Năm 2005, các nhà khoa học lần đầu tiên phát hiện ra loài thú lạ ở khu bảo tồn Đa dạng sinh học Quốc gia Hin Nậm Nô, tỉnh Khăm Muộn, CHDCND Lào có hình dạng loài chuột và đặt tên là chuột đá Lào Laonastes aenigmamus.
Khi các nhà khoa học so sánh các đặc điểm hình thái của chuột đá Lào với với các mẫu hóa thạch của họ thú cổ Diatomydae và khẳng định chuột đá Lào là loài sống sót duy nhất của họ thú cổ Diatomydae đã bị xem là tuyệt chủng từ kỷ Miocence, cách đây khoảng 11 triệu năm.
    |
 |
| Loài chuột đá Lào được các nhà khoa học phát hiện. Ảnh: Nguyễn Xuân Nghĩa |
Tiếp đó vào cuối năm 2011, trong khi thực hiện điều tra đa dạng sinh học thú nhỏ ở vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình), các nhà khoa học tiếp tục thu được 4 mẫu vật của một loài thú lạ ở xã Thượng Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. Phân tích so sánh các đặc điểm hình thái ngoài, các số đo kích thước cơ thể và đặc điểm hình thái sọ của các mẫu vật này, các nhà khoa học xác định loài chuột phát hiện tại xã Thượng Hóa chính là loài chuột đá lào Laonastes aenigmamus.
Phát hiện này đã bổ sung cho Danh mục thú Việt Nam thêm một loài mới và một họ mới (Diatomyidae). Loài chuột phát hiện tại xã Thượng Hóa sau đó được đặt tên là "Chuột trường sơn" bởi loài này chỉ phân bố ở các hệ sinh thái núi đá vôi của dãy Trường Sơn.
Ban đầu, các mẫu vật của loài chuột đá Lào được các nhà khoa học phát hiện khi người dân bày bán tại chợ thuộc huyện Thà Khẹt, tỉnh Khăm Muộn. Loài chuột này người dân địa phương gọi tên là “Kha nượu”.
|
 |
| Một con Knê Củng mà người dân bắt được. Ảnh tư liệu |
Điều thú vị là loài chuột đá Lào được xem là một hiện tượng "hiệu ứng hồi sinh" của họ Diatomyidae. Hiệu ứng hồi sinh là một hiện tượng liên quan đến các phát hiện hóa thạch sinh vật, nói về sự tái xuất hiện của một bậc phân loại sau một thời gian dài hàng triệu năm không có ghi nhận và được xem là đã bị tuyệt chủng. Việc phát hiện ra loài chuột đá Lào đại diện sống của họ Diatomyidae được cho là tuyệt chủng cách đây 11 triệu năm là một ví dụ điển hình về hiệu ứng hồi sinh rất hiếm gặp ở các loài thú.
Sau đó, khi phát hiện loài chuột tìm đươc tại ở xã Thượng Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình các nhà khoa học nhận thấy loài chuột này giống với loài chuột đá Lào. Đồng bào Rục tại xã Thượng Hóa gọi loài chuột mà họ bắt được là “Knê Củng”. Sau đó, các nhà khoa học đặt tên cho loài chuột này là “Chuột Trường Sơn”, tiếng Anh là Annamite Rat.
Đây là loài chuột mà người dân xã Thượng Hóa đã từng bẫy bắt được và sử dụng như một nguồn thực phẩm của họ trong thời gian đói khổ thiếu thức ăn. Người dân thường bẫy bắt loài chuột này ở các khu vực chân núi đá vôi có nhiều khối đá lớn và cả trong một số hang núi trên sườn dốc cao của dãy Trường Sơn. Chúng cũng bị bẫy bắt cả ở những khu rừng nguyên sinh và những khu rừng gần bản làng đã bị tác động không quá mạnh.
|
 |
| Một người dân xã Thượng Hóa tái hiện cách đặt bẫy Knê Củng. Ảnh: Lê Đình Dũng |
Chuột Trường Sơn hoạt động về đêm và thức ăn chủ yếu là thực vật. Đây cũng là loài chuột đặc biệt khác lạ so với loài chuột thông thường khi chỉ mang thai một con duy nhất. Chính vì sự đặc biệt của loài chuột này, các nhà khoa học và các cơ quan chức năng đã xây dựng các biện pháp bảo tồn đồng thời tuyên truyền vận động người dân địa phương không săn bắt chuột trường sơn.
Cơ quan chức năng cũng xây dựng quy chế và cam kết bảo vệ chuột Trường Sơn và sinh cảnh của nó, kèm theo các hoạt động hỗ trợ phát triển cộng đồng nâng cao đời sống. Đặc biệt, giúp đỡ các gia đình dân tộc Rục ở Thượng Hóa phát triển chăn nuôi gia súc, tạo nguồn thực phẩm thay thế và nâng cao đời sống để khuyến khích họ không săn bắt động vật rừng, không chặt phá rừng.
Xây dựng và thực hiện chương trình giám sát tình trạng săn bắt động vật hoang dã, đặc biệt là tình trạng bẫy bắt các loài thú nhỏ ở xã Thượng Hóa để ngăn ngừa việc tiếp tục bẫy bắt chuột trường sơn và các loài thú khác; thường xuyên tuần tra rừng để phát hiện và phá hủy các luống bẫy cài đặt trong rừng; xử phạt nghiêm những người vi phạm.