Sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự nhằm đáp ứng yêu cầu bức thiết từ thực tiễn

Quang cảnh phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp.

Đáp ứng yêu cầu bức thiết từ thực tiễn

Trình bày tờ trình, Viện trưởng Nguyễn Huy Tiến cho biết, việc xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTHS nhằm thực hiện kịp thời, hiệu quả các chủ trương, chỉ đạo cải cách về tổ chức bộ máy của Đảng, Nhà nước, đáp ứng yêu cầu bức thiết từ thực tiễn, bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng tổ chức thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao là hết sức cần thiết.

Đồng chí Nguyễn Huy Tiến, Viện trưởng VKSND tối cao trình bày tờ trình; đồng chí Phó Viện trưởng VKSND tối cao Hồ Đức Anh tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp.

Vì vậy, VKSND tối cao chủ trì xây dựng dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTHS và trình Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 9 theo trình tự, thủ tục rút gọn nhằm đáp ứng yêu cầu của Đảng và giải quyết kịp thời những vấn đề cấp bách phát sinh trong thực tiễn.

Viện trưởng Nguyễn Huy Tiến cho biết, việc xây dựng dự án Luật lần này xác định là sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTHS về tên gọi, thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự để thực hiện Nghị quyết số 190/2025/QH15, Nghị quyết số 18-NQ/TW, các nghị quyết, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị; thể chế hóa kịp thời kết luận của Bộ Chính trị, yêu cầu của cấp có thẩm quyền để giải quyết vấn đề cấp bách phát sinh từ thực tiễn liên quan đến trình tự, thủ tục thi hành án tử hình, thủ tục điều tra, truy tố vắng mặt; không mở rộng đến các nội dung khác không liên quan đến mục đích, yêu cầu trên.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp.

Căn cứ các chủ trương của Đảng, Nhà nước, với phạm vi, quan điểm xây dựng dự án Luật nêu trên, xác định dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTHS với các định hướng lớn sau:

Một là, sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTHS về tên gọi, thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự và các cơ quan, tổ chức khác có liên quan đến hoạt động tố tụng hình sự để thực hiện Nghị quyết số 190/2025/QH15, Nghị quyết số 18-NQ/TW, các nghị quyết, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị; có rà soát, đối chiếu các nội dung về tổ chức bộ máy và thẩm quyền của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng và các cơ quan có liên quan khác trong các luật dự kiến được ban hành cùng thời điểm để bảo đảm đồng bộ, thống nhất.

Hai là, bổ sung quy định liên quan đến điều tra, truy tố vắng mặt để giải quyết vấn đề cấp bách phát sinh trong thực tiễn.

Ba là, sửa đổi, bổ sung quy định liên quan đến thi hành án tử hình theo kết luận của Bộ Chính trị, giải quyết vấn đề cấp bách phát sinh trong thực tiễn thi hành hình phạt này.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp.

Theo đó, dự thảo Luật gồm 3 điều với các nội dung cơ bản như sau:

Điều 1. Sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự

Các khoản từ khoản 1 đến khoản 15, khoản 18, từ khoản 21 đến khoản 27, từ khoản 29 đến khoản 55 Điều 1 dự thảo Luật: Sửa đổi, bổ sung 105 điều luật liên quan đến sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy các cơ quan tiến hành tố tụng theo hướng không tổ chức cơ quan cấp huyện, liên quan đến sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra và các cơ quan có liên quan khác như: Sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến tinh gọn, sắp xếp lại bộ máy Cơ quan điều tra từ mô hình 3 cấp (cấp bộ, cấp tỉnh và cấp huyện) chuyển thành 2 cấp (cấp bộ và cấp tỉnh) tại các Điều: 4, 150, 163, 225, 487; Sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến việc sắp xếp, điều chỉnh về tên gọi và bộ máy của các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra (Hải quan, Kiểm lâm, Kiểm ngư) tại Điều 35…

Khoản 17 và khoản 20 Điều 1 dự thảo Luật: Bổ sung quy định về điều tra, truy tố vắng mặt tại khoản 2 Điều 233, khoản 2 Điều 243 BLTTHS theo hướng: Cơ quan điều tra có thể kết luận điều tra đề nghị truy tố bị can/Viện kiểm sát có thể quyết định truy tố bị can khi đã có đủ căn cứ và bảo đảm quyền bào chữa cho bị can theo quy định của Bộ luật này trong các trường hợp sau: Bị can bỏ trốn và việc truy nã không có kết quả; Bị can đang ở nước ngoài mà không thể triệu tập để phục vụ các hoạt động điều tra hoặc phục vụ các hoạt động nhằm quyết định việc truy tố. Đồng thời, giao Viện trưởng VKSND tối cao, Bộ trưởng Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành các quy định này.

Khoản 28 Điều 1 dự thảo Luật: Sửa đổi, bổ sung Điều 367 để thể chế hóa kết luận của Bộ Chính trị liên quan đến trình tự, thủ tục thi hành án tử hình. Cụ thể: sửa đổi Điều 367 BLTTHS về thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành theo hướng: bổ sung thời hạn xem xét quyết định ân giảm đối với người bị kết án tử hình, bổ sung trình tự, thủ tục sau khi có hoặc không có quyết định ân giảm của Chủ tịch nước; bổ sung một khoản để quy định về trình tự, thủ tục Tòa án quyết định việc hoãn thi hành án trong thời hạn 2 năm khi có căn cứ theo quy định của pháp luật hình sự; bổ sung một khoản để giao Chánh án Tòa án nhân dân tối cao chủ trì, phối hợp với Viện trưởng VKSND tối cao quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Điều này.

Điều 2. Hiệu lực thi hành

Luật có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/7/2025.

Điều 3. Điều khoản chuyển tiếp

Quy định chuyển tiếp trong một số trường hợp: Đối với những vụ việc, vụ án do VKSND cấp huyện, Tòa án nhân dân cấp huyện đang thụ lý, giải quyết nhưng chưa kết thúc; Đối với những vụ việc, vụ án do VKSND cấp cao, Tòa án nhân dân cấp cao đang thụ lý, giải quyết nhưng chưa kết thúc; Đối với những vụ việc, vụ án do VKSND cấp tỉnh, Tòa án nhân dân cấp tỉnh đang thụ lý, giải quyết theo thẩm quyền nhưng chưa kết thúc; Đối với những vụ án đã được xét xử trước ngày 1/7/2025 mà sau ngày 1/7/2025 bị hủy án để xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm hoặc thủ tục phúc thẩm.

Tán thành nhiều nội dung của dự thảo Luật

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp (UBPLTP) của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Thường trực Ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành Luật với những lý do như được nêu tại Tờ trình của VKSND tối cao; cơ bản tán thành phạm vi sửa đổi được xác định tại Tờ trình và dự thảo Luật. Hồ sơ dự án Luật đầy đủ các tài liệu theo quy định tại khoản 5 Điều 51 của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025; đủ điều kiện trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, cho ý kiến.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo thẩm tra. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến sắp xếp, tinh gọn bộ máy Cơ quan điều tra; các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; VKSND; TAND: UBPLTP tán thành nội dung sửa đổi, bổ sung của dự thảo Luật và nhận thấy dự thảo Luật đã cơ bản bám sát các nghị quyết, kết luận của Đảng. Bên cạnh đó, đề nghị VKSND tối cao tiếp tục lưu ý và cân nhắc một số nội dung...

Về thủ tục điều tra, truy tố trong trường hợp bị can vắng mặt: UBPLTP nhận thấy, thực tiễn thời gian qua xảy ra nhiều vụ án đặc biệt nghiêm trọng, gây thiệt hại rất lớn cho tài sản của nhà nước, cơ quan, tổ chức, cá nhân. Mặc dù cơ quan tiến hành tố tụng có đủ chứng cứ chứng minh hành vi phạm tội, song BLTTHS hiện hành mới chỉ cho phép xét xử vắng mặt, chưa cho phép kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc quyết định truy tố bị can trong trường hợp bị can bỏ trốn mà việc truy nã không có kết quả hoặc bị can đang ở nước ngoài mà không thể triệu tập về nước để phục vụ hoạt tố tụng dẫn đến phải tạm đình chỉ vụ án, ảnh hưởng đến việc xử lý vụ án cũng như thu hồi tài sản. Do đó, dự thảo Luật bổ sung quy định Cơ quan điều tra kết luận điều tra đề nghị truy tố/ Viện kiểm sát quyết định việc truy tố bị can trong 2 trường hợp nêu trên là phù hợp.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành: UBPLTP cơ bản tán thành với dự thảo Luật, đồng thời đề nghị VKSND tối cao tiếp tục rà soát nhằm bảo đảm quy định chặt chẽ thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành, đồng thời bám sát việc xây dựng dự án Bộ luật Hình sự cũng đang được trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9 (có nhiều nội dung sửa đổi liên quan đến hình phạt tử hình) nhằm bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Về điều khoản chuyển tiếp: UBPLTP nhận thấy, điều khoản chuyển tiếp trong dự thảo Luật cơ bản đã bao quát đầy đủ các trường hợp giải quyết án do các cấp TAND và các cấp VKSND thụ lý trước ngày 1/7/2025 (thời điểm Luật có hiệu lực) nhưng sau thời điểm này vụ án chưa giải quyết xong. Tuy nhiên, có sự khác nhau căn bản trong cách xử lý về quy định chuyển tiếp giữa dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự với một số dự thảo Luật do Tòa án nhân dân tối cao trình tại Kỳ họp thứ 9. Do đó, đề nghị VKSND tối cao và Tòa án nhân dân tối cao phối hợp chặt chẽ để trình Quốc hội phương án xử lý thống nhất vấn đề này...