Tục ăn trầu – Nghệ thuật của người Hà Nội

 

Ảnh minh họa.

 

Xưa kia, người Hà Nội từ tuổi 13 trở lên đã biét ăn trầu. Theo sứ giả nhà Nguyên vào đời Trần, ở khắp 61 phố phường của Thăng Long đều trồng rất nhiều trầu, cau. Câu ca:” Mua vôi chợ Quán, chợ Cầu/ Mua cau Nam Phố, mua trầu chợ Dinh” được rất nhiều người Hà Nội biết đến. Chợ Cầu, chợ Quán là các chợ lẻ, chợ phụ dọc đường. Nam Phố là tên cũ của chợ Hàng Bè bây giờ là nơi trước kia bán nhiều loại cau cả cau khô và cau tươi. Chợ Dinh ở gần dinh quan phủ Phụng Thiên (phố Phủ Doãn và Ngõ Huyện nay). Bây giờ, người Hà Nội ít ăn trầu hơn trước nên không còn những phố bán trầu mà tập trung phần lớn ở các chợ. Người Hà Nội rất công phu trong việc chọn trầu, cau. Trầu ngon phải là những lá trầu không già không non, màu xanh vừa phải. Cau non phải là cau bánh tẻ, không già, không non, vừa tới hạt(nửa màu, nửa hạt).Người sành ăn thường kénmua cau Đông ở tỉnh  Hải  Hưng (cũ).Từ tháng 8 có thêm cau miền Nam nhưng người ta ít ăn vì loại cau này nhiều hạt không ngon. Mua trầu phải chọn lá hơi ánh vàng, nhỏ, dày, tươi. Ngày trước có trầu không làng Chả ngon nổi tiếng vì lá nhỏ, vừa thơm vừa cay, để có được lá trầu như vậy người làng Chả ngày đó trồng trầu cũng rất công phu, dàn trầu không phải được trồng trên đất trồng gừng. Ngày nay người Hà Nội ăn trầu Hưng Yên, vào dịp lễ hỏi người ta mua trầu Tây Sơn vì lá to đẹp. Người sành ăn trầu chọn vôi xứ Đoài- Sơn Tây

 

 

Ảnh minh họa.

 

Bộ đồ ăn trầu của người Hà Nội gồm có: cơi đựng trầu bằng đồng hoặc quả trầu sơn khảm xà cừ, ống vôi chạm bạc, ống nhổ bằng đồng thau đựng quết trầu. Những  cụ già ăn trầu còn có thêm cối giã trầu bằng đồng chạm trổ khá tinh vi chỉ bỏ vừa miếng trầu,miếg cau, vỏ để giã. Dao bổ cau phải sắc để bổ cau cho đẹp và hạt không bị vỡ. Cũng chỉ là “Quả cau nho nhỏ, lá trầu xanh” nhưng cách ăn trầu của người Hà Nội rất  duyên dáng, họ ăn trầu không những làm đỏ môi, răng đen mà còn tạo nét mmôi cắn chỉ rất đẹp. Người ta không cho cả cau,  trầu và rễ cùng một lúc mà ăn từng thứ một. Cau được nhai dập mới cho trầu vào và sau cùng là rễ quệt thêm một ít vôi, khi ăn người ta thường lấy tay quệt ngang miệng, lâu dần tạo thành nét môi cắn chỉ. Người xưa ăn trầu còn là để bảo vệ hàm răng của mình, chất chát của trầu cau làm cho lợi răng co lại ôm sát lấy chân răng, làm hàm răng cứng chặt lại khônglung lay. Còn trong y học cổ truyền người Việt Nam xưa đã dùng trầu cau như một thứ thuốc chống bệnh sốt rét rừng một khi vaò rừng sâu săn bắn hoặc xuống biển mò ngọc trai, săn bắt đồi mồi… Ngưòi Hà Nội nói riêng và người Việt Nam nói chung xưa kia coi việc têm trầu là một nghệ thuật. Qua cưr chỉ têm trầu, ăn trầu để phán đoán phong cách , tính nết cũng như nếp sống của con người . Chính vì lẽ đó, khi đi xem mặt nàng dâu tưong lai, nhà trai đòi bằng được cô gái ra têm trầu, trước là để xem mặt cô dâu, sau là để xem cử chỉ têm trầu của cô gái mà phán đoán tính nết. Miếng trầu têm vụng về là người không kheo tay; miếng trầu nhỏ miếng cau to là người không biết tính toán làm ăn; miếng trầu quệt nhiều vôi là người hoang phí không biết lo xa…

 

Ngày nay, ở Hà Nội hầu như chỉ có những người trên 60 tuổi mới ăn trầu cho nên không có cảnh mời trầu như A.de Rovodé- một người Pháp nói về việc ăn trầu của người thăng Long thế kĩ XII: “Họ có tục đem theo một vài túi con đầy trầu cau đeo ở thắt lưng, họ để mở trong khi qua lại phố phường để mời bạn bè. Khi gặp họ bắt đầu chao hỏi nhau, rồi mỗi người lấy ở trong túi của bạn một miến trầu để ăn”. Tuy nhiên, quan niệm “miếng trầu là đầu câu chuyện” của người Hà Nội nói riêng và người Việt Nam nói chung vẫn được áp dụng trong nhưng dịp hiếu,hỉ. Ngày Rằm. mồng Một hoặc các ngày lễ Tết hoặc trong những dịp lễ ăn hỏi, cưới xin của các gia đình Việt Nam vẫn không thể thiếu miếng trầu quả cau trên bàn thờ tổ tiên.

 

Trầu cau chỉ là một thứ nhai chơi, tuy đơn sơ nhưng lại có nhiều ý nghĩa trên lĩnh vực y học, tâm lý xã hội… dùng trầu cau còn là một truyền thống văn hoá của dân tộc. Ngày nay, không mấy ai ăn trầu nhưng nét đẹp đó vẫn được ging giữ và áp dụng trong cuốc sống của người dân.