(BVPL) - Lợi nhuận từ buôn bán động vật hoang dã ngang hàng với ma túy và vũ khí nhưng dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này chưa đánh giá đúng mức độ loại tội phạm này. Bộ luật Hình sự của Việt Nam hiện nay có những chế tài xử lý rất nghiêm khắc đối với nhóm tội phạm về ma túy, vũ khí và buôn bán người nhưng ngược lại, chế tài xử lý tội phạm về ĐVHD vẫn chưa thực sự phản ánh được tính chất nghiêm trọng của loại tội phạm này.
Nạn buôn bán trái phép động vật hoang dã (ĐVHD) hiện đang là một vấn đề nóng được cả thế giới quan tâm. Việt Nam là một trong những quốc gia có tình trạng săn bắt và buôn bán ĐVHD vô cùng phức tạp. Các mạng lưới buôn bán ĐVHD lớn không chỉ hoạt động trong nước và khu vực mà còn vươn xa sang nhiều quốc gia và châu lục khác trên thế giới, điển hình là châu Phi. Một trong những nguyên nhân dẫn đến sự “lộng hành” của các đường dây buôn bán ĐVHD lớn tại Việt Nam là do tội phạm liên quan đến ĐVHD vẫn chưa được coi là loại hình tội phạm nghiêm trọng.
Theo quy định tại Điều 190 Bộ luật Hình sự 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), hình phạt cao nhất cho loại tội phạm về ĐVHD là 7 năm tù. Tuy nhiên trên thực tế, theo Báo cáo số 683/BC-KL-QLR ngày 17/12/2014 của Cục Kiểm lâm về công tác quản lý bảo vệ rừng năm 2014 và Phương hướng, nhiệm vụ bảo vệ rừng năm 2015, từ năm 2009 đến năm 2013 có 5.133 vụ vi phạm về ĐVHD. Song, theo thống kê của Tòa án nhân dân tối cao, trong giai đoạn này chỉ có 327 vụ việc được đưa ra xét xử. Theo thống kê của Tòa án nhân dân tối cao, trong số 490 bị cáo được đưa ra xét xử, có 159 bị cáo phải chịu mức án tù 3 năm trở xuống, 19 bị cáo chịu mức phạt tù từ 3-7 năm và 342 bị cáo được hưởng án treo và các hình phạt khác.
Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) tại Điều 241 quy định mức tối đa của khung hình phạt cho loại tội phạm này là 15 năm tù. Đây là một sự thay đổi rất tích cực và nếu được thông qua sẽ có ý nghĩa lớn trong việc răn đe các đối tượng vi phạm. Tuy nhiên, theo đánh giá của Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV), một số nội dung của Điều 241 Dự thảo Bộ luật vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của công tác đấu tranh, phòng chống loại tội phạm nghiêm trọng này. Một số thay đổi còn được xem là “yếu” hơn quy định tại Điều 190 BLHS hiện nay.
Tổ chức ENV đưa ra dẫn chứng, theo Điều 190 BLHS (sửa đổi năm 2009) thì các vi phạm được liệt kê trong điều luật này đều bị xem xét xử lý hình sự, bất kể số lượng, khối lượng hay giá trị tang vật. Tuy nhiên, Điều 241 Dự thảo lại chỉ quy định những vụ việc “gây hậu quả nghiêm trọng” hoặc đối tượng tái phạm mới bị xem xét xử lý hình sự. Việc đưa thêm khái niệm “gây hậu quả nghiêm trọng” hoặc “trường hợp tái phạm” trong cấu thành Điều 241 của Dự thảo BLHS là không cần thiết và dễ dẫn đến nguy cơ bỏ lọt nhiều tội phạm.
Điều 190 BLHS hiện nay cũng như Điều 241 Dự thảo không có quy định về hành vi “lưu giữ” và “chế biến” ĐVHD. Trong chuỗi hành vi từ săn bắt các loài ĐVHD từ tự nhiên đến khi đưa các sản phẩm bất hợp pháp này đến tay người tiêu dùng tất yếu sẽ có giai đoạn “lưu giữ” và/hoặc “chế biến”. Xét đến cùng, mức độ nghiêm trọng của những hành vi này là tương tự như nhau vì cùng “lấy đi” các cá thể ĐVHD nguy cấp ra khỏi môi trường sống tự nhiên của chúng, ảnh hưởng đến sự tồn tại của toàn bộ quần thể loài này trong tự nhiên. Tuy nhiên, trong khi BLHS có quy định các hành vi “săn, bắt, giết, vận chuyển, nuôi nhốt, buôn bán”, các hành vi “lưu giữ” và “chế biến” lại không được ghi nhận là các hành vi nguy hiểm cho xã hội và do đó không được xử lý bằng chế tài nghiêm khắc này.
Chỉ hành vi vi phạm đối với các loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ mới bị xử lý hình sự. Theo ENV, đây là một lỗ hổng lớn vì vi phạm liên quan đến các loài không phải là loài “nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ” thì dù số lượng vi phạm lớn đến đâu và gây hậu quả nghiêm trọng như thế nào cũng chỉ bị xử lý hành chính. Cũng theo thống kê từ ENV, trước năm 2014, tê tê vàng và tê tê Java không “được ưu tiên bảo vệ” và do đó vi phạm đối với tê tê vàng và tê tê Java trong mọi trường hợp chỉ bị xử phạt hành chính. ENV đã ghi nhận rất nhiều vụ buôn bán rất lớn liên quan đến tê tê với số lượng lên đến hàng tấn, thậm chí đến hàng chục tấn nhưng các trường hợp này không bị khởi tố. Thậm chí, tang vật tê tê cũng được cơ quan có thẩm quyền bán đấu giá. Lợi nhuận khổng lồ mà hình phạt không đủ răn đe khiến cho các đối tượng cầm đầu đường dây buôn bán ĐVHD lớn sẵn sàng chấp nhận rủi ro. Hiện nay, cả hai loài tê tê của Việt Nam đã được nâng cấp bảo vệ do chúng bị khai thác đến cạn kiệt trong tự nhiên.
Bà Bùi Thị Hà – Phó Giám đốc ENV đã chia sẻ: “Lợi nhuận từ buôn bán ĐVHD ngang hàng với ma túy và vũ khí. Vì thế, chỉ có chế tài hình sự nghiêm khắc mới có thể làm giảm thiểu tình trạng săn bắt, buôn bán ĐVHD và bảo vệ đa dạng sinh học của Việt Nam”. Tổ chức này mong các nhà xây dựng pháp luật và hoạch định chính sách xem xét thận trọng các quy định tội phạm về ĐVHD, kế thừa những điểm tích cực trong quy định hiện hành tại Điều 190 Bộ luật Hình sự (2009) và hoàn thiện quy định này phù hợp với thực tế thực thi để chế tài hình sự trở thành một công cụ nghiêm khắc răn đe, phòng ngừa loại tội phạm nghiêm trọng này.
Đức Minh