(BVPL) - Dù mới thực hiện được 4 năm nhưng hiện Bộ Công thương đã giao cho Viện Năng lượng tiến hành hiệu chỉnh lại lại quy hoạch điện VII trước khi trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Khi đó, số phận của các nhà máy nhiệt điện than sẽ được định đoạt?
Ngoài việc dự báo nhu cầu điện quá lớn, nhu cầu vốn đầu tư nhiều làm cho nền kinh tế không đủ đáp ứng, thì một nguyên do quan trọng khác khiến Quy hoạch điện VII (PDP7) phải đưa vào diện rà soát lại là quy hoạch này chưa quan tâm đầy đủ phát triển bền vững, vẫn còn quá đề cao vai trò của các nhà máy nhiệt điện than.
Theo quy hoạch điện VII, đến năm 2030, nếu như tổng công suất lắp đặt là 137 ngàn MW, với tổng sản lượng dự kiến là 695 tỷ kWh thì nhiệt điện than đã được quy hoạch lên tới 22,5 ngàn MW công suất, 431 tỷ kWh sản lượng, chiếm 62%.
Nhiều chuyên gia am tường lĩnh vực năng lượng lý giải có thể do nguồn năng lượng sơ cấp trong nước có hạn nên PDP7 đã viện đến năng lượng than và phát triển nhiệt điện than một cách quá mức như vậy.
Tuy nhiên, trong khi xu thế của thế giới là ngày càng tìm đến các nguồn năng lượng tái tạo tránh phát thải khí nhà kính từ loại năng lượng này, thì khi nhìn vào con số quy hoạch cho nhu cầu than cung ứng cho điện trong PDP7 từ 12,6 triệu tấn (năm 2012) lên đến 79 triệu tấn (năm 2020) và 188,7 triệu tấn (năm 2030), nhiều nhà khoa học thậm chí còn cho rằng quy hoạch như vậy là phi lý, đi ngược xu thế.
“Giữa phát triển và phát triển bền vững, quy hoạch điện VII chỉ nặng về mục tiêu phát triển. Các mục tiêu về xã hội và bảo vệ môi trường mới chỉ được khuyến khích chứ không đưa vào kế hoạch thực thi. Quy hoạch đã lựa chọn phát triển nhiệt điện than với tỷ trọng lớn gây áp lực quá lớn đối với môi trường và xã hội. Trong khi, việc nhập khẩu số lượng lớn than trở nên khó hoặc không khả thi”- ông Trần Đình Sinh, Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển sáng tạo xanh (GreenID) nêu vấn đề.
Từ các nghiên cứu độc lập của tổ chức GreenID, ông Sinh cảnh báo: Do phụ thuộc quá nhiều vào năng lượng nhiên liệu hóa thạch nên an ninh năng lượng của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng. Bởi các tiêu chí đánh giá an ninh năng lượng theo PDP7 quy định tới đây đều sẽ giảm nhanh.
Tại tọa đàm “Đóng góp ý kiến cho quy hoạch điện VII” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức mới đây, nhiều chuyên gia cho rằng: Trong thời kỳ lập PDP7, giá điện đặc biệt là nhiệt điện còn được bao cấp đầu vào là than nhiên liệu (chỉ 40-50% giá thành) do đó giá điện than vẫn còn thấp.
Vì thế muốn đưa năng lượng tái tạo chủ yếu năng lượng gió và mặt trời vào thay thế cho nhiệt điện than vào thời điểm đó rất khó khả thi vì năng lượng tái tạo còn kém cạnh tranh, cho dù nhà nước đã có nhiều biện pháp hỗ trợ giá nhưng cũng không thể cạnh tranh nổi. Tuy nhiên, theo nghiên cứu của GreenID, cơ chế bù giá cho nhiên liệu hóa thạch hiện đã chấm dứt. Từ tháng 7/2014, than cấp cho nhiệt điện than đã theo giá thị trường. Giá than nhiên liệu cho điện tăng cao hơn nhiều do không còn bù giá.
Theo khảo sát của Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam, với một số nhà máy đã vận hành như Mạo Khê, Cẩm Phả, Quảng Ninh 1, Quảng Ninh 2, trước khi được tính giá than theo thị trường, giá thành quy đổi giao dịch từ 3,7 cent/kWh. Sau khi than được tính theo giá thị trường, giá thành đã tăng lên 5,5-6,5 cent/kWh. Một số nhà máy sử dụng than nhập khẩu như Na Dương, Long Phú 1, Sông Hậu 2 giá thành đã tăng tới 8,38 cent/kWh. Thậm chí, nếu tính giá than hàng năm tăng lên 2% và có tính tới khả năng đánh thuế carbon cho nhiệt điện thì giá thành quy đổi của nhiệt điện than sẽ tăng lên nhiều, có nhà máy nhiệt điện giá thành lên tới 10,4 cent/kWh. Từ tính toán như vậy, Tổ chức này cho rằng năng lượng gió đủ khả năng cạnh tranh trong tương lai và có cơ sở rất hiện thực. Vì thế, cần tăng tỷ trọng của năng lượng gió lên cao hơn mức đã đề ra trong PDP7 nhằm thay thế một phần cho nhiệt điện than.
Tuy nhiên, GS.TS Trương Duy Nghĩa, Chủ tịch Hội Khoa học Nhiệt Việt Nam cho rằng, năng lượng tái tạo có liên quan đến tổng năng lượng quốc gia, cần tính toán giá của năng lượng tái tạo làm sao để không phải bù giá vì giá bù là tiền ngân sách nhà nước, trong bối cảnh đất nước ta còn nghèo thì cần tiết kiệm.
“Việc đưa các công nghệ xử lý khí thải cần đánh giá tốt về tiêu chuẩn nồng độ khí thải độc hại ra môi trường để có lựa chọn tốt hơn nhằm giảm chi phí khi xây dựng nhà máy điện. Đây là quy hoạch ngành, vì vậy cần điểm danh từng nhà máy, không nên mang tính chủ quan. Nên điều chỉnh có điều kiện để tính khả thi của quy hoạch cao hơn” - ông Nghĩa nói.
Gia Khánh