Thời gian gần đây, tình trạng cát, sỏi bị khai thác trái phép tràn lan diễn ra ở nhiều địa phương trên cả nước gây ô nhiễm môi trường, sạt lở nghiêm trọng bờ sông, tác động xấu tình hình an ninh trật tự, đe dọa cuộc sống của người dân địa phương, gây bức xúc trong dư luận. Vì vậy ngày 7/3/2017, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình yêu cầu các lực lượng chức năng cần mở đợt cao điểm tấn công trấn áp tội phạm khai thác cát trái phép từ ngày 15/3 đến 1/6... Đồng thời tạm dừng cấp phép xuất khẩu cát nhiễm mặn tận thu từ các dự án xã hội hoá. Với chức năng quản lý nhà nước trên lĩnh vực tài nguyên khoáng sản, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã và đang tập trung thực hiện các giải pháp cần thiết để lập lại trật tự kỷ cương trong quản lý, khai thác và sử dụng loại khoáng sản này.
Bên cạnh đó, tại Hội nghị trực tuyến diễn ra tại Hà Nội vào 6/7/2017 vừa qua về triển khai nhiệm vụ, giải pháp về tăng cường quản lý nhà nước đối với việc khai thác, kinh doanh tài nguyên cát sỏi do Phó thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình và phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng đồng chủ trì hội nghị cũng đã nhấn mạnh: “Cần phải xử lý nghiêm những đối tượng khai thác cát trái phép, không để tình trạng này kéo dài gây sạt lở nghiêm trọng và làm ảnh hưởng đến cuộc sống của nhiều hộ dân ở các địa phương”.
Theo đó, Phó thủ tướng Trương Hòa Bình cho biết, với đà khai thác hiện nay, nguồn tài nguyên cát sỏi sẽ sớm cạn kiệt với nhiều hệ lụy làm xói mòn, ảnh hưởng dòng chảy tự nhiên, gây nguy hiểm cho tính mạng, tài sản của người dân, mất an ninh trật tự, gây bức xúc trong dư luận. Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là địa bàn khai thác cát rộng, kéo dài, số lượng đối tượng khai thác rất lớn, sống ven sông, thông thạo địa bàn. Hơn nữa, hoạt động bơm hút rất nhanh, diễn ra vào ban đêm, ở địa bàn giáp ranh, có mạng lưới chân rết rộng để cảnh giới nên việc bắt giữ, xử lý còn khó khăn. Phó thủ tướng cũng cho rằng, một số cấp uỷ và chính quyền địa phương còn buông lỏng quản lý, nương tay, thậm chí bao che cho hành vi sai phạm. Sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong quản lý, xử lý còn chưa đồng bộ, hiệu quả. “Đằng sau hoạt động của các đối tượng khai thác cát trái phép là bóng dáng của tội phạm có tổ chức. Do đó, cần một quyết tâm lớn của các cấp, các ngành với các giải pháp đấu tranh để ngăn chặn, đẩy lùi cho được tình trạng này”, Phó thủ tướng Trương Hoà Bình nói.
Tiếp đó, Phó thủ tướng tiếp tục chỉ đạo cơ quan chức năng có biện pháp quản lý chặt chẽ hoá đơn thuế đối với việc mua bán cát sỏi; thành lập đoàn liên ngành để tổ chức thanh tra, kiểm tra tại các địa phương trọng điểm. "Nơi nào để xảy ra vi phạm kéo dài, gây bức xúc trong dư luận thì kiên quyết xử lý người đứng đầu, phát hiện người nào bảo kê, tiếp tay, bao che thì tuỳ tính chất mà xử lý nghiêm minh theo quy định".
Không “cấm hết” việc khai thác cát sỏi
Được biết, hiện có 80 quy hoạch khoáng sản khác nhau, bao gồm cát và sỏi được UBND cấp tỉnh phê duyệt. Có 108 dự án nạo vét luồng đường thuỷ theo hình thức xã hội hoá có tận thu sản phẩm, trong đó, có 32 dự án đã thu hồi xong, 55 dự án đang triển khai, 21 dự án đã phê duyệt hồ sơ đề xuất, chấp thuận chủ trương, có 506 mỏ cát được cấp giấy phép. Tính đến tháng 5/2017 cả nước có 824 mỏ cát, sỏi được cấp phép. Đến hết năm 2016, có 90 dự án nạo vét, khơi thông luồng hàng hải, đường thuỷ nội địa có tận thu sản phẩm cát được Bộ GTVT cấp phép. Các cơ quan có thẩm quyền đã cấp hơn 500 giấy phép bến bãi kinh doanh, tập kết, trung chuyển cát. Tuy nhiên bên cạnh đó cũng có hàng trăm bến bãi hoạt động tự phát. Bởi vậy để lập lại trật tự trong lĩnh vực này thì phải đánh giá lại toàn bộ các đơn vị được cấp phép hiện nay một cách toàn diện, có kế hoạch thanh tra, kiểm tra một cách kỹ lưỡng tất cả cả vấn đề liên quan. Bên cạnh đó, hiện nay tình trạng khan hiếm cát sỏi đã đẩy thị trường đi đến xáo trộn, giá tăng lên đột biến khiến nhiều nhà đầu tư rơi vào cảnh “tiến thoái lưỡng nan”. Trước tình trạng này, Chính phủ cũng đã có những chủ trương, định hướng, chỉ đạo về vấn đề này thông qua các kỳ họp của Chính phủ.
Ngày
18/5/2017, tại cuộc họp lần thứ 8 về biến đổi khí hậu, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Chủ tịch Ủy Ban Quốc gia về biến đổi khí hậu đã nhấn mạnh:
“Về vấn đề khai thác cát hiện nay, không phải Thủ tướng Chính phủ cấm hết việc khai thác cát, nhưng cấm ở chỗ là khai thác trái phép, khai thác quá mức". Thủ tướng chỉ đạo, trừ những dự án đã cấp giấy phép, đang làm dở dang cần sớm triển khai, kết thúc, thì không được xuất khẩu cát sang các nước khác.
Bên cạnh đó, tại Hội nghị trực tuyến diễn ra tại Hà Nội vào 6/7/2017, Phó thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình cũng nhấn mạnh: “Thời gian tới, bộ Tài nguyên và Môi trường cần làm tốt quy hoạch cát sỏi, không gia hạn với các dự án nạo vét luồng đường thủy đã hết giấy phép, Bộ GTVT phối hợp với các chính quyền địa phương xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm, tập trung nghiên cứu các vật liệu xây dựng có thể thay thế cát sỏi. Thời gian tới các địa phương vẫn cần cát để đáp ứng nhu cầu xây dựng, tuy nhiên các địa phương và doanh nghiệp phải đảm bảo môi trường, cuộc sống của người dân. Bộ Công an và các chính quyền địa phương cần tiếp tục xử lý nghiêm các đối tượng khai thác cát trái phép, đặc biệt là có cơ chế phối hợp hiệu quả đối với các khu vực giáp ranh, không để tình trạng bảo kê, băng nhóm xã hội đen xuất hiện trong hoạt động khai thác cát sỏi”.