    |
 |
| Quang cảnh phiên làm việc của Quốc hội sáng 27/6. Ảnh: VPQH cung cấp. |
Với 7 chương, 73 Điều, Luật Khoa học, Công nghệ (sửa đổi) và Đổi mới Sáng tạo, dự kiến sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/10/2025 (riêng các điều liên quan đến tài chính có hiệu lực từ 1/7/2025), đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý, tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KHCN&ĐMST) tại Việt Nam.
Luật này quy định về hoạt động KHCN&ĐMST của cơ quan, tổ chức, cá nhân, cùng với các chính sách và biện pháp nhằm đảm bảo và thúc đẩy sự phát triển này.
Đối tượng áp dụng của Luật bao gồm các cơ quan, tổ chức, cá nhân trực tiếp tham gia hoặc có liên quan đến hoạt động KHCN&ĐMST tại Việt Nam hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam nhưng có quyền và nghĩa vụ theo pháp luật Việt Nam.
Định nghĩa và phạm vi hoạt động rộng lớn
Luật mới đã đưa ra các định nghĩa rõ ràng về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
|
 |
| Kết quả biểu quyết. Ảnh: Minh Khôi. |
Theo đó, khoa học là hệ thống tri thức về bản chất, quy luật tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tượng tự nhiên, xã hội và tư duy. Công nghệ là tập hợp các giải pháp kỹ thuật, quy trình, công cụ, bao gồm cả bí quyết, được tạo ra bởi ứng dụng tri thức khoa học, kinh nghiệm để biến đổi nguồn lực thành sản phẩm. Đổi mới sáng tạo là hoạt động tạo ra sản phẩm mới, dịch vụ mới, quy trình mới, mô hình kinh doanh mới hoặc cải tiến đáng kể so với những gì đã có.
Các hoạt động KHCN&ĐMST được quy định bao gồm nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, phát triển công nghệ, phát triển giải pháp xã hội, sản xuất thử nghiệm, ứng dụng và chuyển giao công nghệ, đổi mới sáng tạo dựa trên công nghệ, khởi nghiệp sáng tạo, cung cấp dịch vụ KHCN&ĐMST, và hoạt động sáng kiến, cải tiến kỹ thuật.
Nguyên tắc và định hướng chiến lược mới
Luật nhấn mạnh các nguyên tắc cơ bản, bao gồm việc hoạt động KHCN&ĐMST phải xuất phát từ yêu cầu thực tiễn và dự báo xu hướng phát triển, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, lấy con người làm trung tâm.
Đặc biệt, Luật quy định việc Nhà nước quản lý hoạt động KHCN&ĐMST chủ yếu theo nguyên tắc hậu kiểm, tập trung đánh giá kết quả thực hiện, không can thiệp vào phương pháp, quy trình, đồng thời bảo đảm quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân.
Định hướng chiến lược của Nhà nước tập trung vào việc gắn kết hoạt động KHCN&ĐMST với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, xác định doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo, đồng thời Nhà nước kiến tạo môi trường, thúc đẩy đầu tư và phát triển hạ tầng.
Các chính sách cụ thể bao gồm phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia hiện đại, tăng cường đầu tư, áp dụng chính sách ưu đãi thuế và hỗ trợ lãi suất vay cho doanh nghiệp đầu tư vào R&D, phát triển thị trường KH&CN, và thu hút, trọng dụng nhân tài.
Các cơ chế đột phá hỗ trợ đổi mới sáng tạo
Một trong những điểm nổi bật của Luật là cơ chế chấp nhận rủi ro trong hoạt động KHCN&ĐMST. Theo đó, tổ chức, cá nhân thực hiện R&D và ĐMST được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình và không có hành vi gian lận, cố ý vi phạm pháp luật. Quy định này tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc triển khai các dự án mạo hiểm, có tính đột phá. Luật cũng bổ sung quy định loại trừ trách nhiệm hình sự đối với rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ.
|
 |
| Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy trình bày báo cáo tại phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp. |
Luật cũng quy định về chuyển đổi số trong hoạt động KHCN&ĐMST, với việc Nhà nước đầu tư xây dựng và duy trì Nền tảng số quản lý khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia và Hệ thống thông tin quốc gia về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Điều này nhằm nâng cao hiệu quả, tính minh bạch và khả năng chia sẻ tri thức.
Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (regulatory sandbox) cũng là một điểm mới quan trọng. Việc này cho phép tổ chức, doanh nghiệp triển khai thử nghiệm công nghệ, quy trình, giải pháp, sản phẩm, dịch vụ hoặc mô hình kinh doanh mới mà pháp luật chưa có quy định hoặc khác với quy định hiện hành, trong điều kiện có giới hạn về phạm vi, thời gian, không gian. Trong quá trình thử nghiệm, các cơ quan và tổ chức được cấp phép sẽ được miễn, loại trừ trách nhiệm nếu đã thực hiện đúng quy định và có động cơ trong sáng vì lợi ích chung, trừ các trường hợp đã biết nguy cơ rủi ro mà không áp dụng biện pháp ngăn ngừa.
Về quản lý và thương mại hóa kết quả nhiệm vụ KHCN&ĐMST sử dụng ngân sách nhà nước, Luật quy định Nhà nước tự động giao quyền quản lý, sử dụng, quyền sở hữu cho tổ chức chủ trì thực hiện nhiệm vụ, không phải thực hiện thủ tục giao quyền và không phải bồi hoàn chi phí, trừ một số trường hợp đặc biệt như quốc phòng, an ninh hoặc phục vụ lợi ích cộng đồng.
Tổ chức được giao quyền tự chủ trong việc quyết định hình thức, phương án, giá và phân chia lợi nhuận từ thương mại hóa. Đặc biệt, tác giả của kết quả nhiệm vụ KHCN&ĐMST sử dụng ngân sách nhà nước được thưởng tối thiểu 30% lợi nhuận thu được từ việc cho thuê, bán, chuyển nhượng, chuyển giao quyền sử dụng, tự khai thác, sử dụng kết quả...