    |
 |
| Cá thầu dầu mua về và làm sạch trước khi cho bếp chế biến. |
Cá thầu dầu trước đây ít người ăn bán rẻ như cho nhưng giờ lại là đặc sản hiếm. Xưa kia, sông hồ, kênh rạch ruộng mương nhiều nên cá cũng rất nhiều. Giờ đô thị hóa, ao hồ ngày càng ít, cá thầu dầu thiên nhiên cũng ít dần. Trước kia, khi mùa mưa tới cá sinh sôi nảy nở, lũ chúng tôi rủ nhau đi kéo lưới, đánh dậm, đơm đó… chủ yếu nghĩ tới bắt cá to, ít ai thèm bắt tép nhỏ như cá thầu dầu. Nhưng giờ cá to chủ yếu nuôi công nghiệp, ăn thịt nhão, nhạt miệng, cá nhỏ như tép thầu dầu vẫn giữ được hương vị thiên nhiên nên lại là đặc sản. Đi chợ các hàng bán cá to lúc nào cũng sẵn, nhưng tép đồng như cá thầu dầu do phụ thuộc thiên nhiên nên không phải buổi chợ nào cũng bày bán.
Cá thầu dầu ngon nhất là vào mùa nước lớn, cá cái mang theo bụng đầy trứng tìm nơi sinh sản. Mua được mớ tép về chế biến ăn thật ấn tượng.
Dân sành ăn có lẽ ấn tượng cá thầu dầu ở các dòng sông lớn, đặc biệt vùng sông Đà, sông Hồng. Chúng xuất hiện nhiều ở các hồ ven các sông ở Sơn La, Hòa Bình, Phú Thọ… cá dài như lá tre, tầm 3-5cm. Người dân nơi đây thường phơi cá khô đem bán. Chúng được ví như cá chỉ vàng vùng cao vì thịt màu vàng, ăn dẻo và thơm ngon. Thường được bán 250-300 ngàn mỗi kg.
Có rất nhiều cách chế biến món tép thầu dầu, như nấu dưa chua, kho tương, om khế, phơi khô sau đó chiên, hoặc đun nước mắm. Cá thầu dầu đem kho hoặc om cứng thì rất ngon. Cá có thể om với các loại rau quả tuỳ khả năng và sở thích của từng gia đình, như om với dưa cải, cà bát muối, trám đen, dọc khoai sọ tươi hoặc đã phơi khô, rau sắn, lá gừng, nồi om còn lót lá gừng tươi hoặc dăm lát gừng, tất cả đun nhỏ lửa đến gần cạn khô. Nhưng để ăn ấn tượng, muốn có vị khác khác đó là om tép với sung và thịt ba chỉ.
Cá thầu dầu sau khi mua về được rửa nước muối, làm sạch bằng cách bỏ đầu và ruột. Bước tiếp theo là tẩm gia vị và bột nghệ, ớt khô cùng ít nước chua như dấm hoặc nước mẻ, nước dưa chua. Thịt ba chỉ chọn miếng tươi ngon, sau khi mua về rửa nước muối, làm sạch thái từng miếng bằng hai đầu ngón tay, sau đó bỏ vào ướp cùng với tép. Giữa om và kho cá khác nhau ở chỗ om cho ít gia vị hơn tránh để mặn như kho.
Với quả sung khi mua về chế biến thì nên mua sung không quá già hoặc quá nón, bằng đầu ngón tay cái. Sung sau khi rửa qua nước muối thì xắt làm 4 để lúc cho vào om cho nhanh nhừ. Sau đó lấy sung dải xuống đáy nồi, múc thịt ba chỉ và cá thầu dầu vào đun lửa nhỏ cho tới nhừ xương thì thôi. Để cho bắt mắt ta cho thêm nước hàng, ớt tươi cắt lát. Nên om cá bằng niêu đất để chín đều, giữ hương vị tự nhiên. Khi kho gần khô, nước đặc sánh sền sệt, xương nhừ có thể mang ra thưởng thức. Món này rất hợp với cơm nóng.
Cá thầu dầu có vị ngon đặc trưng, thịt trắng rắn, dai dai, hòa quyện với vị béo ngậy thịt ba chỉ, bùi bùi của sung, cay cay của ớt… khiến nồi cơm nhanh “xuống đáy”. Trời mưa lạnh nhâm nhi ly rượu, bia với tép dầu cũng khiến trong lòng thêm ấm thêm và sao xuyến. Món ăn dân dã và ăn hoài không chán, những ký ức của thời mò cá bắt cua tuổi ấu thơ lại hiện về.