Vừa bước lên thềm căn nhà nhỏ, âm thanh đầu tiên mà tôi nghe được là từng tiếng chiêng đứt đoạn. Thì ra những âm thanh đứt đoạn đó được tạo nên bởi sự nghịch ngợm của mấy đứa trẻ tầm 3 - 5 tuổi. Ở phía gần cửa sổ, ông K’Mành, 72 tuổi, nghệ nhân cồng chiêng, ngồi thu lu trên chiếc xe lăn, buông tiếng thở dài: “Hôm nay, chắc cũng không đủ người đến tập!”. Tôi nhìn ra ngoài trời, mưa đêm lúc mau lúc thưa, y hệt lời nói buồn tủi của ông K’Mành.

Trước kia, ông K’Mành là người ăn, ngủ, tập luyện cùng chiêng. Chính ông K’Mành là người đứng ra thành lập Đội Cồng chiêng thôn 15, với mục đích gìn giữ và phát huy di sản văn hóa của cha ông để lại. Thế nhưng, cách đây 3 năm, ông K’Mành đành trao gửi ước mơ ấy cho lớp con cháu, vì bản thân ông K’Mành sau một cơn tai biến đã phải ngồi một chỗ từ đó đến nay. Ông K’Tư, Đội trưởng Đội Cồng chiêng thôn 15, chia sẻ: “Năm 2014, Đội Cồng chiêng thôn 15 được mở, với 30 thành viên. Gần một nửa trong số này là những thanh niên có độ tuổi từ 14 - 20. Nhìn vào lực lượng thanh niên đăng ký theo học, ai cũng hy vọng về sự lớn mạnh của đội cồng chiêng đó sau này. Thế nhưng chỉ sau vài năm, những đứa trẻ lớn lên, việc mưu sinh hàng ngày dường như đã lấy mất đi niềm say mê tiếng chiêng của chúng”. “Bọn trẻ bây giờ phải đi làm thuê, làm việc gia đình, không có nhiều thời gian để tập luyện biểu diễn cồng chiêng nữa. Đến cái chữ học trên trường, ghi chép cẩn thận như vậy mà không đọc lại còn quên chứ nói gì đến cồng chiêng. Học cái này làm sao mà ghi chép được, phải tự ghi nhớ trong đầu từng điệu, từng nhịp. Ấy vậy mà không tập luyện thường xuyên thì làm sao nhớ nổi, làm sao mà đánh hay được”, ông K’Mành buồn bã tiếp lời.

Cũng như ông K’Mành, ông K’Tư gắn bó với tiếng chiêng từ khi mới 20 tuổi. Thời điểm đó, lễ hội truyền thống của người K’Ho trong bon còn nhiều. Thế nên niềm đam mê cồng chiêng của ông K’Tư cũng theo đấy mà lớn dần. Ông K’Tư ấp ủ ước mơ gìn giữ truyền thống cha ông, bằng cách sau này sẽ truyền dạy nghệ thuật diễn tấu cho con cái. Nhưng rồi, thời gian trôi đi, niềm đam mê ấy giờ trở thành nỗi ưu tư, vì mỗi lần đi tập hợp các thành viên trong Đội Cồng chiêng thôn 15 để tập luyện, ông K’Tư không ít lần phải nghe câu nói: “Đi đánh cồng chiêng vậy có được gì không?” từ những người trẻ. “Cái thời đội chiêng và đội xoang cùng đi thi, đi biểu diễn ở trên huyện và các xã bạn vui biết bao. Chẳng nói đâu xa, cách đây một vài năm, mỗi dịp lễ, Tết, già, trẻ lại cùng nhau tham gia biểu diễn và cổ vũ cho nhau. Có lần ông ấy bị đau ruột thừa nhưng vẫn cố gắng hết sức để hoàn thành tiết mục biểu diễn của mình. Biểu diễn xong, hai vợ chồng lập tức bắt xe ra Bảo Lộc nhập viện mà không kịp chờ công bố kết quả của ban tổ chức. Về sau tiết mục đó được giải Nhất, cả đội đem bằng khen vào bệnh viện cho chúng tôi xem, dù đang đau nhưng mọi người rất vui mừng”, bà Ka Them, vợ ông K’Tư, nhớ lại.

Ông K’Tư cho hay: Đội Cồng chiêng thôn 15 trước đây quy định, mỗi tháng cả đội sẽ tập trung lại vào ngày Chủ nhật bất kỳ để cùng nhau tập luyện. Tuy nhiên, từ sau khóa đào tạo ngắn ngày đến nay, chưa lúc nào đội chiêng tập hợp được đủ người để tập luyện. Và việc Đội Cồng chiêng thôn 15 đã lâu không luyện tập cùng nhau sẽ làm cho nghệ thuật diễn tấu cồng chiêng nơi đây sẽ bị mai một đi.

leftcenterrightdel
 Ông K’Tư chỉ dẫn con trai 8 tuổi cách đánh chiêng cơ bản.

Tôi bắt đầu cảm thấy nản, định bụng từ biệt ông K’Mành và vợ chồng ông K’Tư để ra về, thì thấy 4 người đội mưa đến nhà ông K’Mành để luyện tập. Trong số 4 người này, K’Thình là người trẻ nhất, mới 17 tuổi. Tất nhiên, K’Thình cũng như bao người trẻ K’Ho khác, việc học ở trường cộng thêm công việc gia đình khiến em khá bận bịu. Song, không vì thế mà K’Thình quên đi những giai điệu cồng chiêng mang bản sắc dân tộc K’Ho. “Mỗi khi nghe tiếng chiêng vang lên, em thấy thích”, K’Thình cười. Do đó, trong những lần đi biểu diễn, hay tham gia tập luyện cùng đội chiêng, em chú tâm đánh chiêng sao cho đúng, cho hay. Mà muốn đánh chiêng cho đúng, cho hay thì không còn cách nào khác ngoài việc phải tập luyện chuyên cần. Tôi trông cái cách K’Thình chăm chú tập luyện từng động tác đánh chiêng cũng đủ thấy ở em một sự học hỏi nghiêm túc. Tiếc là thế hệ của K’Thình, không còn mấy ai mặn mà với nghệ thuật diễn tấu cồng chiêng như em nữa.

Chia tay Đội Cồng chiêng thôn 15, trong tôi hằn lên câu hỏi của bà Ka Them: “Tre già thì măng mọc. Tất nhiên rồi. Đó là quy luật. Nhưng còn ngọn lửa, nếu không có người giữ, thì lửa chẳng thể nào cháy mãi được. Nghệ thuật trình tấu cồng chiêng cũng vậy, nếu không có người duy trì thì văn hóa truyền thống của người K’Ho chẳng biết rồi sẽ đi về đâu?”.

Chu Trịnh