Tập chân dung “Gừng Xứ Nghệ” của Đỗ Lai Thúy sẽ ra mắt ngày 8/4

Việt Nam có nhiều địa phương nổi tiếng được gọi bằng xứ, như xứ Bắc, xứ Đoài, xứ Đông, xứ Thanh, xứ Nghệ, xứ Huế, xứ Quảng, thậm chí xứ Đồng Nai. Xứ vốn là một đơn vị hành chính, sau trở thành một vùng địa – văn hóa. Đất đai, sông núi, phong tục tập quán, lịch sử, văn hóa của một vùng đất đã tạo ra những anh hùng, nhà thơ, nhà tư tưởng không chỉ của vùng đất ấy.

Tập chân dung "Gừng Xứ Nghệ" sẽ ra mắt ngày 8/4.

Xứ Nghệ (gồm cả Nghệ An và Hà Tĩnh) có sông Lam, núi Hồng và biển cả. Đứng ở đồng bằng, chỉ một liếc mắt là đã thu gọn cả nước non. Tuy nhiên, đây cũng là vùng đất đai cằn cỗi, khí hậu gió Lào khắc nghiệt. Xứ Nghệ trước đây vốn là giáp ranh giữa Đại Việt và Chăm Pa. Chiến tranh giữa hai nước trước hết xảy ra trên đất này. Nên nơi đây cũng là đất lưu đày của những dòng họ phạm tội với triều đình, nhưng cũng là mảnh đất tự do cho những anh chị, những kẻ hành tung bất hảo trú ngụ. Con người sống trong môi trường thiên nhiên và xã hội hoang dã và khắc khổ như vậy lâu dần hình thành nên tính cách Nghệ: bền bỉ kiên cường, bất khuất đến duy ý chí, ham học, thích làm giàu, làm quan, nhưng cũng không kém phần mơ mộng.

Đất Nghệ cũng là đất học. Ở Việt Nam, sự học trước đây được biểu tượng hóa lên thành ông đồ: đồ Bắc (Kinh Bắc), đồ Nam (Nam Định, Hà Nam), đồ Nghệ (Nghệ An, Hà Tĩnh), đồ Quảng (Ngũ Quảng, chủ yếu Quảng Nam). Từ ông đồ Nghệ đó đã thoát thai những danh nhân văn hóa, xưa là La Sơn phu tử, Phan Huy Ích, Nguyễn Hữu Chỉnh, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Trường Tộ,… nay là Xuân Diệu, Huy Cận, Thanh Tâm Tuyền, Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Khắc Viện, Cao Xuân Huy, Hà Văn Tấn…

Trong lời tựa của cuốn sách, tác giả Đỗ Lai Thúy nói rằng, trong rất nhiều các nhân vật xứ Nghệ, do rất nhiều những giới hạn của một cây bút phê bình, ông chỉ có thể viết được 20 người. Nhưng như thế cũng có thể coi là nhiều đối với một người ngoài-Nghệ, không-Nghệ. “Thực ra, tôi không có ý định viết về các danh sĩ đất Nghệ. Trên hành trình viết của tôi, tôi chỉ tìm đến những người có vấn đề học thuật, có nhân cách thú vị, có sáng tạo thi/văn cách, chứ không hề xem ông/anh ta quê quán ở đâu. Rồi một lúc nào đó ngoảnh lại, bỗng giật mình hóa ra mình viết hơi bị nhiều về người Nghệ, thậm chí hơn cả người Nghệ, hơn cả người xứ Đoài quê tôi. Các ông bạn Nghệ của tôi thường hỏi sao vậy. Tôi đùa, chắc là kiếp trước tớ là người Nghệ, nên kiếp này phải viết trả nợ”- tác giả chia sẽ.

Nhà phê bình Đỗ Lai Thúy .

Đỗ Lai Thúy, sinh 1948 tại làng Ngọc Than, Quốc Oai, Sơn Tây (nay là Hà Nội). Năm 1971 – 1981, ông phục vụ trong Quân đội. Từ 1981 – 1997, ông là biên tập viên/ trưởng ban biên tập/ phụ trách tạp chí Etudes Vietnamiennes, thuộc Nhà xuất bản Ngoại Văn, Bộ Văn hóa. Từ 1997 – 2008, ông làm biên tập viên/ trưởng ban biên tập/ phó tổng biên tập tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, Bộ Văn hóa – Thông tin. 2005 là Phó Giáo sư Văn học, hướng dẫn thạc sĩ và nghiên cứu sinh.

Khoảng thời gian từ  năm 2008 đến 2016, ông nghỉ hưu/ làm thêm với tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, dạy các chuyên đề về phân tâm học, về lý thuyết và phương pháp phê bình, về lịch sử văn hóa Việt Nam cho các trường Đại học. Từ 2018 đến nay, ông  giữ cương vị Viện trưởng Viện Nhân học Văn hóa.