    |
 |
| Quang cảnh phiên làm việc của Quốc hội sáng 27/10. Ảnh: VPQH cung cấp. |
Tiếp tục chương trình của Kỳ họp thứ 10, sáng 27/10, Quốc hội nghe Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự (do VKSND tối cao chủ trì soạn thảo).
Giải trình, tiếp thu, chỉnh lý đối với 3 vấn đề lớn
Trình bày báo cáo, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cho biết, sau khi tiếp thu, chỉnh lý, dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự có 4 chương, 40 điều. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đã giải trình, tiếp thu, chỉnh lý đối với 3 vấn đề lớn.
Về thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự giữa Việt Nam với các nước có chung đường biên giới (Điều 17): Có ý kiến đề nghị quy định các tỉnh, thành phố có chung đường biên giới giữa Việt Nam với nước ngoài có thể trực tiếp thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự chỉ trong trường hợp điều ước quốc tế giữa Việt Nam và nước ngoài có cho phép.
|
 |
| Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo. Ảnh: VPQH cung cấp. |
UBTVQH nhận thấy, ý kiến ĐBQH là có cơ sở, phù hợp. Để bảo đảm việc giải quyết vụ án hình sự nhanh chóng, kịp thời, cần thiết phải có cơ chế cho phép các cơ quan có thẩm quyền tại các tỉnh, thành phố có chung đường biên giới với nước ngoài trực tiếp thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự.
Tuy nhiên, cơ chế này phải được quy định trong điều ước quốc tế giữa hai quốc gia vì tương trợ tư pháp nói chung và tương trợ tư pháp về hình sự nói riêng liên quan đến quyền tài phán và chủ quyền quốc gia, liên quan trực tiếp đến quyền con người, quyền công dân.
Do đó, tiếp thu ý kiến ĐBQH, dự thảo Luật đã được chỉnh lý theo hướng cho phép các cơ quan có thẩm quyền của các tỉnh, thành phố có chung đường biên giới giữa Việt Nam với nước ngoài có thể trực tiếp thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự trong trường hợp điều ước quốc tế giữa Việt Nam và nước ngoài có quy định. Việc chỉnh lý như dự thảo Luật cũng bảo đảm phù hợp với Điều 14 của dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự.
Về từ chối, hoãn thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự (Điều 28): Có ý kiến đề nghị cân nhắc việc bổ sung trường hợp bắt buộc phải từ chối tương trợ tư pháp về hình sự (so với Luật Tương trợ tư pháp hiện hành) đối với các trường hợp quy định tại điểm d và điểm đ khoản 1 Điều 28.
|
 |
| Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp. |
UBTVQH nhận thấy, việc bổ sung quy định bắt buộc phải từ chối tương trợ tư pháp về hình sự đối với trường hợp “Có căn cứ cho rằng yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự nhằm truy cứu trách nhiệm hình sự một người vì lý do chủng tộc, tôn giáo, quốc tịch, nguồn gốc dân tộc, quan điểm chính trị của người đó hoặc vì những lý do này mà người đó có thể bị đối xử không công bằng trong quá trình truy cứu trách nhiệm hình sự” là phù hợp với Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị mà Việt Nam là thành viên.
Đối với việc bổ sung trường hợp bắt buộc phải từ chối tương trợ tư pháp về hình sự khi “yêu cầu đối với tội phạm có liên quan đến chính trị hoặc quân sự”, UBTVQH nhận thấy, tùy một số hiệp định song phương về tương trợ tư pháp được ký kết giữa Việt Nam và các nước thời gian gần đây có quy định vấn đề này, song đây là thỏa thuận riêng của hai nước, xuất phát từ đặc điểm cụ thể của các bên tham gia ký kết.
Do đó, để bảo đảm sự linh hoạt cho quá trình đàm phán, ký kết các hiệp định thời gian tới, phù hợp với đặc điểm của tương trợ tư pháp về hình sự, đồng thời tránh tạo ra xung đột pháp luật hoặc tạo ra cách hiểu khác nhau đối với các quy định của pháp luật có liên quan, đặc biệt là Bộ luật Hình sự của Việt Nam, dự thảo Luật (điểm c khoản 2 Điều 28) được chỉnh lý theo hướng quy định đây là trường hợp có thể bị từ chối tương trợ tư pháp về hình sự thay cho quy định bắt buộc phải từ chối như dự thảo Luật trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9.
Về trách nhiệm quản lý nhà nước đối với hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự: Có ý kiến đề nghị quy định Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước đối với hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự.
|
 |
| Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp. |
UBTVQH cho biết, đối với lĩnh vực tương trợ tư pháp về hình sự, đây là việc các quốc gia (thông qua các cơ quan tiến hành tố tụng như Cơ quan điều tra, Công tố, Viện kiểm sát, Tòa án) giúp đỡ nhau trong việc giải quyết vụ án hình sự nhanh chóng, kịp thời.
Do đó, dự thảo Luật tương trợ tư pháp về hình sự trong phạm vi cả nước là phù hợp với vị trí, trách nhiệm của VKSND tối cao với tư cách là Cơ quan trung ương trong tương trợ tư pháp về hình sự và được giao thực hiện chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp trong các giai đoạn tố tụng.
Đồng thời, để phù hợp với trách nhiệm của Chính phủ trong hoạt động quản lý nhà nước, dự thảo Luật đã tiếp thu một phần ý kiến nêu trên và bổ sung quy định tại Điều 18 theo hướng: Chính phủ phối hợp với VKSND tối cao trong việc thực hiện quy định quản lý hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự; chỉ đạo các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ trong hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự; Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, VKSND tối cao có trách nhiệm báo cáo Quốc hội về công tác tương trợ tư pháp về hình sự trong báo cáo công tác hàng năm... Cách quy định này cũng tương tự như quy định tại Điều 64 của Luật Kiểm toán nhà nước về trách nhiệm của Chính phủ đối với hoạt động kiểm toán nhà nước.
Những nội dung cơ bản trong dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự
Dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự quy định các nguyên tắc, thẩm quyền, trình tự, thủ tục thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự giữa Việt Nam và nước ngoài. Những nội dung cơ bản của dự thảo Luật, gồm:
VKSND tối cao là Cơ quan trung ương của Việt Nam trong tương trợ tư pháp về hình sự
Dự thảo Luật quy định, VKSND tối cao là Cơ quan trung ương của Việt Nam trong tương trợ tư pháp về hình sự. Cơ quan này chịu trách nhiệm làm đầu mối trao đổi thông tin, tiếp nhận, chuyển giao, theo dõi, đôn đốc, và quyết định từ chối hoặc hoãn thực hiện yêu cầu tương trợ. VKSND tối cao cũng thống nhất quản lý hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự trong phạm vi cả nước.
|
 |
| Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp. |
Phạm vi tương trợ tư pháp về hình sự được mở rộng
Phạm vi tương trợ tư pháp về hình sự bao gồm nhiều hoạt động, nổi bật là các hình thức hợp tác mới và cụ thể hóa các biện pháp hiện có, gồm:
Lấy lời khai trực tiếp, trực tuyến.
Tổ chức cho người ở nước được yêu cầu sang nước yêu cầu để hỗ trợ điều tra, cung cấp chứng cứ.
Chuyển giao tạm thời người đang bị tạm giam hoặc đang chấp hành án phạt tù từ nước được yêu cầu sang nước yêu cầu để hỗ trợ điều tra, cung cấp chứng cứ. Việc chuyển giao tạm thời này đòi hỏi người đó phải đồng ý và có cam kết bằng văn bản từ nước ngoài về việc bảo đảm an toàn, thời hạn và phương thức trao trả.
Chuyển giao truy cứu trách nhiệm hình sự.
Các nguyên tắc tương trợ tư pháp về hình sự
Dự thảo Luật nhấn mạnh, nguyên tắc tương trợ tư pháp phải dựa trên sự tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và cùng có lợi. Nguyên tắc có đi có lại được áp dụng trong trường hợp Việt Nam và nước ngoài không cùng là thành viên của điều ước quốc tế, miễn là không trái với pháp luật Việt Nam.
Điểm đáng chú ý khác là, quy định về miễn hợp pháp hóa lãnh sự đối với hồ sơ yêu cầu và kết quả thực hiện yêu cầu nếu được ký, đóng dấu bởi người, cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài (trừ trường hợp điều ước quốc tế có quy định khác).
Ngoài ra, Dự thảo Luật cũng quy định chi tiết về việc bảo đảm an toàn khi yêu cầu một người có mặt trên lãnh thổ nước yêu cầu để hỗ trợ điều tra, bao gồm cam kết không bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc bị bắt giữ về hành vi phạm tội đã thực hiện trước đó.
|
 |
| Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp. |
Xử lý yêu cầu liên quan đến hình phạt tử hình
Trong trường hợp nước ngoài yêu cầu Việt Nam không áp dụng hoặc không thi hành án tử hình để thực hiện tương trợ, VKSND tối cao chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan để thông báo quyết định. Đối với một số trường hợp, quyết định không thi hành án tử hình cần có ý kiến của Chủ tịch nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Cơ chế tương trợ tư pháp qua biên giới
Cơ quan lập yêu cầu và cơ quan thực hiện yêu cầu của các tỉnh, thành phố có chung đường biên giới có thể trực tiếp thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự nếu được quy định trong điều ước quốc tế.
Quy định chuyển tiếp và hiệu lực thi hành
Luật dự kiến có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2026. Khi Luật này có hiệu lực, Luật Tương trợ tư pháp số 08/2007/QH12 (phần liên quan đến hình sự) sẽ hết hiệu lực. Đồng thời, các quy định hiện hành về "ủy thác tư pháp" trong lĩnh vực hình sự sẽ được sử dụng tương đương với "yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự" theo Luật mới.
Luật cũng bổ sung quy định cho phép tiếp tục tiến hành tương trợ tư pháp ngay cả khi đã hết thời hạn điều tra, truy tố nhưng chưa có kết quả tương trợ từ nước ngoài, bằng cách tạm đình chỉ vụ án.