Hiếu đạo: Khi 'Chữ Hiếu' được bảo vệ bằng pháp luật

"Nhà dột từ nóc dột xuống, nước loạn từ gốc loạn lên" hoặc: "Gia bất hiếu, quốc bất trung". Trong triết học phương Đông, người ta luôn coi Gia đình là nền tảng của Quốc gia. Chính sự bất hiếu trong gia đình là mầm mống dẫn đến sự đổ vỡ của trật tự xã hội và quốc gia. 

Mấy năm trước, tại một tỉnh miền núi phía Bắc, người dân không khỏi bàng hoàng trước bản án nghiêm khắc mà Tòa án dành cho anh A. Anh A không chỉ bỏ mặc mẹ già (bà M, 85 tuổi, bị liệt một phần cơ thể) không chịu cấp dưỡng, mà anh còn thường xuyên mắng nhiếc, bỏ đói bà. Sau nhiều lần can thiệp từ chính quyền địa phương và các tổ chức hòa giải không thành, cơ quan công an đã kiên quyết khởi tố vụ án. Tòa án đã tuyên phạt anh A mức án tù giam, khẳng định rõ: Nghĩa vụ hiếu thảo không phải là tùy chọn cá nhân mà là trách nhiệm pháp lý bắt buộc.

Vụ án không chỉ là sự trừng phạt mà còn là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ nhất: Khi đạo đức bị bỏ quên, pháp luật sẽ can thiệp để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người cao tuổi.

Khi con cháu bất hiếu, bỏ bê không chăm sóc ông bà/cha mẹ.

Hiếu thảo - Cội rễ đạo đức và nền tảng pháp lý

Tấm gương "Bất hiếu bị pháp luật trừng trị" trên cho thấy, trong cuộc sống hiện đại, "Hiếu thảo" đã vượt ra khỏi phạm trù đạo đức truyền thống. Thực chất, đây chính là sự cụ thể hóa của Bộ Tiêu chí ứng xử trong gia đình, do Bộ Văn hoá - Thể thao & Du lịch ban hành năm 2022. Trong đó, đưa ra 5 tiêu chí quan trọng gồm: 1/Tiêu chí ứng xử chung: Tôn trọng, bình đẳng, yêu thương, chia sẻ; 2/Tiêu chí ứng xử của vợ, chồng: Chung thủy, nghĩa tình; 3/Tiêu chí ứng xử của cha mẹ với con, ông bà với cháu: Gương mẫu, yêu thương; 4/Tiêu chí ứng xử của con với cha mẹ, cháu với ông bà: Hiếu thảo, lễ phép; 5/ Tiêu chí ứng xử của anh, chị, em: Hòa thuận, chia sẻ.

Cụ thể trong Tiêu chí ứng xử của con với cha mẹ, cháu với ông bà: Hiếu thảo, lễ phép, yêu cầu con cháu phải thực hiện các hành vi sau:

- Con cháu kính trọng, lễ phép, hiếu thảo với ông bà, cha mẹ; yêu thương, quan tâm, chia sẻ tình cảm, nguyện vọng với cha mẹ và các thành viên trong gia đình.

- Con cháu học tập, rèn luyện, giữ gìn nề nếp gia đình, phụ giúp cha mẹ và các thành viên trong gia đình những công việc phù hợp với độ tuổi, giới tính.

- Con cháu thăm hỏi, chăm sóc động viên, nuôi dưỡng cha mẹ, ông bà khi cha mẹ, ông bà ốm đau, già yếu, gặp khó khăn trong cuộc sống.

Soi chiếu qua Tiêu chí trên đây về hiếu thảo với ông bà, cha mẹ, việc thực hiện tốt hiếu đạo chính là nghĩa vụ pháp lý; ngược lại, hành vi bất hiếu, bạc đãi sẽ bị pháp luật xử lý nghiêm minh.

Trở lại câu chuyện trên của anh A bị toà xử vì bất hiếu, nguyên nhân thường bắt nguồn từ lối suy nghĩ thực dụng, thiếu tôn trọng, mà đỉnh điểm là sự thờ ơ và bạo lực tinh thần. Người bị gọi là bất hiếu như anh A, sẽ thường có những biểu hiện và hành vi sau:

Bạo lực tinh thần và thiếu lễ phép: Không chỉ là đánh đập, hành vi thiếu lễ phép, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của cha mẹ (mắng nhiếc, chửi bới, cô lập) cũng là một hình thức bạo lực gia đình nghiêm trọng theo Luật Phòng, chống bạo lực gia đình.

Thờ ơ, bỏ mặc: Nhiều người con lấy lý do bận rộn công việc để bỏ mặc cha mẹ già cho người khác hoặc để cha mẹ sống trong cảnh khó khăn, thiếu thốn, mặc dù họ có đủ điều kiện kinh tế. Hành vi này thể hiện sự trốn tránh trách nhiệm nuôi dưỡng.

Nghĩa vụ hiếu thảo - Trách nhiệm được pháp luật bảo vệ

Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng về trách nhiệm của con cháu đối với ông bà, cha mẹ. Đây là sự bảo đảm quyền lợi cơ bản cho người cao tuổi:

Nghĩa vụ tôn trọng và chăm sóc: Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định: Con cái có bổn phận yêu quý, kính trọng, hiếu thảo với cha mẹ. Đặc biệt, con cái có nghĩa vụ nuôi dưỡng, chăm sóc cha mẹ khi cha mẹ mất năng lực hành vi dân sự, ốm đau hoặc gặp khó khăn.

Nghĩa vụ Cấp dưỡng: Luật Người cao tuổi khẳng định, con cái có nghĩa vụ phụng dưỡng, chăm sóc người cao tuổi. Thậm chí, đây là một nghĩa vụ bắt buộc mà Tòa án có thể can thiệp bằng các quyết định cấp dưỡng.

Con cháu thảo hiền, gia đình hạnh phúc.

Pháp luật Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử, từ phong kiến tới nay luôn có những chế tài nghiêm khắc để xử lý các hành vi vi phạm nghĩa vụ hiếu thảo, nhằm bảo vệ tối đa quyền lợi của người cao tuổi, trong đó:

Chế tài hình sự đối với hành vi ngược đãi: Nếu hành vi bỏ mặc hoặc đối xử tồi tệ với cha mẹ, ông bà (người phụ thuộc, không có khả năng tự vệ) gây hậu quả nghiêm trọng, con cháu có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội Ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ theo Bộ luật Hình sự. Điều này cho thấy, sự thiếu hiếu thảo không chỉ gây tổn hại tình cảm mà còn là vi phạm trật tự xã hội cần bị pháp luật trừng trị.

Xử lý hình sự đối với việc Trốn tránh nghĩa vụ: Trong các vụ án dân sự về hôn nhân gia đình, nếu Tòa án đã ra quyết định buộc con cái thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng, nhưng người con cố tình không chấp hành, họ có thể bị xử lý về Tội Không chấp hành án dân sự hoặc Tội Trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng theo Bộ luật Hình sự. Đây là cơ chế quan trọng để buộc trách nhiệm pháp lý đối với những người con giàu có nhưng chối bỏ cha mẹ.

Ông ta xưa có câu: "Công cha như núi Thái Sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra". Hay “cha mẹ là Phật sống”; “Hiếu thảo cha mẹ, vinh hoa đầy nhà” để đề cao đức hiếu thuận của con cái với cha mẹ. Hiếu thảo, lễ phép với cha mẹ, ông bà, không chỉ là truyền thống văn hóa cần gìn giữ mà còn là giá trị được pháp luật bảo vệ tuyệt đối.

Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện