Khoảng một tháng sau mùa gặt, khi vụ rẫy đã thu hoạch, người Cơ Tu bắt đầu chuẩn bị cho Tết. Gạo nếp được lựa chọn kỹ càng để làm bánh sừng trâu, bánh tét, trong khi những ghè rượu cần cũng sẵn sàng. Những món ăn phục vụ ngày Tết chủ yếu có nguồn gốc từ núi rừng, phản ánh sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên.
Người Cơ Tu quan niệm, Tết là dịp để "ăn - chơi" đúng nghĩa sau những tháng ngày lao động vất vả. Điều này thể hiện rõ trong mâm cỗ ngày Tết, nơi quy tụ những đặc sản như bánh sừng trâu, thịt khô xông khói, thịt ủ chua, thịt nướng ống, món Zờ Rá độc đáo, rượu cần và nhiều món ăn đặc trưng khác.
    |
 |
| Mâm cổ Tết ngày nay của người Cơ Tu tại tỉnh Quảng Nam. Ảnh: ZƠRÂM THỊ TÝ. |
Thịt xông khói từng là món ăn được chế biến từ thú rừng như chuột, sóc núi. Ngày nay, khi thú rừng ngày càng khan hiếm, người Cơ Tu tại Quảng Nam thay thế bằng thịt heo, bò gác bếp. Thịt được xắt miếng dài, xâu xiên, tẩm gia vị rồi xông khói trong nhiều ngày, tạo nên hương thơm đặc trưng khó quên.
Một trong những món ăn đặc biệt khác trong dịp Tết của người Cơ Tu là thịt ủ chua. Thịt sau khi được ướp muối, lá rừng sẽ được ủ trong ống nứa, qua một quá trình lên men tự nhiên tạo nên hương vị đặc trưng, chua nhẹ, thơm ngậy. Đây là món ăn được đánh giá cao bởi sự công phu và tính truyền thống lâu đời.
Zờ Rá là món ăn mang đậm hương vị núi rừng và rất phổ biến trong các dịp lễ hội, đặc biệt là ngày Tết. Cái tên "Zờ Rá" trong tiếng Cơ Tu có nghĩa là hành động đập, giã nhuyễn nguyên liệu. Để chế biến món này, người Cơ Tu sử dụng các loại rau rừng như đọt chè, môn rừng, dọc mùng (A dót), tiêu rừng, ớt đỏ, cùng với một số loại thịt như kỳ nhông, gà rừng, cá suối, thậm chí óc trâu.
|
 |
| Bánh sừng trâu một món ăn không thể thiếu của người Cơ Tu tại tỉnh Quảng Nam trong ngày Tết. |
Nguyên liệu sau khi sơ chế sẽ được cho vào ống lồ ô, đổ thêm lượng nước vừa phải, sau đó nướng trực tiếp trên lửa. Khi thức ăn bên trong ống lồ ô nóng lên, người chế biến dùng tua móc của cây mây xộc mạnh vào khoảng 25 đến 30 phút cho đến khi chín. Hương thơm từ lồ ô quyện vào các loại thực phẩm khác tạo nên mùi vị hấp dẫn, vừa cay nồng của tiêu ớt, vừa đậm đà của thịt, vừa chát nhẹ của lá rừng.
Bánh sừng trâu là một món ăn truyền thống mà người Cơ Tu thường làm trong dịp Tết. Khác với bánh tét của người miền xuôi, bánh sừng trâu không có nhân, chỉ gồm gạo nếp dẻo quánh được gói bằng lá chuối. Điều này thể hiện sự giản dị, mộc mạc của cộng đồng người sống gắn bó với thiên nhiên. Bánh khi ăn có vị dẻo thơm của gạo nếp, đơn giản nhưng đậm đà hương vị quê hương.
Trong dịp Tết, ngoài những món ăn truyền thống, người Cơ Tu tại Quảng Nam còn có một nghi thức đặc biệt khi tiếp đãi khách quý – mời mật ong thay vì rượu. Mật ong rừng được xem là món quà quý giá mà người Cơ Tu dành tặng cho những vị khách không uống được rượu.Điều này không chỉ thể hiện sự chu đáo mà còn thể hiện lòng hiếu khách, sự tôn kính và tình cảm chân thành của gia chủ.
Bên cạnh đó, rượu cần vẫn là một phần không thể thiếu trong các bữa tiệc ngày Tết. Loại rượu này được ủ từ nếp than, có vị ngọt nhẹ và thơm nồng, thường được uống theo nhóm, tạo nên không khí ấm áp, gắn kết tình cảm giữa các thành viên trong gia đình và khách quý.
|
 |
| Các cô gái người Cơ Tu tại Quảng Nam chuẩn bị nguyên liệu để chuẩn bị làm các món ăn truyền thống ngày Tết. |
Tất cả những điều trên khiến mâm cỗ ngày Tết của người Cơ Tu tại tỉnh Quảng Nam không chỉ đơn thuần là sự hội tụ của các món ăn, mà còn là biểu tượng của lòng hiếu khách, sự trân trọng thiên nhiên và tình cảm gắn kết giữa các thế hệ. Mỗi món ăn, mỗi nghi thức trong ngày Tết đều phản ánh một phần đời sống văn hóa của người Cơ Tu, giúp bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc giữa dòng chảy hiện đại.
Những món ăn đặc sản này không chỉ khiến khách quý nhớ mãi hương vị núi rừng mà còn là niềm tự hào của người Cơ Tu tại Quảng Nam trong việc gìn giữ và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc mình.