Sẽ thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong vụ án hình sự nhằm tránh thất thoát, lãng phí, tiêu cực

Về việc xây dựng, ban hành Nghị quyết theo trình tự, thủ tục rút gọn, theo VKSND tối cao, việc xây dựng Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số biện pháp xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự thuộc trường hợp cấp bách để giải quyết những vấn đề phát sinh trong thực tiễn theo quy định tại khoản 1 Điều 146 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Theo Kết luận số 87-KL/TW, Kế hoạch số 2616-KH/ĐĐQH15 thì VKSND tối cao phải chuẩn bị hồ sơ dự thảo Nghị quyết gửi đến Ủy ban Tư pháp của Quốc hội để thẩm tra trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, cho ý kiến tại phiên họp tháng 10/2024 để trình Quốc hội xem xét, quyết định tại Kỳ họp thứ 8 của Quốc hội khóa XV. Tại Nghị quyết số 53/2024/UBTVQH15 cũng nêu rõ Nghị quyết này được trình Quốc hội cho ý kiến và thông qua tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) theo quy trình tại một kỳ họp và theo trình tự, thủ tục rút gọn. Do đó, việc xây dựng dự án Nghị quyết theo trình tự, thủ tục rút gọn là cần thiết và có căn cứ. 

Luật gia Phạm Xuân Anh - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Luật gia tỉnh Bắc Giang:

Xử lý sớm vật chứng, tài sản là rất cần thiết và hợp lý

Công tác xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự đã bộc lộ những hạn chế, bất cập, gây tốn kém, lãng phí.

Việc linh hoạt trong việc xử lý để sớm đưa vật chứng, tài sản trở lại lưu thông, phục vụ sản xuất, kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội là rất cần thiết và phù hợp với thực tiễn. Qua đó, vật chứng, tài sản tránh bị hư hỏng, thất thoát, lãng phí, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Rất hợp lý và cần thiết khi nghị quyết cũng cho phép người bị buộc tội nộp tiền bảo đảm để hủy bỏ việc thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa khi có đủ điều kiện, từ đó đưa vật chứng, tài sản vào lưu thông trên thị trường, tiếp tục được khai thác, sử dụng, khơi thông nguồn lực, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Các biện pháp nhằm tháo gỡ với các trường hợp vật chứng, tài sản là bất động sản, tài sản gắn liền với đất, giấy tờ có giá, chứng khoán sẽ mang lại lợi ích rất lớn cho phát triển kinh tế xã hội. Bởi nếu không tiếp tục được lưu thông trên thị trường, không tiếp tục được khai thác, sử dụng thì sẽ bị giảm hoặc mất giá trị.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - Phó trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương: Dự thảo Nghị quyết nhằm tránh lãng phí và hài hòa lợi ích của Nhà nước, quyền tài sản của tổ chức, cá nhân

 Trao đổi với PV Báo Bảo vệ pháp luật, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, các quy định trong dự thảo Nghị quyết nhằm mục đích bảo đảm quyền lợi của bị can, bị cáo; tránh lãng phí và hài hòa lợi ích của Nhà nước, quyền tài sản của tổ chức, cá nhân.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phân tích thêm, ví dụ đối với vật chứng, tài sản là bất động sản, tài sản gắn liền với đất, giấy tờ có giá, chứng khoán… nếu không tiếp tục được lưu thông trên thị trường, không tiếp tục được khai thác, sử dụng thì sẽ bị giảm hoặc mất giá trị. 

Vì vậy, theo đại biểu, các biện pháp xử lý vật chứng, tài sản được nêu trong dự thảo Nghị quyết sẽ góp phần giải quyết các tồn đọng thực tế trong quá trình tố tụng.

Bên cạnh đó, cũng theo đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, theo quy định trong dự thảo Nghị quyết, người bị buộc tội có cơ hội bảo vệ tài sản của mình, tránh trường hợp bị thu giữ, tạm giữ, kê biên hoặc tạm dừng giao dịch một cách vô lý hoặc kéo dài. Việc được nộp tiền để bảo đảm thi hành án giúp giảm thiểu những thiệt hại kinh tế mà người bị buộc tội có thể phải gánh chịu do việc tài sản bị phong tỏa. 

Cùng với đó, đối với cơ quan tố tụng, việc thu giữ tiền bảo đảm sẽ giúp đảm bảo rằng nếu người bị buộc tội bị kết án thì sẽ có tài sản để thi hành bản án.

Qua nghiên cứu dự thảo về thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ việc, vụ án hình sự đang trình Quốc hội thông qua, tôi nhận thấy Nghị quyết này là cần thiết và kịp thời, giúp các cơ quan tiến hành tố tụng có căn cứ pháp lý để xử lý sớm, chủ động, linh hoạt hơn đối với vật chứng, tài sản trong các vụ án hình sự; góp phần sớm đưa vật chứng, tài sản trong các vụ án hình sự trở lại lưu thông, phục vụ sản xuất, kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội, tránh bị hư hỏng, thất thoát, lãng phí, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Đặc biệt, thí điểm xử lý sớm vật chứng, tài sản trong các vụ án hình sự còn tránh để vật chứng, tài sản tồn đọng qua các giai đoạn tố tụng trong thời gian dài. Ngoài việc gây tốn kém cho ngân sách về chi phí bảo quản, còn gây ra những lãng phí, hư hại, hao mòn qua thời gian…

Việc thông qua thí điểm xử lý vật chứng, tài sản góp phần giúp các cơ quan tiến hành tố tụng chủ động, linh hoạt hơn trong vấn đề xử lý vật chứng, tài sản; chủ động xử lý vật chứng, tài sản sớm hơn căn cứ vào tình hình thực tế, không phải chờ đến khi có quyết định đình chỉ hay bản án, quyết định của Tòa án; chống đóng băng tài sản, thất thoát, hao hụt giá trị của vật chứng, tài sản, kịp thời thu hồi tiền, tài sản cho Nhà nước và khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra.

Đồng chí Nguyễn Tiến Hùng - Viện trưởng VKSND tỉnh Quảng Bình: Xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ việc, vụ án hình nhằm kịp thời bảo vệ tài sản Nhà nước, quyền lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân

Trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, giải quyết các vụ án hình sự, song song với việc làm rõ hành vi phạm tội, các cơ quan tiến hành tố tụng tỉnh Quảng Bình đã chủ động xác minh tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt, tiến hành thu giữ, tạm giữ, kê biên các loại tài sản, phong tỏa tài khoản để thu hồi tối đa tài sản, khắc phục thiệt hại và phân loại để kịp thời bảo quản, tích cực xử lý vật chứng, tài sản đã thu thập được. Theo đó, đã kịp thời xử lý nhiều vật chứng, tài sản trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Vật chứng được xử lý như sau: Vật chứng là công cụ, phương tiện phạm tội là vật cấm tàng trữ, lưu hành thì bị tịch thu, nộp ngân sách nhà nước hoặc tiêu hủy; Vật chứng là tiền bạc hoặc tài sản do phạm tội mà có thì bị tịch thu, nộp ngân sách nhà nước; Vật chứng không có giá trị hoặc không sử dụng được thì bị tịch thu và tiêu hủy…”.Biện pháp tư pháp đối với người phạm tội bao gồm: Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm; Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi;….

Đồng chí Nguyễn Tiến Hùng - Viện trưởng VKSND tỉnh Quảng Bình.

Tuy nhiên, thực tiễn công tác này còn nhiều vấn đề còn tồn tại như sau:

- Về chi phí bảo quản, lưu giữ vật chứng: thực tế, quá trình tiến hành tố tụng tồn đọng nhiều vật chứng, tài sản chưa được xử lý, trong đó nhiều vật chứng, tài sản tồn đọng trong các giai đoạn tố tụng khác nhau trong thời gian dài, gây tốn kém chi phí đầu tư xây dựng kho bảo quản, thuê kho bảo quản. Ở Quảng Bình hiện nhiều vụ án vi phạm quy định về khai thác, bảo vệ rừng và lâm sản thu giữ hàng trăm m3 gỗ, nhưng chưa xác định được bị can phải tạm đình chỉ vụ án nhưng vật chứng không xử lý được do không có căn cứ pháp lý để xử lý nên số vật chứng trên nhiều năm vẫn phải lưu giữ dẫn đến hư hỏng mất giá trị sử dụng, việc bảo quản vật chứng gây tốn kém chi phí của cơ quan tố tụng. 

- Đối với những vật chứng, tài sản chưa có cơ sở để xử lý: những vụ việc, vụ án thu giữ tài sản (nhất là tiền, tài sản có giá trị lớn) nhưng không có cơ sở pháp lý để xử lý vật chứng là trả hay bồi thường cho bị hại mà phải chờ Quyết định, bản án của Hội đồng xét xử có hiệu lực pháp luật rồi Cơ quan Thi hành án dân sự mới thi hành, dẫn đến chậm trễ việc chi trả tài sản cho đương sự gây ảnh hưởng đến quyền lợi của đương sự.

- Một số trường hợp Cơ quan tiến hành tố tụng không có chức năng xử lý vật chứng như vật chứng là động vật hoang dã và thực vật ngoại lai thì ngay sau khi có kết luận giám định phải giao ngay cho cơ quan có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật. Theo đó, cơ quan tiến hành tố tụng không có thẩm quyền xử lý loại vật chứng trên, mà thẩm quyền xử lý thuộc về các cơ quan chuyên ngành được pháp luật quy định như cơ quan Kiểm lâm, cơ quan hải quan, cơ quan khác của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn…

Nguyên nhân chính của những hạn chế này là pháp luật còn nhiều bất cập, vướng mắc, như: pháp luật tố tụng hình sự mặc dù đã có quy định về xử lý vật chứng trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử (khoản 3 Điều 106 BLTTHS) nhưng chỉ đối với một số loại vật chứng nhất định và chưa đáp ứng được so với thực tiễn phát sinh hiện nay. Các quy định cũng chưa cụ thể, chưa có văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành.Pháp luật tố tụng hình sự chưa có quy định về việc xử lý tài sản, về biện pháp “tạm dừng giao dịch”, về xử lý vật chứng, tài sản là tiền nên dẫn đến gặp nhiều khó khăn khi áp dụng trong thực tế … Thực tiễn nêu trên đòi hỏi cần có quy định để xử lý sớm hơn, chủ động, linh hoạt hơn đối với vật chứng, tài sản trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử (không phải đợi đến khi có quyết định đình chỉ hoặc bản án, quyết định của Tòa án) để bảo đảm chống đóng băng tài sản, thất thoát, hao hụt giá trị của vật chứng, tài sản; bảo vệ người thứ ba ngay tình; kịp thời thu hồi tiền, tài sản cho Nhà nước và khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra.

Từ thực tiến giải quyết các vụ án, vụ việc hình sự hiện nay, chúng tôi cho rằng việc cần thiết phải ban hành Nghị quyết về việc xử lý vật chứng trong quá trình giải quyết các vụ việc, vụ án giúp cho Cơ quan tiến hành tố tụng nhất là trong giai đoạn điều tra, truy tố chủ động xử lý vật chứng nhằm hạn chế chi phí bảo quản, lưu giữ, tránh tài sản hư hỏng,  thiệt hại cho người thứ 3 ngay tình, hạn chế việc khiếu nại trong quá trình giải quyết vụ việc, vụ án, bảo vệ tài sản Nhà nước, quyền lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần phát triển kinh tế xã hội.

Đồng chí Lưu Hồng Anh - Viện trưởng VKSND TP Từ Sơn, Bắc Ninh: Vật chứng càng để kéo dài càng mất giá trị, lãng phí

Đồng chí Lưu Hồng Anh - Viện trưởng VKSND TP Từ Sơn, Bắc Ninh.

Thực tế qua công tác kiểm sát cho thấy, nhiều năm qua, công tác xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử đối với vụ việc, vụ án hình sự đã đạt được những kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều vật chứng, tài sản chưa được xử lý, tồn đọng ở các giai đoạn tố tụng khác nhau trong thời gian dài. Việc chậm xử lý vật chứng, tài sản đã gây tốn kém, lãng phí rất lớn.

Do đó, đòi hỏi cần có quy định để xử lý vật chứng, tài sản sớm hơn, không phải đợi đến khi có quyết định đình chỉ hoặc bản án, quyết định của Tòa án, nhằm bảo đảm chống đóng băng tài sản, thất thoát, hao hụt giá trị của vật chứng, tài sản; bảo vệ người thứ ba ngay tình; kịp thời thu hồi tiền, tài sản cho Nhà nước và khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra.