Người khởi kiện: Bà Nguyễn Thị Dịu, bà Phạm Thị Hoa và bà Phạm Thị Huế (đều ở tại địa chỉ: Khu 1, phường Lê Thanh Nghị, thành phố Hải Dương) và bên bị kiện: UBND TP Hải Dương (Địa chỉ: số 106 Trần Hưng Đạo, TP Hải Dương).
Vụ án được xét xử trực tuyến đến 28 tỉnh, thành phố khu vực phía Bắc do có tính chất phức tạp và điển hình về thực trạng chấp hành pháp luật trong việc thu hồi và bồi thường đất để thực hiện các dự án tại tỉnh Hải Dương, nhằm rút kinh nghiệm trong công tác xét xử vụ án và tuyên truyền pháp luật đến người dân.
Ngày 14/5/2004, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định thu hồi đất và giao đất số 446/QĐ-Ttg để thực hiện dự án xây dựng đường vành đai phía Nam và Khu du lịch sinh thái, dịch vụ TP Hải Dương, trong đó có thu hồi toàn bộ diện tích đất của các hộ bà Hoa, bà Huế, bà Dịu. Tuy nhiên, việc triển khai tính toán, phê duyệt phương án bồi thường được tiến hành làm nhiều đợt và các hộ này cũng được UBND TP Hải Dương tiến hành lập phương án phê duyệt 2 đợt: đợt 1 năm 2003 và đợt 2 năm 2006.
Năm 2006, Hội đồng bồi thường GPMB thành phố căn cứ biên bản kiểm kê khối lượng giải phóng mặt bằng lập năm 2004 để lập bản tính toán giá trị bồi thường công trình xây dựng đường vành đai phía Nam, khu du lịch sinh thái và dịch vụ TP Hải Dương đợt 2, xác định thu hồi đất của ba hộ trên, mỗi hộ đều có 13m2 đất ở, còn lại là đất vườn.
Trong quá trình thực hiện, các hộ có khiếu nại yêu cầu xác định toàn bộ đất bị thu hồi là đất ở và đã được xem xét giải quyết tại Quyết định giải quyết khiếu nại lần 2 số 3147, 3149, 3151 ngày 28/10/2021 công nhận thu hồi toàn bộ là đất ở (bà Hoa 96,5m2, bà Huế 106,4m2, bà Dịu 97,7m2). Ngày 19/12/2023, UBND thành phố Hải Dương ban hành Quyết định số 4489/QĐ-UBND phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ cho 3 hộ bà Dịu, Hoa, Huế căn cứ vào thời điểm ban hành quyết định thu hồi đất xác định, vị trí thửa đất thu hồi là vị trí 2 đường Lê Quý Đôn giá 30 triệu/m2 và căn cứ vào biên bản kiểm kê tài sản năm 2004 và phương án bồi thường hỗ trợ lập năm 2003, đối chiếu với các quy định pháp luật và quyết định giải quyết khiếu nại để thực hiện phương án bồi thường cho các hộ trên.
Cho rằng, sau đợt thu hồi đất lần 1 và sau khi kiểm kê và lập phương án bồi thường đợt 2, các hộ đã thực hiện khiếu nại từ đó đến nay thì vị trí hiện nay của thửa đất bị thu hồi lần 2 là mặt đường Thanh Niên nên phải xác định là vị trí 1 đường Thanh Niên với giá 85 triệu/m2 và các hộ có xây dựng nhà cửa công trình, cây cối trên đất nên phải được thực hiện lại việc kiểm kê, phương án bồi thường tại thời điểm năm 2023. Các hộ đã khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết: hủy Quyết định số 4489/QĐ-UBND ngày 19/12/2023 của UBND TP Hải Dương về việc phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ cho hộ bà Dịu, bà Hoa, bà Huế; Buộc UBND TP Hải Dương tính lại phương án bồi thường về đất thu hồi lần 1 với giá bồi thường là đất ở và ở vị trí 2 đường Lê Quý Đôn, giá là 30 triệu đồng/1m2; Buộc UBND TP Hải Dương tính lại phương án bồi thường giá đất đợt thu hồi lần 2 theo vị trí 1, đường Thanh Niên với giá là 85 triệu đồng/1m2; Buộc UBND TP Hải Dương tính lại phương án bồi thường công trình, cây cối trên đất đợt thu hồi lần 2.
Quá trình xét hỏi tại phiên tòa đã xác định được: Các hộ bị thu hồi toàn bộ thửa đất theo quyết định thu hồi đất và giao đất số 446/QĐ-Ttg của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 14/5/2004 và nhận biết được việc thu hồi đất; các hộ xác nhận tại thời điểm có quyết định thu hồi và thông báo thu hồi thì vị trí các thửa đất của các hộ bị thu hồi thuộc vị trí 2 đường Lê Quý Đôn.
Tại thời điểm có quyết định thu hồi thì Luật Đất đai năm 1993 đang có hiệu lực. Khi triển khai việc thu hồi lần 2, Luật Đất đai năm 2003 có hiệu lực pháp luật nên các trình tự thủ tục và phương án bồi thường được thực hiện theo Luật Đất đai năm 2003. Căn cứ biên bản kiểm kê khối lượng giải phóng mặt bằng lập năm 2004, căn cứ các hộ chỉ có 1 thửa đất bị thu hồi tại quyết định thu hồi đất số 466 của Thủ tướng Chính phủ năm 2004, căn cứ Quyết định 2708 ngày 21/8/2023 của UBND tỉnh Hải Dương áp giá đất tính tại thời điểm ban hành quyết định phê duyệt phương án giá đất ở làm cơ sở tính tiền bồi thường cho 3 hộ, căn cứ quyết định giải quyết khiếu nại của các hộ dân, UBND TP Hải Dương đã ban hành Quyết định số 4489/QĐ-UBND ngày 19/12/2023 tính phương án bồi thường về đất thu hồi lần 2 là đất ở của 3 hộ và xác định đất thu hồi thuộc vị trí 2 đường Lê Quý Đôn với giá 30 triệu đồng/1m2; riêng đối với công trình kiến trúc, cây cối hoa màu....được thực hiện theo phương án bồi thường lập năm 2006 và được UBND tỉnh Hải Dương phê duyệt tại Quyết định phê duyệt phương án bồi thường số 3600 ngày 18/10/2006. Ngày 31/12/202, UBND tỉnh Hải Dương ban hành Quyết định số 4047/QĐ-UBND ủy quyền cho UBND các huyện, thị xã, thành phố quyết định thu hồi đất đối với các trường hợp thuộc thẩm quyền của UBND tỉnh Hải Dương.
Tại phiên tòa: Đại diện VKSND tỉnh Hải Dương đã phát biểu quan điểm giải quyết vụ án: Căn cứ theo Điều 74 Luật Đất đai năm 2013 thì các hộ bị thu hồi toàn bộ thửa đất theo giá đất cụ thể của loại đất tại thời điểm ban hành Quyết định thu hồi đất số 446/QĐ-Ttg Thủ tướng Chính phủ ngày 14/5/2004. Tuy nhiên, do có khiếu nại của các hộ yêu cầu xác định là đất ở nên đến năm 2023 UBND TP Hải Dương mới căn cứ quyết định giải quyết khiếu nại năm 2021, căn cứ bản kiểm kê xác định tài sản lập năm 2004 để ban hành Quyết định số 4489/QĐ-UBND phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ cho 3 hộ bà Dịu, Hoa, Huế, căn cứ giá đất ở vị trí 2 Lê Quý Đôn tại thời điểm năm 2023 để xác định bồi thường đất thu hồi là đất ở giá 30 triệu/1m2, là đã đảm bảo quyền lợi ích hợp pháp cho các hộ có đất bị thu hồi.
Tại Quyết định thu hồi đất số 466 của Thủ tướng chính phủ giao UBND tỉnh Hải Dương thực hiện các trình tự thu hồi đất, ngày 31/12/2021 UBND tỉnh ban hành Quyết định 4047/QĐ-UBND ủy quyền cho UBND các huyện, thị xã, thành phố quyết định thu hồi đất đối với các trường hợp thuộc thẩm quyền của UBND tỉnh Hải Dương. Do vậy, UBND TP Hải Dương đã ban hành Quyết định số 4489/QĐ-UBND phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ cho 3 hộ bà Dịu, Hoa, Huế. Căn cứ khoản 2 Điều 92 Luật Đất đai 2013 thì tài sản gắn liền với đất tạo lập sau khi có thông báo thu hồi đất của cơ quan nhà nước có thẩm quyền không được bồi thường.
Do người khởi kiện nhận biết được quyết định thu hồi đất năm 2004 nên việc UBND TP Hải Dương căn cứ vào các biên bản xác định kiểm kê tài sản năm 2004 để thực hiện bồi thường tại thời điểm ban hành quyết định thu hồi đất mà không thực hiện lại kiểm kê tài sản khi ban hành quyết định phê duyệt phương án bồi thường đất năm 2023 để bồi thường, là phù hợp quy định của pháp luật.
Từ phân tích trên, đề nghị Hội đồng xét xử áp dụng các Điều 74, 92, 112, 114 Luật Đất đai năm 2013, Điều 34 Nghị định số 47 của Chính phủ tuyên xử không chấp nhận các yêu cầu khởi kiện của người khởi kiện về: hủy Quyết định số 4489/QĐ-UBND ngày 19/12/2023 của UBND TP Hải Dương về việc phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ cho hộ bà Dịu, bà Hoa, bà Huế; Buộc UBND TP Hải Dương tính lại phương án bồi thường giá đất đợt thu hồi lần 2 theo vị trí 1, đường Thanh Niên, giá là 85 triệu đồng/1m2 ; Buộc UBND TP Hải Dương tính lại phương án bồi thường công trình, cây cối trên đất đợt thu hồi lần 2.
Đối với lần thu hồi đất đợt 1 để thực hiện dự án xây dựng đường vành đai phía Nam, Hội đồng giải phóng mặt bằng đã thực hiện việc kiểm kê đất, tài sản, cây cối, hoa màu trên đất của 3 gia đình bà Dịu, bà Hoa, bà Huế vào năm 2003. Theo Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tạm thời năm 1981 cấp cho ông Oanh, bà Hiếu (là người chuyển nhượng đất), Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tạm thời năm 1993 và Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cấp năm 2001 cấp cho bà Hoa ,ông Trường (là người nhận chuyển nhượng từ ông Oanh, bà Hiếu, sau đó, ông Trường, bà Hoa tách đất cho bà Dịu và bà Huế) thể hiện trong tổng số 415m2 đất vừa có đất ở và đất vườn nên khi thu hồi thì có cả đất vườn.
Sau đợt thu hồi đất lần 1 các hộ không khiếu nại và đã nhận được bảng tính toán phương án bồi thường và nhận tiền bồi thường, bàn giao mặt bằng để thực hiện dự án. Căn cứ theo Điều 116 của Luật Tố tụng hành chính thì yêu cầu của người khởi kiện về: Buộc UBND TP Hải Dương tính lại phương án bồi thường về đất thu hồi lần 1 với giá bồi thường đất ở tại vị trí 2 đường Lê Quý Đôn, giá 30 triệu đồng/1m2 đã vượt quá thời hiệu khởi kiện nên đề nghị Hội đồng xét xử áp dụng điểm g khoản 1 Điều 143 Luật tố tụng hành chính đình chỉ giải quyết đối với yêu cầu khởi kiện này.
Trên cơ sở đề nghị của Viện kiểm sát, Hội đồng xét xử đã tuyên án như quan điểm và đề nghị của VKSND tỉnh Hải Dương.