Cần cân nhắc kỹ việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá

Ngày 19/11/2024, Báo Pháp luật Việt Nam tổ chức Tọa đàm “Tăng thuế TTĐB và chống buôn lậu thuốc lá - những vấn đề đặt ra” nhằm lắng nghe ý kiến đánh giá từ các đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà quản lý từ các cơ quan nhà nước và hiệp hội về mối tương quan giữa tăng thuế và thuốc lá lậu, cũng như ghi nhận những đề xuất về mức tăng và lộ trình tăng thuế TTĐB phù hợp với bối cảnh kinh tế, xã hội để hỗ trợ tốt nhất cho các mục tiêu mà Chính phủ đề ra.

Quang cảnh toạ đàm.

Buôn lậu thuốc lá còn phức tạp

Số liệu mới nhất của Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công thương cho thấy, dù các cơ quan Nhà nước đã có nhiều nỗ lực, tình hình buôn lậu thuốc lá vẫn diễn biến phức tạp.

10 tháng đầu năm 2024, có 1.067 vụ vi phạm liên quan đến thuốc lá nhập lậu, 800 vụ bị xử lý, trong đó có 3 vụ chuyển hồ sơ cho Cơ quan cảnh sát điều tra. Tổng số tiền phạt vi phạm hành chính là hơn 3,1 tỉ đồng và trị giá hàng hóa vi phạm là hơn 5,6 tỉ đồng.

Số lượng bao thuốc và tương đương bị xử lý gồm 23.931 bao thuốc lá và 4.000 sản phẩm các loại như thiết bị, tinh dầu thuốc lá điện tử.

Về vấn đề buôn lậu, theo ông Lê Thiện Thành, Phó trưởng Phòng Hướng dẫn Điều tra, Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng, năm 2024, hoạt động buôn lậu, nhập lậu thuốc lá điếu ngoại, nguyên liệu thuốc lá không rõ nguồn gốc, xuất xứ vào nước ta đang là vấn đề gây nhức nhối trong xã hội, ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá hợp pháp, gây thất thu ngân sách nhà nước.

Ông Lê Thiện Thành, Phó trưởng Phòng Hướng dẫn Điều tra, Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng, phát biểu.

Trong bối cảnh đó, theo ông Lê Thiện Thành, cần có lộ trình, chính sách tăng thuế hợp lý, phù hợp thực tiễn, trong đó chủ động thực hiện hài hòa mục tiêu của Chính phủ đặt ra về hạn chế tiêu dùng.

“Lộ trình tăng thuế nên giãn ra để lực lượng Bộ đội Biên phòng và các cơ quan Quản lý thị trường có thêm thời gian để chuẩn bị kế hoạch và lực lượng nhằm ứng phó hiệu quả với việc buôn thuốc lá lậu tăng cao do thuế tăng”, ông Lê Thiện Thành nhấn mạnh.

Cũng theo ông Thành, cần sớm sửa đổi Nghị định 98/2020/NĐ-CP để ban hành chế tài xử phạt nghiêm đối với hành vi vận chuyển, buôn bán và sử dụng thuốc lá lậu, củng cố cơ sở pháp lý trong công tác phòng, chống buôn lậu, cũng như tạo môi trường kinh doanh lành mạnh cho các doanh nghiệp hợp pháp.

Cần giải pháp chống buôn lậu thuốc lá hiệu quả sau khi tăng thuế

Phân tích mối liên hệ giữa việc tăng thuế và tăng thuốc lá lậu, ông Tráng A Dương, Ủy viên chuyên trách Hội đồng Dân tộc của Quốc hội cho biết, nhìn lại năm 2016, Việt Nam tăng thuế từ 65% lên 70% và cũng trong năm này, số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ 6,8 triệu bao năm 2016 lên gần 7,5 triệu bao năm 2017.

Năm 2019, khi tăng thuế từ 70% lên 75%, số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ gần 1,4 triệu bao năm 2019 lên hơn 5,1 triệu bao năm 2020 và lên gần 6,6 triệu bao năm 2021.

“Việc tăng thuế tất nhiên không phải là nguyên nhân duy nhất dẫn đến tăng thuốc lậu. Nếu tăng thuế theo lộ trình phù hợp sẽ giảm đi một nguy cơ quan trọng gia tăng việc buôn bán bất hợp pháp sản phẩm thuốc lá”, ông Dương chia sẻ.

“Các phương án tăng thuế cho thấy, mức tăng vẫn cao và lộ trình tăng liên tục hàng năm có thể gây ra thách thức lớn cho ngành thuốc lá hợp pháp trong việc thích nghi, chuyển đổi và ổn định sản xuất, có thể tác động tiêu cực đến việc làm của người lao động và vấn đề an sinh xã hội.

Đồng thời, để hỗ trợ công tác phòng chống buôn lậu thuốc lá hiệu quả sau khi tăng thuế, lộ trình tăng thuế nên giãn ra, tần suất tăng thuế nên là 2 tới 3 năm/lần để các cơ quan Quản lý thị trường có thêm thời gian để lên kế hoạch và chuẩn bị lực lượng nhằm ứng phó với làn sóng buôn lậu được dự đoán sẽ tràn mạnh mẽ vào Việt Nam sau khi thuế tăng”,  ông Dương nhận định.

Trong khi đó, ông Hoàng Minh Hiếu, Ủy viên Thường trực, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, cho rằng, đến thời điểm hiện nay, việc tăng thuế cần bảo đảm có lộ trình hợp lý để hỗ trợ các doanh nghiệp thuốc lá trong nước có thời gian thích nghi và ổn định sản xuất, từ đó giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực việc làm của người lao động trong toàn chuỗi giá trị của ngành, đảm bảo an sinh xã hội; đồng thời hỗ trợ sử dụng nguồn vốn Nhà nước hiệu quả đối với những doanh nghiệp sản xuất thuốc lá có vốn đầu tư Nhà nước.

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, phát biểu.

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, khẳng định việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là cần thiết và nên áp dụng theo phương pháp hỗn hợp. Theo bà Cúc, mục tiêu chính của việc tăng thuế là giảm tỷ lệ người hút thuốc, đặc biệt là giới trẻ, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm nguy cơ mắc các bệnh hiểm nghèo như ung thư phổi và bệnh hô hấp.

Tuy nhiên, bà Cúc cảnh báo rằng, việc tăng giá thuốc lá hợp pháp có thể tạo cơ hội cho thuốc lá lậu, vốn không chịu thuế và không được kiểm soát chất lượng, tràn vào thị trường. Điều này có thể làm giảm hiệu quả của chính sách khi tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm nhưng thuốc lá lậu lại gia tăng.

Dẫn số liệu phân tích từ Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính, bà Cúc cho biết cả hai phương án tăng thuế trong dự thảo đều dự báo tổng lượng tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm khoảng 7% vào năm 2030. Tuy nhiên, sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm mạnh, với phương án 1 giảm 30% (tương đương 28 tỉ điếu) và phương án 2 giảm 36% (khoảng 31 tỉ điếu) so với năm 2025. Điều này có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành thuốc lá, khi doanh thu giảm từ 32% đến 35%, khiến nhiều doanh nghiệp đứng trước nguy cơ phá sản.

Ngược lại, lượng thuốc lá lậu được dự báo tăng mạnh, với phương án 1 tăng 205% (khoảng 22 tỷ điếu) và phương án 2 tăng 230% (tương đương 24 tỉ điếu) vào năm 2030 so với năm 2025, đặt ra thách thức lớn cho công tác kiểm soát thị trường và thực thi pháp luật.

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Hồ Lê Nghĩa - Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, cho rằng, việc tăng thuế TTĐB thuốc lá là cần thiết, nhưng cần cân nhắc kỹ phương án thực hiện. Ông Nghĩa nhấn mạnh, ngành thuốc lá, dù không được khuyến khích phát triển, vẫn có đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước trong nhiều năm qua. Điển hình, Tổng Công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) nộp ngân sách tăng dần qua các năm, riêng trong năm 2023 đã nộp hơn 14.000 tỉ đồng vào ngân sách; đóng góp 100 tỉ đồng vào Quỹ Phòng chống COVID -19 và 265 tỉ đồng vào Quỹ Bảo vệ Môi trường, đồng thời tạo sinh kế cho hơn 90.000 nông dân…

Tuy nhiên, ông Hồ Lê Nghĩa cảnh báo, việc tăng thuế đột ngột có thể gây bất ổn trong ngành, đặc biệt khi giá thuốc lá hợp pháp tăng mạnh sẽ thúc đẩy buôn lậu thuốc lá – vốn không chịu thuế và không được kiểm soát chất lượng.

Do đó, ông Nghĩa đề xuất áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần: 2.000 đồng vào năm 2026, 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường.

Ông Hồ Lê Nghĩa - Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, phát biểu.

Cùng quan điểm, bà Phan Minh Thủy, Trưởng phòng Xây dựng Pháp luật, Ban Pháp chế - VCCI, cho rằng mức tăng thuế tuyệt đối trong hai phương án dự thảo hiện nay là quá đột ngột, gây khó khăn cho doanh nghiệp. Bà lưu ý rằng việc tăng thuế quá nhanh sẽ làm giá thuốc lá nội địa tăng mạnh, khiến người tiêu dùng chuyển sang thuốc lá lậu, đồng thời không tạo điều kiện cho doanh nghiệp tái cơ cấu sản phẩm, chuyển đổi máy móc và vùng trồng nguyên liệu. Theo bà Thủy, cần lộ trình hợp lý để đảm bảo ổn định thị trường và giảm dần tác động tiêu cực.

Theo TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh, để thuế TTĐB thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự kết hợp linh hoạt với các công cụ chính sách khác, như truyền thông nâng cao nhận thức, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, và khuyến khích các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Việc triển khai chính sách này đòi hỏi phải cân nhắc kỹ lưỡng, cần lắng nghe tiếng nói của thị trường xem nó như thế nào, rồi quyết định điều chỉnh, để đảm bảo hài hòa giữa mục tiêu tài chính, kinh tế, và xã hội.