Giữa nhịp sống hiện đại, việc khơi dậy tinh thần hòa thuận, sẻ chia trong mối quan hệ ruột thịt đang trở thành một phần quan trọng của Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch triển khai.
Trong cấu trúc gia đình Việt, quan hệ giữa anh, chị và em không chỉ là sợi dây huyết thống mà còn là ‘trường học đầu đời’ của cách sống. Khi mối quan hệ này thiếu hòa thuận, hệ quả thường lan rộng, từ mâu thuẫn trong gia đình đến ảnh hưởng tâm lý và nhân cách của thế hệ trẻ. Bởi vậy, trong Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành, mối quan hệ anh - chị - em được xác định là một trong những trụ cột quan trọng của văn hóa gia đình Việt Nam hiện đại.
Từ nền nếp gia phong đến chuẩn mực ứng xử hiện đại
Theo nội dung Bộ tiêu chí, ứng xử giữa anh, chị và em được định hướng trên bốn nguyên tắc cơ bản: tôn trọng - chia sẻ - yêu thương - giúp đỡ lẫn nhau. Những nguyên tắc tưởng chừng giản dị này lại đang đứng trước nhiều thách thức trong xã hội hiện đại: gia đình hạt nhân nhỏ hơn, thế hệ trẻ chịu ảnh hưởng mạnh từ mạng xã hội và môi trường học tập cạnh tranh, khiến quan hệ anh chị em đôi khi lỏng lẻo hoặc thiếu kết nối cảm xúc.
PGS.TS Nguyễn Thị Minh Ngọc, Giảng viên Khoa Xã hội học, Trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định: “Quan hệ anh chị em là mô hình đầu tiên mà con trẻ học cách chia sẻ, nhường nhịn, xử lý mâu thuẫn. Nếu trong gia đình, các em không được lắng nghe hoặc bị phân biệt, điều đó có thể lặp lại trong các mối quan hệ xã hội sau này.”
    |
 |
| Anh chị em cùng chia sẻ trách nhiệm chăm sóc cha mẹ trong gia đình. |
Đồng thời, PGS.TS Nguyễn Thị Minh Ngọc khẳng định Bộ tiêu chí giúp các gia đình định hình chuẩn mực ứng xử phù hợp với cuộc sống hiện đại.
Nhiều mâu thuẫn anh, chị em trong gia đình bắt nguồn từ thiếu kỹ năng ứng xử
Thực tế hiện nay cho thấy, mâu thuẫn trong gia đình xuất phát từ cách ứng xử thiếu tôn trọng giữa các thành viên. Ở các thành phố lớn, nơi cha mẹ bận rộn và con cái ít có thời gian tương tác, những mối quan hệ này càng dễ “lạnh” đi, chỉ còn tồn tại hình thức.
Tại nhiều địa phương, việc triển khai Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình đã được gắn với hoạt động của Câu lạc bộ Gia đình phát triển bền vững, Nhóm phòng chống bạo lực gia đình, hay Ngày Gia đình Việt Nam 28/6. Trong đó nội dung về cách ứng xử giữa anh chị em được đưa vào các buổi tọa đàm, sinh hoạt chuyên đề, góp phần hình thành thói quen ứng xử văn minh trong gia đình.
Cần đưa kỹ năng ứng xử trong gia đình ngay từ trường học
TS Lê Thị Thanh Hà - Chuyên gia tâm lý học cho rằng lực học tập, công việc và mạng xã hội tác động mạnh tới cảm xúc trẻ. Nếu không được hướng dẫn kỹ năng ứng xử, các mâu thuẫn nhỏ dễ trở thành rạn nứt lớn. Giáo dục kỹ năng giao tiếp trong gia đình ngay từ trường học sẽ giúp duy trì văn hóa ứng xử và thói quen hòa thuận.
Vì vậy, để lan tỏa được Bộ tiêu chí, cần có chương trình giáo dục kỹ năng ứng xử trong gia đình dành cho học sinh. Thực tế, ở nhiều quốc gia trẻ em được học về kỹ năng giao tiếp trong gia đình ngay từ cấp tiểu học. Nếu đưa những giá trị như tôn trọng anh chị, yêu thương em nhỏ vào các tiết học kỹ năng sống, đó sẽ là cách duy trì văn hóa gia đình Việt.
Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình gồm 4 nhóm mối quan hệ cơ bản: vợ chồng; cha mẹ - con cái; ông bà - cháu chắt; và anh chị em. Mỗi nhóm tiêu chí đều có những quy định cụ thể. Với anh chị em, Bộ quy tắc ứng xử nêu rõ: “Anh chị phải là tấm gương về nhân cách, có trách nhiệm giúp đỡ, hướng dẫn em; Em phải kính trọng, lễ phép, biết chia sẻ và hỗ trợ anh chị trong khả năng của mình”.
|
 |
| Chị em ruột thể hiện tinh thần sẻ chia và hòa thuận trong sinh hoạt gia đình. |
Những quy định này không chỉ mang tính đạo lý mà còn là căn cứ để chính quyền địa phương, đoàn thể lồng ghép trong các hoạt động văn hóa, truyền thông, tư vấn, hòa giải cơ sở.
Lan tỏa chuẩn mực qua các mô hình thực tế
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi giá trị cá nhân ngày càng được đề cao, mối quan hệ giữa anh chị em càng cần được nuôi dưỡng bằng tinh thần tôn trọng và thấu hiểu.
Không ít vụ việc tranh chấp tài sản, chăm sóc cha mẹ già hay bất đồng nuôi dạy con cháu đều xuất phát từ mâu thuẫn anh chị em - điều mà nếu ứng xử đúng, có thể hóa giải ngay trong gia đình.
Hiện nay, nhiều địa phương đã gắn Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình với các hoạt động cụ thể. Ở Hưng Yên, các câu lạc bộ Gia đình phát triển bền vững tổ chức tọa đàm về xung đột giữa anh chị em, giúp các thành viên học cách giải quyết vấn đề và tăng kết nối. Tại Đắk Lắk, các buổi sinh hoạt cộng đồng sử dụng kịch ngắn tái hiện mâu thuẫn trong gia đình, giúp người dân rút kinh nghiệm về cách ứng xử.
Theo thống kê của Bộ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, đến hết năm 2024, hầu hết các tỉnh, thành phố đã tổ chức tập huấn Bộ tiêu chí, góp phần hình thành thói quen ứng xử văn minh trong gia đình.
Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình ra đời chính là “bộ lọc” giúp mỗi người soi chiếu lại cách hành xử của mình. Nó không mang tính bắt buộc về pháp lý, nhưng tạo nên khuôn mẫu văn hóa để giữ gìn hòa khí, gìn giữ gia phong và nuôi dưỡng nhân cách thế hệ trẻ.
Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện