Bảo tồn đa dạng sinh học gắn với phát triển du lịch bền vững Vườn quốc gia Núi Chúa

Giá trị về đa dạng sinh học

Là nơi hội tụ cả ba không gian rừng, biển, bán sa mạc, Vườn quốc gia Núi Chúa có hệ sinh thái phong phú, đa dạng với nhiều loài động vật, thực vật quý hiếm và đặc hữu ở trên cạn, dưới biển. Theo khảo sát mới nhất của Vườn quốc gia Núi Chúa và Viện Sinh học nhiệt đới Thành phố Hồ Chí Minh, hệ thực vật của Vườn quốc gia Núi Chúa đã ghi nhận 1.054 loài, trong đó có 340 loài cây cho gỗ, 520 loài thực vật làm thuốc và 127 loài cây làm cảnh, cho bóng mát. Hiện có 54 loài thực vật được ghi trong Sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ - IUCN.

Khu vực cứu hộ, bảo tồn rùa biển tại Vườn quốc gia Núi Chúa.

Bên cạnh đó, hệ động vật cũng đa dạng, bao gồm 345 loài động vật với 83 loài thú, 181 loài chim và 81 loài bò sát - lưỡng cư, trong đó 46 loài quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ - IUCN. Nhiều loài đang được ưu tiên bảo tồn như gấu ngựa, gấu chó, beo lửa, khỉ đuôi dài, khỉ đuôi lợn, sơn dương, nai, gà tiền mặt đỏ, rùa núi vàng... Đặc biệt, Vườn quốc gia Núi Chúa có quần thể Voọc Chà Vá chân đen quý hiếm có tên trong sách đỏ đang được bảo tồn, phát triển.

Vùng biển của Vườn quốc gia Núi Chúa có rạn san hô rất phong phú, với 334 loài san hô thuộc 15 họ, 59 giống san hô tạo rạn, trong đó có 46 loài mới được ghi nhận và bổ sung vào danh mục loài san hô Việt Nam. Vườn quốc gia Núi Chúa là nơi đang duy trì hoạt động bảo tồn, cứu hộ rùa biển. Hằng năm, có 3 loài rùa biển đến sinh sản gồm: Đồi mồi, rùa xanh, đồi mồi dứa. Vùng biển của Vườn quốc gia Núi Chúa còn là nơi hiếm hoi trên đất liền, là khu vực thứ hai ở Việt Nam (sau Vườn quốc gia Côn Đảo) có rùa biển lên đẻ trứng.

Với tính đa dạng sinh học cao, Vườn quốc gia Núi chúa đã xây dựng và đưa vào khai thác các tour, tuyến du lịch sinh thái hấp dẫn gồm: Vịnh Vĩnh Hy, Hang Rái, suối Lồ Ồ, suối Nước ngọt, các bãi biển có cảnh quan thơ mộng, nguyên sơ như Bình Tiên, Vĩnh Hy, Bãi Chà Là, Bãi Hỏm, Bãi Thịt, Thái An thích hợp tắm biển, lặn ngắm san hô. Bên cạnh đó, vùng đệm Vườn quốc gia Núi Chúa là nơi sinh sống của đồng bào các dân tộc Raglay, Chăm, Kinh có nhiều lễ hội văn hóa đặc sắc thích hợp cho du khách ưa thích khám phá, tìm hiểu văn hóa của cư dân bản địa.

Bảo tồn gắn với phát triển du lịch bền vững

Những năm gần đây, sự gia tăng dân số cùng với việc khai thác quá mức các nguồn lợi tự nhiên của người dân đã làm cho tính đa dạng sinh học của Vườn quốc gia Núi Chúa bị suy giảm về số lượng và chất lượng. Hiện nay, việc tìm kiếm các nguồn lợi từ rừng của đồng bào dân tộc thiểu số sống xung quanh vùng đệm vẫn diễn ra.

Bên cạnh đó, tình trạng ngư dân khai thác các nguồn lợi hải sản mang tính hủy diệt như dùng đèn pha công suất lớn để đánh cá, dùng lưới có mắt lưới nhỏ, đánh bắt bằng thuốc nổ…đã phá hủy rạn san hô, làm cho trữ lượng hải sản ngày càng suy giảm. Ngoài ra, tình trạng nắng hạn kéo dài cũng làm ảnh hưởng không nhỏ đến công tác phòng cháy chữa cháy rừng, sự sinh trưởng và phát triển một số diện tích rừng trồng hiện nay.

Công tác bảo tồn đa dạng sinh học vẫn còn một số bất cập như: Đội ngũ cán bộ có chuyên môn về bảo tồn đa dạng sinh học thiếu, chủ yếu là kiêm nhiệm, do đó việc triển khai thực hiện các chương trình, dự án còn hạn chế. Công tác tuyên truyền, vận động người dân tham gia hoạt động bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học gặp nhiều khó khăn do người dân sống tại vùng đệm phần lớn là đồng bào dân tộc thiểu số, sống chủ yếu dựa vào việc khai thác tài nguyên rừng, trình độ, nhận thức hạn chế.

Để bảo tồn đa dạng sinh học Vườn quốc gia Núi Chúa theo hướng bền vững, ông Trần Văn Tiếp - Phó Giám đốc Vườn quốc gia Núi Chúa cho biết: Hằng năm, Vườn quốc gia Núi Chúa có kế hoạch theo dõi, giám sát đa dạng sinh học các hệ sinh thái rừng, biển, nguồn lợi trong khu vực, hiện trạng, tình hình khai thác, các tồn tại để xây dựng, triển khai hoạt động bảo tồn phù hợp quy định hiện hành và cứ liệu khoa học để đảm bảo tính thực tiễn; qua đó, góp phần bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên đa dạng sinh học gắn với phát triển các loại hình du lịch sinh thái như: Du lịch biển, du lịch rừng, nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường và tham quan tại Vườn quốc gia.

Hiện nay, Vườn quốc gia Núi Chúa tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống vườn thực vật, vườn ươm, khu vực cứu hộ sinh vật biển để bảo tồn và phát triển các nguồn gen quý hiếm, đặc hữu có nguy cơ tuyệt chủng. Vườn đang sưu tầm, nhân giống 25 loại lan rừng, quý hiếm dự kiến đến cuối năm 2018 sẽ nghiệm thu đề tài. Vườn cũng đang phối hợp với Đại học Nông lâm Thành phố Hồ Chí Minh triển khai đề tài khảo sát, bảo tồn và phát triển triển nguồn cây dược liệu có giá trị để sản xuất; hợp tác với các trường đại học, nhà khoa học tham gia nghiên cứu, đánh giá, bảo tồn tài nguyên đa dạng sinh học, ông Trần Văn Tiếp cho biết thêm.

Những năm qua, Vườn quốc gia Núi Chúa đã hỗ trợ phát triển sản xuất, đa dạng hóa sinh kế giúp bà con giảm nghèo bền vững như: Hỗ trợ con em đồng bào, ngư dân sống trong và xung quanh vùng đệm Vườn quốc gia về đào tạo nghề, thay đổi sinh kế, cải thiện thu nhập để giảm thiểu tác động đến tài nguyên rừng, biển.

Từ năm 2016 đến nay, Vườn quốc gia Núi Chúa đã tổ chức giao khoán bảo vệ rừng cho 111 hộ nghèo trên 7 thôn với diện tích 6.198 ha. Tính đến hết quý I/2018, Vườn đã chi trả 441 triệu đồng kinh phí giao khoán bảo vệ rừng cho người dân địa phương. Qua nhận khoán, ngoài phần kinh phí để tuần tra chống phá rừng, bà con trích lại để mua 28 con bò, 63 con dê sinh sản. Vườn cử cán bộ giám sát, hướng dẫn bà con mua bò, dê, kỹ thuật chăn nuôi và sinh sản, từ đó tạo việc làm, giúp bà con ổn định cuộc sống, tiến tới không phụ thuộc vào tài nguyên rừng.

Vịnh Vĩnh Hy tại Vườn quốc gia Núi Chúa - một trong những vịnh đẹp nhất Việt Nam.

Hiện Vườn quốc gia Núi Chúa đang thực hiện hỗ trợ mô hình trồng cây bưởi năng suất cao, với chi phí 120 triệu đồng cho 3 hộ dân trên địa bàn trồng thử nghiệm, qua đánh giá cây bưởi sinh trưởng và phát triển khá tốt. Vườn quốc gia Núi Chúa cũng đang tập trung phát triển mô hình sinh kế bền vững cho người dân thôn Cầu Gãy, xã Vĩnh Hải tham gia các hoạt động du lịch tại Vườn như, tham gia hướng dẫn viên tour du lịch rừng, thành lập tổ múa Mã la phục vụ du khách, tổ thủ công mỹ nghệ làm vòng, chuỗi từ hạt cây rừng, tổ giữ xe, bán hàng.

Trong 6 tháng đầu năm 2018, Vườn Quốc gia Núi Chúa đã đón hơn 100.000 lượt khách đến tham quan, nghỉ dưỡng. Hiện Vườn quốc gia Núi Chúa tiếp tục xây dựng và đổi mới hoạt động du lịch sinh thái để thu hút du khách, tạo thêm nguồn thu nội lực phục vụ công tác bảo tồn đa dạng sinh học.

Thời gian tới, Vườn quốc gia Núi Chúa đẩy mạnh truyền thông để nâng cao nhận thức, ý thức bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học cho cán bộ, nhân viên và người dân sống trong vùng đệm. Ngoài ra, đơn vị tiếp tục phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương, ngành chức năng đẩy mạnh tuần tra, kiểm tra, phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời hành vi vi phạm pháp luật về khai thác tài nguyên rừng, biển.

Nguyễn Thành/TTXVN