồi thường oan trong TTHS”:

 

 

Theo quy định tại các Điều 4, 41, 56 của Dự thảo thì: “xin lỗi công khai người bị oan” là một khâu nằm trong quy trình giải quyết yêu cầu bồi thường. Và theo đó, nếu người bị oan có yêu cầu bồi thường thì Nhà nước mới tổ chức xin lỗi công khai; nếu người bị oan không yêu cầu bồi thường thì thủ tục xin lỗi công khai sẽ không diễn ra. 

 

Chúng tôi cho rằng, cách đặt vấn đề như trên là chưa phù hợp, bởi 2 lẽ:

 

+ Lẽ thứ nhất: Cái gốc của vấn đề ở đây là Cơ quan nhà nước đã làm oan cho người vô tội. Việc người bị oan có yêu cầu Nhà nước bồi thường thiệt hại về mặt vật chất hay không - đó là một việc khác. Còn việc tổ chức xin lỗi công khai người bị oan là trách nhiệm Nhà nước phải làm, mà không phù thuộc vào việc người bị oan có yêu cầu hay không yêu cầu.

 

+ Lẽ thứ hai: trong lĩnh vực TTHS, để phát hiện tội phạm, pháp luật trao cho các cơ quan được quyền áp dụng những biện pháp có tính cưỡng chế rất mạnh. Nếu áp dụng đúng đối tượng sẽ có tác dụng tìm ra tội phạm, nếu áp dụng sai đối tượng thì hậu quả sẽ rất nặng nề. Tôi xin lấy 1 ví dụ nhỏ: không cần phải chờ đến khi có bản án oan, phải ngồi tù oan, mà ngay từ giai đoạn đầu, nếu cơ quan tố tụng khởi tố oan một người, bắt giam oan họ đảo xóm giềng thì tổn thương gây ra đối với người bị oan và gia đình họ là rất lớn. , tiến hành khám xét chỗ ở, còng tay dẫn đi trước sự chứng kiến của đông Do đó, nếu nói có yêu cầu mới tổ chức xin lỗi, không có yêu cầu không tổ chức xin lỗi là không đúng với đạo lý của vấn đề.

 

Trên cơ sở đó, tôi xin đề nghị 2 việc:

 

+ Thứ nhất, cần quy định mọi trường hợp làm oan, Cơ quan tố tụng phải tổ chức xin lỗi công khai người bị oan, không phụ thuộc vào việc họ có yêu cầu hay không yêu cầu.

 

+ Thứ hai, về trình tự, thủ tục xin lỗi: đề nghị cần quy định rõ vấn đề này trong luật mà không giao cho Bộ Tư pháp hướng dẫn như Dự thảo. Vì một trong những nguyên nhân dẫn đến việc tổ chức xin lỗi còn hình thức như thời gian qua là do Luật hiện hành không quy định cụ thể vấn đề này. Có những trường hợp thời gian giam oan là 4 năm nhưng thời gian xin lỗi chỉ là 5 phút đã khiến người bị oan bật khóc ngay sau khi chủ tọa tuyên bố kết thúc buổi xin lỗi.

 

 

Theo Dự thảo (tại các điều từ 23 đến 27) thì có 5 nhóm thiệt hại mà Nhà nước bồi thường. Đồng thời, Dự thảo đặt ra nguyên tắc: “Nhà nước chỉ bồi thường khi người bị oan có yêu cầu”. 

 

Chúng tôi cũng cơ bản đồng tình với cách đặt vấn đề của Dự thảo là có những khoản thiệt hại phải có yêu cầu, Nhà nước mới giải quyết (như: thiệt hại do thu nhập bị giảm sút hay chi phí khám chữa bệnh v.v…). 

 

Tuy nhiên, việc Dự thảo quy định mọi khoản thiệt hại phải có yêu cầu mới giải quyết, bao gồm cả những khoản thiệt hại do bị giam oan, bị tù oan, thậm chí là tử hình oan được liệt kê tại Điều 27 là không phù hợp.

 

Điều 27 quy định: “1 ngày bị giam oan, bị tù oan thì được xác định tương ứng với 5 ngày lương cơ sở, tức là khoảng 275 nghìn đồng. Trường hợp đã bị tử hình oan thì được xác định tương ứng với 360 tháng lương cơ sở”. 

 

Chúng tôi cho rằng, đây là những thiệt hại nghiêm trọng nhất và trực tiếp nhất do việc làm oan gây ra. Nếu quy định phải có yêu cầu mới bồi thường, không có yêu cầu không bồi thường là chưa phản ánh được sự thực tâm, thực lòng mong muốn bù đắp cho người bị oan. Do đó, Tôi xin đề nghị đối với những thiệt hại quy định tại Điều 27, cần quy định đây là những khoản đương nhiên Nhà nước sẽ bồi thường cho người bị oan, mà không cần họ đề nghị.

 

 

Theo quy định của pháp luật, quá trình giải quyết vụ án hình sự phải trải qua nhiều giai đoạn, với sự tham gia của nhiều cơ quan. Tòa án sẽ không thể xét xử nếu không có Cáo trạng truy tố của Viện kiểm sát; và Viện kiểm sát cũng không thể truy tố nếu không có kết quả điều tra của Cơ quan điều tra.

 

Tuy nhiên, Dự thảo quy định trong trường hợp xảy ra oan thì không phải tất cả các cơ quan liên quan đến quá trình làm oan phải chịu trách nhiệm bồi thường. Mà chỉ cơ quan làm oan cuối cùng trong quy trình đó phải đứng ra giải quyết bồi thường, xin lỗi người bị oan. 

 

Ví dụ: trong vụ án ông Chấn (ở Bắc Giang), Cơ quan điều tra đã khởi tố, bắt giam ông Chấn 2 tháng và kết luận ông Chấn phạm tội giết người. Sang giai đoạn truy tố, Viện kiểm sát tiếp tục giam 2 tháng và truy tố ông Chấn ra Tòa. Tòa án đã mở phiên tòa xét xử, tuyên ông Chấn phạm tội giết người với mức án tù chung thân. 

 

Theo Dự thảo, do Tòa án là khâu cuối cùng làm oan, nên chỉ có Tòa án phải chịu trách nhiệm giải quyết bồi thường và chỉ có các Thẩm phán đã xét xử vụ án đó phải bồi hoàn là chưa phù hợp. 

 

 

Đây là Luật bàn về “trách nhiệm của Nhà nước”, do đó, tất cả những cơ quan nhà nước nào đã góp phần vào quá trình làm oan người vô tội đều phải có trách nhiệm với sai sót của mình, phải bồi thường cho người bị oan. 

 

Chúng tôi cho rằng, tăng cường trách nhiệm của các cơ quan trong quá trình giải quyết án, phấn đấu cho một nền tư pháp không có oan sai phải là một trong những mục tiêu hướng tới của Luật này. Bởi vì, điều mà chúng ta không thể bồi thường được cho người dân đó là: khi niềm tin của người dân vào công lý bị mất mát.