Biệt thự Cầu Đá (thường được gọi là Lầu Bảo Đại) là cụm 5 biệt thự mang phong cách kiến trúc Pháp, toạ lạc trên mỏm núi Cảnh Long, phường Vĩnh Nguyên, thành phố Nha Trang.
Các biệt thự được đặt tên theo các loài cây nhiệt đới. Lần lượt từ mỏm núi vào trong là Les Agaves (Xương Rồng), Les Frangipaniers (Bông Sứ), Les Bouguinvilles (Bông Giấy), Les Flamboyants (Phượng Vĩ), Les Badamniers (cây Bàng). Biệt thự tên cây nào được trồng loài cây ấy xung quanh.
Năm biệt thự có lẽ sẽ chẳng có gì đặc biệt nếu nó không hiện diện trên núi Cảnh Long với thế đất “thanh long hý thủy” (rồng xanh giỡn nước); và, không gắn với các nhân vật lịch sử, các thời kỳ lịch sử!.
Đầu tiên, các biệt thự (được xây dựng năm 1923) dùng làm nơi ăn ở cho các nhà nghiên cứu biển khi xây dựng Viện Hải dương học Nha (thành lập năm 1922).
Chủ nhân biệt thự Les Agaves (Xương Rồng) đầu tiên là nhà nghiên cứu biển người Đức, tiến sĩ Krempt- cũng là Giám đốc đầu tiên của Viện Hải dương học Nha Trang.
Từ năm 1940 đến năm 1945, Vua Bảo Đại và Hoàng hậu Nam Phương thường đến nghỉ tại biệt thự Les Agaves khi vi hành phương Nam. Cái tên Lầu Bảo Đại có từ đó.
Từ 1954 đến trước giải phóng 1975, gia đình Tổng thống Ngô Đình Diệm là chủ nhân mới của hai ngôi biệt thự Les Agaves và Les Frangipaniers. Chúng được đổi tên thành Nghinh Phong và Vọng Nguyệt.
Từ sau giải phóng 1975, Lầu Bảo Đại được mở cửa đón khách thăm quan.
Năm ngôi biệt thự có kiểu dáng kiến trúc khác nhau nhưng đều hài hoà với không gian và cảnh sắc thiên nhiên, được xây dựng theo nghệ thuật kiến trúc cổ điển Pháp, kết hợp hài hoà với nghệ thuật hoa viên.
Tháng 10/1995, UBND tỉnh Khánh Hòa ban hành quyết định công nhận di tích lịch sử- văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh. Trong danh mục 72 di tích, danh thắng được công nhận, có tên Biệt thự Cầu Đá (Lầu Bảo Đại). Năm 2001, Sở Văn hóa - Thông tin (nay là Sở Văn hóa & thể thao-VH&TT) lập hồ sơ đề nghị UBND tỉnh Khánh Hòa trình Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận Lầu Bảo Đại là di tích quốc gia.
Tháng 10/2010, tỉnh Khánh Hòa cho phép nhà đầu tư thực hiện dự án Khu nghỉ dưỡng cao cấp (KND) Bảo Đại. Cuối tháng 8/2013, UBND tỉnh Khánh Hòa phê duyệt quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 Khu nghỉ dưỡng cao cấp Bảo Đại do Công ty CP Đầu tư Khánh Hà (Công ty Khánh Hà) làm chủ đầu tư. Dự án được giao đất tháng 12/2014, diện tích 13,64 ha, trong đó có gần 9 ha đất và trên 4,7 ha mặt nước biển. Dự án chính thức khởi công vào tháng 08/2014 và dự kiến hoàn thành đưa vào khai thác cuối năm 2017.
Tháng 2/2016, Sở VH,TT&DL tỉnh Khánh Hòa có văn bản đề nghị cần chấp hành đúng Luật Di sản văn hoá đối với di tích này, trong đó nhấn mạnh “Di tích thắng cảnh kiến trúc Lầu Bảo Đại là một công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo, phản ánh một giai đoạn phát triển của lịch sử Việt Nam. Là một trong số ít di tích mang phong cách kiến trúc đặc trưng những năm đầu của thế kỷ 20 còn được bảo tồn ở Việt Nam cho đến hiện nay. Do đó cần bảo tồn và phát huy giá trị theo quy định của Luật Di sản văn hóa… Căn cứ những giá trị và hiện trạng của di tích thắng cảnh Biệt thự Cầu Đá, Sở VH,TT&DL đề nghị bảo tồn giữ nguyên hiện trạng màu sắc, kiến trúc và kết cấu không gian nội thất bên trong của 5 biệt thự hiện hữu… để phục vụ khách tham quan, phát huy giá trị di tích theo quy định của Luật Di sản văn hóa”.
Tuy thế, biệt thự Bảo Đại đã bị tác động từ bao giờ. Có biệt thự chỉ còn cái "vỏ" ngoài, cho dù đến nay, Dự án KND Bảo Đại vẫn chưa có giấy phép xây dựng; quy hoạch chi tiết 1/500 điều chỉnh cũng chưa hoàn thành để cấp thẩm quyền phê duyệt.
    |
 |
| Khu di tích Lầu Bảo Đại đang thực sự là một đại công trường. ..Chỉ còn lại vài chỏm cây xanh quanh 5 ngôi biệt thự. |
|
 |
| Móng công trình được đào sát vách những biệt thự cổ... |
|
 |
| ... khiến chúng trở nên chênh vênh, cô độc!. |
|
 |
| Biệt thự Xương Rồng (Nghinh phong) |
|
 |
| Phía bên ngoài các biệt thự còn khá nguyên vẹn!. |
|
 |
| Tuy thế, bên trong biệt thự lại rất hiện đại, từ vật liệu kiến trúc đến không gian và vật trang trí. |
|
 |
| ..và cả gạch men tân thời.. đã khiến chúng không còn dấu tích của một biệt thự cổ. |
|
 |
|
Kiểm kê danh mục hiện vật, vật dụng còn lưu giữ tại Biệt thự Xương Rồng của Hội đồng Thẩm định Sở Văn hóa, thể thao và du lịch tỉnh Khánh Hòa (nay là Sở Văn hóa thể thao- VHTT) vào tháng 3/2016, tại biệt thự này còn lưu giữ 10 hiện vật, có niên đại đầu đến giữa thế kỷ 20, gồm bàn trà, giường, tủ, bàn ghế,..
Còn có 32 đồ vật dụng và di ảnh tại các Biệt thự Xương Rồng và Bông Sứ, có niên đại từ nửa cuối thế kỷ 20 đến đầu thế kỷ 21.
Tất cả đều được giao cho nhà đầu tư quản lý.
Lần kiểm kê mới đây nhất vào tháng 5/2018, Theo Sở VHTT tỉnh Khánh Hòa, số hiện vật, vật dụng vẫn là con số 42. Tuy vậy, Sở VHTT không cung cấp thông tin về tình trạng số di sản này.
Cũng không có thông tin giám định để bảo đảm chúng thực sự là những di vật gắn với các biệt thự, hay chỉ là những đồ mô phỏng? |
|
 |
| Một số đồ vật hiện đang lưu giữ bên trong một biệt thự.. |
|
 |
|
.. phần lớn là giường tủ.
Theo kế hoạch, tới đây Sở VHTT sẽ báo cáo Thường trực UBND tỉnh Khánh Hòa về công tác kiểm tra, tham mưu quản lý hiện vật, vật dụng, di ảnh tại Khu du lịch Bảo Đại.
Hẳn sẽ có một phương cách quản lý mới, chặt chẽ hơn, đối với số hiện vật, vật dụng còn lưu giữ gắn với các biệt thự cổ.
Đó là việc làm cần thiết, tuy có hơi muộn, để bảo đảm những hiện vật,vật dụng này được lưu giữ nghiêm cẩn, có trách nhiệm. |
Nguyễn Huân