Hãy để mỗi người ông, người bà, người cha, người mẹ Việt Nam trở thành một hình mẫu tự giác thực hiện các tiêu chí ứng xử trong gia đình, để thế hệ tương lai được lớn lên trong một môi trường đầy đủ đạo đức và văn hóa từ chính ngôi nhà của mình.
Bà An (55 tuổi, giáo viên về hưu) luôn được mọi người trong khu phố ngưỡng mộ vì cách giáo dục con cái thành công. Chồng mất sớm, suốt thời tuổi trẻ, bà An một mình nuôi hai con trai thành đạt. Bí quyết của bà không phải là những bài học lý thuyết khô khan, mà là sự gương mẫu trong mọi hành động. Bà giáo An luôn nói "cảm ơn" và "xin lỗi" với con cái, luôn giữ lời hứa, và đặc biệt là luôn tôn trọng mẹ chồng ngay cả khi có bất đồng. Bà An chia sẻ: "Tôi biết con mình đang nhìn mình, và cách tốt nhất để dạy chúng biết yêu thương và hiếu thảo là tôi phải làm y như vậy với bà của chúng".
Lời chia sẻ chân thành của bà An đã chạm đến giá trị cốt lõi của Bộ Tiêu chí ứng xử trong gia đình do Bộ Văn hoá - Thể thao & Du lịch ban hành năm 2022, trong đó nêu rõ: Cha mẹ, ông bà chính là người xây dựng nền tảng nhân cách cho thế hệ trẻ. Hai tiêu chí gương mẫu và yêu thương không chỉ là yêu cầu, mà là di sản quý giá nhất người lớn trao lại cho con cháu.
Gương mẫu: Sức mạnh của "làm" thay vì "nói"
Trong giáo dục gia đình, sự gương mẫu của cha mẹ, ông bà có sức nặng hơn ngàn lời dạy. Con cái sẽ không chỉ học từ những gì cha mẹ nói, mà còn học từ những gì cha mẹ làm. Và theo các chuyên gia giáo dục, đây chính là hình thức truyền dạy hiệu quả cao nhất.
- Gương mẫu trong ứng xử xã hội: Ở hành vi giáo dục này, cha mẹ cần thể hiện sự tôn trọng với người lớn tuổi, giữ lời hứa, và tuân thủ pháp luật (liên hệ Nhóm nội dung 3). Nếu cha mẹ thiếu tôn trọng người ngoài, con cái sẽ khó lòng hiếu thảo với cha mẹ.
- Gương mẫu trong ứng xử gia đình: Trong đời sống hang này, cha mẹ hòa thuận, chung thủy với nhau, hiếu thảo với ông bà là bài học trực quan nhất về nghĩa tình cho con cháu.
- Gương mẫu trong học tập, lao động: Hình thức giáo dục nêu gương này sẽ thể hiện tinh thần cầu tiến, chăm chỉ, không ngừng học hỏi, giúp con cái hiểu được giá trị của sự nỗ lực và thành quả của lao động. Giúp trẻ khi vào đời sẽ trưởng thành sớm, bản lĩnh hơn, kiên cường hơn trước khó khăn, sóng gió cuộc đời.
Yêu thương đúng cách, tôn trọng sự khác biệt
Yêu thương là bản năng, nhưng yêu thương đúng cách lại là một kỹ năng. Yêu thương theo Bộ Tiêu chí ứng xử trong gia đình, đó là người lớn thể hiện sự che chở và tôn trọng sự phát triển của con cháu. Từ đó, giúp trẻ em biết sống nhân ái hơn. Khoa học đã chứng minh, đứa trẻ lớn lên trong tình yêu thương của ông bà, cha mẹ sẽ thông minh, khoẻ mạnh. Ngược lại, thiếu tình yêu thương cha mẹ, đứa trẻ lớn lên sẽ như cây xanh thiếu ánh mặt trời, trở nên còi cọc, khiếm khuyết cả thể chất và tinh thần. Để yêu thương đúng cách, yêu thương phải đi đôi với tôn trọng. Cha mẹ cần lắng nghe ý kiến của con cái, không dùng kinh nghiệm cá nhân để áp đặt lên ước mơ của con. Điều này đặc biệt quan trọng khi giao tiếp với thế hệ Z, thế hệ anpha… Bên cạnh đó, cần dạy dỗ trẻ bằng lời lẽ phù hợp tâm lý, tình cảm lứa tuổi và hoàn cảnh. Thay vì dung đòn roi, hình phạt thể xác hoặc lời nói xúc phạm, làm tổn thương (là hành vi bị phê phán theo Nhóm nội dung 3), trong mọi hoàn cảnh, các bậc cha mẹ cần kiên nhẫn dùng lý lẽ để phân tích đúng sai, giúp con tự nhận ra và sửa chữa lỗi lầm.
Trách nhiệm tạo nên "Gia đình Kiểu mẫu"
Trở lại với câu chuyện của bà giáo An. Từ sau khi bà nghỉ hưu, xế bóng, các con bà, dù bận rộn đến mấy, vẫn thay nhau gọi điện, sắp xếp công việc để hàng ngày, hàng tuần về nhà ăn cơm cùng mẹ. Chúng chăm sóc bà một cách tự nhiên, chu đáo, không hề tính toán. Bà An hiểu rằng, đó không phải là sự đền đáp, mà là "quả ngọt" của sự gương mẫu và yêu thương mà bà đã vun trồng suốt nhiều thập kỷ.
Từ xưa đến nay, vai trò của ông bà, cha mẹ không chỉ dừng lại ở việc nuôi dưỡng, mà còn là người giữ nề nếp, gia phong, hay còn gọi là “nếp nhà”. Việc truyền đạt nền nếp gia đình, lễ nghi truyền thống (liên hệ Nhóm nội dung 2 trong Bộ Tiêu chí ứng xử trong gia đình) sẽ giúp con cháu có gốc rễ vững chắc để bước vào đời. Trở thành những công dân “vừa hồng, vừa chuyên”, đủ cả tài, đức cống hiến cho xã hội. Đồng thời, trong hành trình cuộc đời, họ cũng trở lại thành những người cha, mẹ, ông, bà đầy tình yêu thương với con cháu. Trở thành những tấm gương sáng về đạo đức và trách nhiệm.
Bởi vậy, các bậc cha mẹ, ông bà cần tự nguyện thực hiện Bộ Tiêu chí ứng xử trong gia đình. Bởi mỗi hành vi ứng xử tốt đẹp của người lớn chính là một viên gạch xây nên nhân cách tương lai của con trẻ.
Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện